این مطالب که در سلسله مطالبی درباره اسلام در آمریکای لاتین منتشر شود، برگرفته از مقاله‌ای با عنوان «اسلام در آمریکای لاتین، چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو» نوشته یاسر عسگری کارشناس ارشد ادیان و عرفان و محقق پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی(ص) قم است که برای انتشار در اختیار خبرگزاری فارس قرار گرفته است.

در قسمت قبل در معرفی کشورهای آمریکای لاتین به بررسی اسلام در دو کشور برزیل و آرژانتین پرداختیم و در این قسمت به بررسی وضعیت اسلام و مسلمانان دیگر کشورهای آمریکای لاتین می‌پردازیم.

برده‌های مسلمان و فشار صاحبانشان برای تغییر دین

3- ترینیداد و توباگو 

سابقه ورود دین اسلام به این کشور به نیمه دوم قرن هجدهم میلادی می‏رسد، اما مهم‌ترین گروه مسلمان، در اواسط قرن نوزدهم (بعد از 1838م) به این کشور وارد شد. در سال 1777م، در میان بردگانی که از غرب آفریقا برای کار در مزارع نیشکر به ترینیداد و توباگو آورده شدند، عده‏ای مسلمان نیز وجود داشت. این مسلمانان عموماً از قبیله ماندینگو ، ساکن در کشور سنگال، بودند که در حدود 1740م اسلام را پذیرفته بودند.

برده‏ها که عموماً مسلمان بودند، بر اثر فشار صاحبان جدیدشان نتوانستند از هویت دینی خود محافظت کنند؛ نام‌هایشان تغییر یافت و برای آنکه از ظلم و تعدی نجات یابند، یا دین مسیحیت را پذیرفتند و یا مجبور شدند همانند مسیحیان زندگی کنند. در سال 1834 قانون برده‏داری در جزیره ترینیداد لغو شد. بنابراین، برخی از برده‏ها تصمیم به بازگشت گرفتند. همین موضوع موجب ضربات جدی بر اقتصاد منطقه گردید.

انتقال کارگران مسلمان هندی و رفتار قهرآمیز انگلیسی‌ها با آنان

انگلستان برای جبران این امر اقدام به عقد قراردادی کرد که براساس آن، از سال 1854 تا 1915م، کارگران هندی را که شامل مسلمانان نیز بودند، به جزایر مذکور منتقل کرد.  شرایط زندگی این مسلمانان با وضع برده‏های آفریقایی تفاوت چندانی نداشت. میسیونرهای مسیحی برای دور نمودن آنان از اسلام، فعالیت‌های گسترده‏ای کردند، حتی گاه با اعمال قهرآمیز، اقدام به برهم زدن نمازهای جماعت مسلمانان کردند. کارگران هندی برخلاف مسلمانان آفریقایی، ارتباط خود را با میهن اصلی ادامه دادند و بدین‌گونه تا حدی در حفاظت از دین و فرهنگ خود موفق بودند.

مسلمانان در سال 1893م گروهی به نام جمعیت هند شرقی‏ و در سال 1926م جمعیتی به نام تقویت الاسلام را تأسیس کردند. این جمعیت ‏بعدها نمایندگی مسلمانان را در نزد حکومت عهده‏دار شد. تا سال 1945م، اسلام در ترینیداد دین رسمی محسوب نمی‏شد و به همین دلیل، این جمعیت‌های اسلامی بودند که تأسیس نهادهای آموزشی را برعهده داشتند. نخستین بار جمعیت تقویت الاسلام‏، در سال ‏1949م مدرسه‏ای مطابق با اصول اسلامی تأسیس کرد. بعدها مدارس اسلامی و هم‌چنین ابتدایی و راهنمایی تأسیس شد و این روند ادامه یافت. مسلمانان این کشور امروزه دارای 87 مسجد هستند که در آنها کلاس‌های آموزش قرآن فعال هستند.  برخی محققان معتقدند مسلمانان این کشور در قاره آمریکا از بهترین تشکل‌های اسلامی برخوردار هستند.

