سرویس جهان مشرق _ در آستانه سفر «جو بایدن» رئیس جمهوری آمریکا به منطقه و به طور مشخص عربستان سعودی و فلسطین اشغالی، تحولات محسوسی در مواضع سیاسی و تحرکات کشورهای عربی منطقه غرب آسیا و نیز همه کشورهایی که به نوعی روی این سفر بایدن حساب باز کرده‌اند دیده می‌شود.

سفر دوره‌ای بن سلمان در آستانه آمدن بایدن به عربستان

اولین ایستگاه این تحولات مربوط به سفرهایی می‌شود که اخیرا مقامات کشورهای مذکور انجام داده‌اند. یکی از جالب توجه‌ترین اقدامات در این زمینه مربوط به سفر دوره‌ای «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی است که ترکیه مهم‌ترینِ آنها بود.   بعد از سفری که چند ماه قبل «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه به عربستان داشت، این بار سعودی‌ها تصمیم گرفته‌اند که در آستانه سفر بایدن به این کشور، یک گام اساسی در حل اختلافات خود با طرف‌های مختلف بردارند.

 البته باید اهداف ترکیه را نیز در این راستا مورد بررسی قرار داد. بعد از رسوایی قتل «جمال خاشقجی» روزنامه‌نگار منتقد سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول، یک دوره پرتنش در مناسبات ریاض و آنکارا شروع شده و اردوغان از مقامات سعودی خواست تا همه متهمان این پرونده را تحویل دادستانی ترکیه دهند. اما بعد از گذشت ۴ سال از قتل خاشقجی و درحالی که این پرونده با عدم محاکمه و مجازات مجرمان اصلی به طرز مشکوکی بسته شد، آنکارا با تحویل پرونده مذکور  به عربستان یک چرخش ۱۸۰ درجه‌ای در مواضع خود انجام داد. رئیس جمهور ترکیه در شرایطی باب آشتی با ریاض را گشود که این کشور در یک بحران اقتصادی بی‌سابقه به سر می‌برد و اردوغان امیدوار به کسب منافعی از جانب سعودی‌ها در این زمینه است.

از طرف دیگر محمد بن سلمان که بعد از قتل خاشقجی و کارنامه سیاه حقوق بشری خود در محافل آمریکایی تحت فشار شدید قرار داشت و همین مسئله عمده عامل ایجاد تنش میان او و جو بایدن بود، با سفر به ترکیه در وهله نخست به دنبال تبرئه خود از اتهام قتل خاشقجی و جلب رضایت دولت آمریکاست.

بن سلمان به بایدن امتیاز می دهد؟

همچنین باید به پرونده عادی‌سازی روابط عربستان و رژیم صهیونیستی نیز اشاره کنیم. بن سلمان می‌داند که سازش با اسرائیل بزرگترین امتیازی است که او می‌تواند به بایدن بدهد و در ازای آن، رئیس جمهور آمریکا از نشستن وی (بن سلمان) بر تخت پادشاهی عربستان حمایت کند. در همین راستا اخیرا تحرکات متعددی از جانب ریاض و تل‌آویو برای همگرایی بیشتر با یکدیگر مشاهده شده است. به طوری که تنها طی یک ماه گذاشته شاخص‌های فراوانی درباره تمایل عربستان تحت حکومت بن‌سلمان برای عادی‌سازی علنی روابط با صهیونیست‌ها پدیدار شده است؛ از سفر هم‌زمان برادر بن‌سلمان و «بنی گانتس» وزیر جنگ رژیم صهیونیستی به آمریکا تا موج سفرهای تجار اسرائیلی به عربستان و گزارش‌های متعدد رسانه‌های عبری از همکاری‌های علنی میان ریاض و تل‌آویو در حوزه امنیتی و اقتصادی و...

علاوه بر آن رسانه‌های صهیونیستی از اعلام تشکیل مجمع امنیتی عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی در جریان سفر آتی جو بایدن به منطقه خبر دادند. این رسانه‌ها اعلام کردند که در جریان سفر جو بایدن به اراضی اشغالی و عربستان که قرار است نیمه ماه آینده میلادی انجام شود، تشکیل مجمع امنیتی بین اسرائیل و عربستان سعودی اعلام خواهد شد. پیش از این نیز رسانه‌های رژیم صهیونیستی از نشست مقامات سعودی ـ صهیونیستی برای ایجاد سرویس جدید امنیتی در منطقه با حضور چند کشور عربی دیگر خبر داده بودند.

چرخش مواضع قطر مقابل مصر

از سوی دیگر شیخ «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر روز  جمعه ۲۴ ژوئن بعد از گذشت ۵ سال از بحران خلیج فارس و تحریم‌های همه‌جانبه‌ای که عربستان، مصر، بحرین و امارات علیه دوحه اعمال کرده بودند، در سفری رسمی وارد قاهره شد. همچنین در شرایطی که مصر از یک بحران اقتصادی پیچیده رنج می‌برد، دوحه از سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلاری در این کشور خبر داده است.

امیر قطر نیز با یک چرخش اساسی در مواضع خود نسبت به مصر «انقلاب ژوئن» را به «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهور این کشور تبریک گفت. انقلاب ژوئن (انقلاب سی ژوئن ۲۰۱۳) به تغییر حکومت به دنبال اعتراضات علیه دولت محمد مرسی، اولین رئیس جمهور منتخب و دولت برآمده بعد از انقلاب ۲۰۱۱ اطلاق می شود که طی آن مرسی ساقط شد و ارتش قدرت را به دست گرفت. پیش از این قطر از تحولات سیاسی و روی کار آمدن السیسی در مصر، همواره به عنوان «کودتا، علیه رئیس جمهور منتخب» یعنی محمد مرسی یاد می‌کرد.