کشوری با بهترین تشکل‌های اسلامی در آمریکای لاتین

جمعیت «اهل السنة و الجماعة‏»  (تأسیس 1930م)، نیرومندترین تشکل اسلامی در ترینیداد و توباگو به شمار می‏رود. گروه‌ها و جمعیت‌های دیگر در منطقه ترینیداد و توباگو عبارتند از: «اتحادیه مبلغان مسلمان در آمریکای جنوبی و منطقه کارائیب‏»  که در سال 1960م تأسیس شد.  این اتحادیه برنامه رادیویی هم دارد.  جماعت المسلمین  سازمان اسلامی دیگر این کشور است که در سال 1358شمسی / 1979م تأسیس شد. رویکرد سیاسی این سازمان از دیگر سازمان‌های اسلامی ترینیداد بیشتر است. در سال 1361ش/1982م، گروه کوچکی از اعضای آن ـ که دخالت سازمان را در امور سیاسی درست نمی‌دانستند ـ از آن جدا شدند و «جماعت المومنین» را پدید آوردند. جماعت المسلمین عموماً نماینده مسلمانان آفریقایی تبار هستند هدفشان تشکیل حکومت اسلامی است.

از دیگر سازمان‌های اسلامی این کشور می‌توان مؤسسه خیریه توکل اسلامی، موسسه توسل عبدالعزیز و جماعت التبلیغ ... و را نام برد.

مسلمانانی تحت تاثیر مسلمانان آمریکا

حکومت، علی‏رغم میل درونی خود، به مسلمانان اجازه می‏دهد که از رسانه‏های جمعی بهره‏مند شوند. اکثر مسلمانان این کشور، که بیشتر هندی‌تبارند، مذهب حنفی دارند.  معدودی شیعه هندی‌تبار نیز در آنجا زندگی می‌کنند که تعداد دقیق آنها معلوم نیست. مسلمانان هندی‌تبار عموماً در جنوب کشور و در جزیره ترینیداد زندگی می‌کنند و مسلمانان آفریقایی تبار عموماً در جزیره توباگو ساکن هستند. در این کشور تعداد کمی مسلمان چینی نیز هست.  در میان مسلمانان این کشور، هندی تبارها از آفریقایی‌تبار، پویاترند.  برخی محققان، معتقدند امروزه گرایش به اسلام در ترینیداد و توباگو بیشتر متأثر از افکار مسلمانان ایالات متحده آمریکا است تا فعالیت‌های مسلمانان ترینیداد.  از سال 1355ش/1976م رهبر مسلمانان آمریکا در ترینیداد نماینده (امام) معرفی می‌کند. عربستان سعودی نیز برای جذب مسلمانان در این کشور فعالیت‌هایی جدی را شروع کرده است.

مسلمانانی که تا قبل از سال 1940 میلادی از تمام حقوق خود محروم بودند

4- سورینام

این کشور از سال‏1667م سخت استعمار هلند بوده است. برده‏های مسلمان آفریقایی که برای کار در مزارع و معادن طلا به این منطقه منتقل می‏شدند، اولین مسلمانان سورینام محسوب می‏شوند. آنها نیز مانند مسلمانانی که در کشورهای دیگر زندگی می‏کردند، تحت فشار و ستم قرار داشتند، انجام اعمال اسلامی برای آنها ممنوع بوده، به همین جهت از هویت دینی خود دور ماندند. اکثر کارگرانی که به دنبال سیاست‌های هلند در سال‌های 1831 تا 1850 از اندونزی و در سال‌های ‏1873 تا 1916م از هند به سورینام آمدند، مسلمان بودند. از سال 1940م به بعد، مسلمانان، آزادی برخورداری از حقوق شخصی، خانوادگی و مسائل مربوط به ارث را کسب کردند.

مجلس مسلمانان سورینام

مسلمانان سورینام مذاهب مختلفی دارند. حضور قادیانی‌ها (احمدیه) در آنها پررنگ است. علی‏رغم تمام اختلافات، مسلمانان در سال ‏1929م «سازمان اسلامی سورینام‏»  را تأسیس کردند. این سازمان تا سال 1978م توسط قادیانی‏ها اداره می‏شد، از آن تاریخ به بعد، مسلمانان سورینام جمعیتی به نام «جمعیت اسلامی سورینام‏»  را تأسیس کرده‏اند. آنها تشکلی به نام مجلس مسلمانان سورینام هم دارند.  مسلمانان این کشور عمدتاً از مبلغان اندونزی، عربستان و پاکستان متأثر هستند. اخیراً قطر و امارات متحده عربی هم در بخش نفت با این کشور همکاری می‌کند. این کشور تعدادی مسلمان افغانی و بومی هم دارد.