خوش خدمتی شاه اردن به آمریکا و اسرائیل

از سویی «عبدالله دوم» پادشاه اردن درباره تشکیل یک ائتلاف نظامی در خاورمیانه صحبت کرد که رژیم صهیونیستی نیز در آن حضور خواهد داشت. منابع آگاه از روند سفر جو بایدن به منطقه گزارش دادند که پروژه تشکیل ائتلاف نظامی مذکور قرار است در جریان این سفر مورد بررسی قرار بگیرد. همچنین منابع وابسته به وزارت دفاع آمریکا «پنتاگون» نیز گزارش دادند که ایالات متحده دنبال ایجاد یک وضعیت هماهنگی مشترک میان متحدان خود در خاورمیانه از طریق یک اتاق عملیات ویژه برای سیستم‌های راداری در پدافند هوایی است؛ به گونه‌ای که متحدان آمریکا  در خاورمیانه در زمینه دفاعی به یکدیگر متصل شوند.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که این اقدامات حاکمان عرب در راستای خوش خدمتی به دولت آمریکا صورت می‌گیرد و آنها قصد دارند همان سناریو و مانورهای قبلی در جریان سفر «دونالد ترامپ» رئیس جمهور سابق ایالات متحده به عربستان و فلسطین اشغالی را این بار در سفر بایدن تکرار کنند.

مانورهای سفر ترامپ به منطقه تکرار می‌شود؟

برگزاری اجلاس کشورهای اسلامی با حضور بیش از پنجاه تن از سران به رهبری ریاض از جمله اقدامات بارزی بود که در جریان سفر ترامپ به عربستان در سال ۲۰۱۷ انجام شد. در آن اجلاس همچنین به تشکیل یک «ائتلاف خاورمیانه‌ای» تا سال ۲۰۱۸ پرداخته شد و رئیس جمهور سابق آمریکا و «سلمان بن عبدالعزیز» شاه سعودی به تکرار لفاظی‌های خود علیه جمهوری اسلامی ایران و ترویج ایران‌هراسی پرداختند. ترامپ همچنین در میان سران کشورهای عربی تلویحا درباره لزوم اجرای طرحی به نام «ناتوی عربی- سنی- اسلامی» به بهانه مبارزه با تروریسم و در اصل برای صف آرایی کشورهای عربی در برابر مقاومت و با هدف محافظت از منافع رژیم صهیونیستی صحبت کرد.

در مرحله فعلی نیز ناظران ارزیابی می‌کنند که حکام عرب همانند ۵ سال گذشته حساب زیادی روی سفر رئیس جمهور آمریکا باز کرده‌اند و به دنبال جلب نظر بایدن هستند. جو بایدن قرار است در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس که در ریاض برگزار می‌شود مشارکت و با کشورهای عربی درباره تشکیل یک اتحاد نظامی و دفاعی صحبت کند که مشابه همان طرح ترامپ برای محافظت از اسرائیل است.

اهداف بایدن در منطقه محقق می‌شود؟

همچنین در شرایطی که کشورهای عربی منطقه در جریان جنگ اوکراین و روسیه موضع رضایت‌بخش آمریکا را نداشتند و به نوعی در جبهه مسکو ایستادند، رئیس جمهور ایالات متحده در این سفر خود تلاش دارد  تا کشورهای مذکور را علیه روسیه متحد کند. اما طبق سیاست‌هایی که اخیرا کشورهای عربی اتخاذ کرده‌اند به نظر نمی‌رسد که این بار قصد داشته باشند همه تخم مرغ‌های خود را در سبد آمریکا بچینند؛ زیرا در این صورت مجبورند مواضع منفی در قبال کشورهایی مانند روسیه و حتی ایران اتخاذ کنند. انتظار می‌رود که بایدن در سفر به منطقه همانند ترامپ اظهارات ضد ایرانی خود را تکرار کرده و از کشورهای عربی بخواهد با او همراه شوند.

همچنین همانطور که اشاره شد منظور از ائتلاف نظامی در خاورمیانه، احیای طرح مرده «ناتو عربی» با سرفصل جدید «ناتو عربی-اسرائیلی» است که از مهم ترین محورهای دستور کار بایدن خواهد بود.

اما این طرح حتی در زمان ترامپ و در اوج مواضع خصمانه کشورهای حوزه خلیج فارس همچون عربستان و امارات علیه ایران نیز به نتیجه نرسید. بنابراین در مرحله کنونی که این کشورها گام‌های جدی برای همگرایی با ایران و نیز سوریه برداشته‌اند انتظار نمی‌رود که به دنبال ماجراجویی جدید باشند. همچنین باید توجه داشته باشیم که جدا از پرونده عادی‌سازی عربستان و اسرائیل یا تشکیل ناتو خاورمیانه، مهمترین دغدغه دولت آمریکا، بحران اوکراین و ناتوانی در برابر روسیه بوده و بایدن امیدوار است با جلب حمایت رژیم‌های عربی دست کم از حجم پیامدهای این جنگ که بارزترین آنها معضل سوخت در آمریکا و اروپاست، بکاهد.