5- گویان

ورود اسلام به گویان نیز مانند کشور همسایه‏اش، سورینام، با انتقال عده زیادی از برده‏های آفریقایی که برخی از آنان مسلمان بودند، رخ داده است. مسلمانان این منطقه نیز مانند کشورهای دیگر تحت ‏ستم اربابان اروپایی واقع شده، مجبور به رها ساختن فرهنگ و دین خود شدند. انگلستان پس از لغو قوانین برده‏داری در سال 1834، اقدام به انتقال کارگران هند به این کشور نمود. عده‏ای از این کارگران مسلمان بودند. تا سال 1860، شرایط برای مسلمانان سخت بود ولی به مرور زمان، انگلیسی‌ها به آنها اجازه دادند مسجد داشته باشند و فعالیت داشته باشند. انجمن‌های متعدد مسلمانان در سال ‏1936م به هم پیوسته، جمعیتی به نام «جمعیت عالی اسلامی‏» را تأسیس کردند.

مسلمانان در پارلمان و هیات وزیره حضور دارند

هواداران هندی و آفریقایی این جمعیت در انتخابات سال 1961م هر یک از حزب جداگانه‏ای حمایت کردند؛ به این ترتیب، به دو جناح منشعب شدند. پس از انشعاب مذکور، جمعیت‌های جدید و مستقلی ظهور یافت. مهم‌ترین آنها «مجلس عالی اخوت اسلامی‏»، «اتحادیه جوانان مسلمان‏» و «مرکز اسلامی‏» است. ولی امروزه جماعات محلی در واقع شعباتی از «سازمان اسلامی مرکزی گویان (CIOG)‏ » محسوب می‏شوند. تعداد چنین شعباتی در حال حاضر 120 شعبه می‏باشد. هر شعبه در محل یک مسجد مشغول فعالیت و اداره کلاس‌های آموزش قرآن است. این کشور دارای 130 مسجد است. مسلمانان در پارلمان و هیأت وزیران هم حضور دارند. 

راه یابی تشیع به گویان بعد از انقلاب اسلامی ایران

تا سال 1979 که انقلاب اسلامی ایران رخ داد، بیشتر مردم مذهب حنفی داشتند که بیشتر از طریق مبلّغان هندی در آنجا ترویج می‏شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به تدریج، تشیّع به گویان راه یافت.  هم اکنون تعداد قلیلی از شیعیان خوجه در این کشور زندگی می‏کنند. شیعیان گویان، در ایام محرم به سوگواری به سبک هندی‏ها پرداخته و آن را تازیا ـ که همان تعزیه است ـ می‏نامند. متأسفانه به دلیل ناهمگونی‌های زبانی و فقهی گروه‌های گوناگون نژادی گویان ـ خصوصاً هندی و اندونزیایی ـ مسلمانان موفق نشدند به گونه جامعه یکپارچه اسلامی به هم پیوندند  و تأثیرگذاری جدی‌تری در مناسبات سیاسی و اجتماعی این کشور داشته باشد.

در گویان بیش از 130 هزار نفر مسلمان زندگی می‏کنند که نسبت جمعیت مسلمانان به کل جمعیت کشور 17 درصد است. 

 مساجد و آموزش زبان عربی

6- مسلمانان سایر کشورهای منطقه

همان‌طوری که قبلاً اشاره شد مهاجرت مسلمانان به ویژه اعراب به آمریکای لاتین پس از جنگ جهانی دوم سیر شتابانی به خود گرفت. مسلمانان ونزوئلا برای اولین بار در زمان استعمار اسپانیایی‌ها به این کشور آمدند. از آن پس، مهاجرت‌هایی از هند صورت گرفت. مهاجران با دشواری‌های بسیاری مواجه بودند. اما مسلمانانی که در نیمه دوم قرن بیستم از کشورهایی مانند سوریه، لبنان، فلسطین و پاکستان برای اشتغال به ونزوئلا مهاجرت کردند، گروه جدیدی تشکیل دادند. اخیراً ترک‌ها هم در این کشور فعالیت خود را شروع کردند. در سال 1966م در کاراکاس،  پایتخت ونزوئلا، اولین مرکز اسلامی تأسیس شد. و بعدها در کنار مسجد، آموزش زبان عربی راه‌اندازی شد. تعداد مسلمانان بیش از 60 هزار و در برخی از آمارها تا 300 هزار نفر گزارش شده است و اکثر آنها در کاراکاس زندگی می‏کنند.  مسلمانان عمدتاً در کاراکاس، جزیره مارگایتا و سان فیلیپ سکونت دارند. در سال 1980م بخش‌های فلسفه اسلامی و تحقیقات عربی در دانشگاه کاراکاس آغاز به کار نمود. مسجد شیخ ابراهیم آل ابراهیم در کاراکاس از مساجد بزرگ آمریکای لاتین محسوب می‌شود.

اقلیت پرجمعیت مسلمانان در مکزیک

مکزیک دارای اقلیت مسلمان پرجمعیتی (بین 100هزار تا 300 هزار نفر) است که عمده آنها از مهاجران سوری و لبنانی هستند و در مرتبه بعدی مهاجرانی از مصر، ایران و ترکیه قرار دارند. از جمله مراکز اسلامی این کشور می‌توان مرکز فرهنگی اسلامی مکزیک  (CCIM)، شاخه صوفیه نوربخشیه جراحیه و مراکز اسلامی خانم فاطمه فریها  و خانم آمنه تسلیما ، مرکز سلفی مکزیک  و ... نام برد.

تعداد مسلمانان در کلمبیا ـ که عمدتاً لبنانی، سوری و فلسطینی‏تبار هستند ـ 30 هزار و حدود 2/0 درصد جمعیت این کشور است. مرکز اسلامی بوگوتا  (متعلق به شیعیان که در سال 1373 تأسیس شده است) و تجمع مسلمانان شهر مایکائو  (در شمال شرقی کلمبیا) و مرکز اسلامی شهر بندری بوئناونتورا (در شرق کلمبیا) و مراکز اسلامی سان آندرس ، گوآجیرا ، نارینو  و سانتا مارتا  از جمله مراکز اسلامی این کشور هستند. 

محرومیت شیعیان پاراگوئه از داشتن مراکز اسلامی و تبلیغی

مهاجران مسلمان پاراگوئه عمدتاً در شهر مرزی سیوداد دِل استه و تعداد دیگر در آسونسیون  ـ پایتخت ـ و منطقه مرزی مشترک پاراگوئه و آرژانتین در جنوب مستقر شدند. تعداد مسلمانان مقیم پاراگوئه طی بیست سال گذشته به بیش 2 هزار نفر رسیده که اغلب از فرقه‎ها و طایفه‎های گوناگون لبنانی، فلسطینی و سوری هستند. هم‌اکنون با حمایت دولت عربستان سعودی، اهل سنت پایتخت دارای مسجد و مرکز فرهنگی  هستند، اما شیعیان مقیم این کشور به دلیل عدم برخورداری از حمایت کافی از داشتن مرکز و محل تجمع محروم هستند.

سابقه اسلام در جامائیکا به قرن نوزدهم میلادی می‌رسد که به عنوان کارگرهای قراردادی به این کشور مهاجرت کردند. تعداد مسلمانان  در سال 1982 به 14 هزار نفر رسید.  آنها اولین انجمن خود را در سال 1950 تأسیس کردند. از مراکز اسلامی این کشور می‌توان «شورای اسلامی جامائیکا»،  «مرکز آموزش و دعوت اسلامی»  را در کینگستون  نام برد. اولین جمعیت اسلامی پاناما در سال 1930م تحت عنوان «اسلام میشین»  تأسیس شد. نام این جمعیت در سال 1967م به «جمعیت اسلامی هند ـ پاکستان» تغییر کرد. این نام نیز در سال 1974م به جمعیت اسلامی پاناما تغییر یافت. امروزه هم‌چنین در شیلی ، باربادوس، باهاما، کوراکائو، گرانادا، دومینیکن ، جزیره سان کریستوبال، مارتیینیکو و پرو ، مسلمانان با جمعیت اندک، دارای تشکل اسلامی هستند. تعداد مسلمانان در کشورهای کوبا ، اروگوئه، السالوادور، کاستاریکا، اکوادور ، بولیوی، جمهوری دومینیکا هم بسیار کم است و آنها در این کشورها به مانند دیگر کشورهای منطقه به صورت اقلیت‏های دینی و با فعالیت‌های محدود به سر می‏برند.