سرویس جهان مشرق _ یکی از عمده عوامل موفقیت محور مقاومت در چند دهه اخیر، نظم تشکیلاتی و وحدت درونی بین عناصر آن بوده است. در این چارچوب، در شرایط کنونی که شاهد اتخاذ راهبرد فشار حداکثری در ابعاد سیاسی، امنیتی، هویتی و اقتصادی در سه سطح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی از سوی محور آمریکایی-صهیونیستی علیه مقاومت هستیم، حل اختلافات درونی همچون اختلاف سوریه و جنبش حماس، بستر لازم را برای مقابله با این سطح از تهدیدات و همچنین تشکیل یک جبهه منسجم‌تر سیاسی فراهم می‌آورد.

قطع مناسبات حماس و دمشق هم زمان با آغاز بحران سوریه

سوریه هم به دلیل مجاورت جغرافیایی و هم به دلیل مواجهه مستقیم با رژیم صهیونیستی همیشه نقش مهمی ‌در مسئله فلسطین داشته است. با این‌حال روابط بین دمشق و نیروهای سیاسی فلسطین همیشه با فراز و فرودهایی همراه می‌شد. گروه‌های سیاسی فلسطینی در طول منازعه علیه رژیم صهیونیستی، همواره از حمایت سوریه برخوردار شده و مقرهایی نیز در این کشور ایجاد کرده‌اند. در گذشته جنبش‌های چپ، ملی‌گرا و بعثی فلسطین بودند که به دمشق نزدیک شدند اما با برجسته شدن جنبش‌های حماس و جهاد اسلامی  در دهه ۹۰ و برقراری روابط نزدیک با ایران، آنها هم مورد حمایت سوریه قرار گرفتند. علاوه بر آن انواع کمک‌های سوریه به گروه‌های فلسطینی در سطحی بوده است که هیچ کشور عربی دیگری چنین حمایتی برای آنها ارائه نمی‌کرد.

اما تحولات موسوم به بهار عربی و آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱ تأثیر زیادی بر روابط گروه‌های فلسطینی با این کشور گذاشت. جریان‌های چپ و ملی‌گرای نخبگان سیاسی فلسطین، مانند جبهه دموکراتیک آزادی فلسطین و جبهه مردمی آزادی فلسطین، حمایتشان از دمشق را حفظ و اعلام کردند که انقلاب سوریه یک توطئه صهیونیستی است.

تغییر ساختار سیاسی حماس و تلاش برای ترمیم روابط با سوریه

در این میان جنبش فتح به‌طور قابل‌توجهی ساکت ماند و مقامات آن چند بار به سوریه سفر کردند. حماس اما یک موضع بسیار متفاوت اتخاذ و روابط خود را با دمشق قطع کرد. اما در سال ۲۰۱۷ بعد از برگزاری انتخابات حماس و انتخاب «اسماعیل هنیه» به عنوان رئیس دفتر سیاسی این جنبش، حماس تصمیم گرفت مناسبات سیاسی خود را به ویژه با اعضای محور مقاومت در منطقه به طور اساسی مورد بازنگری قرار دهد. از همان زمان نیز زمزمه‌های احیای روابط حماس و سوریه به گوش می‌رسید.

طی همه این سال‌ها مقامات حماس همچون اسماعیل هنیه و یحیی السنوار و صالح العاروری که ارتباط منسجمی با محور مقاومت دارند بارها درباره تمایل این جنبش برای احیای روابط با دمشق صحبت کرده‌اند. از آن گذشته بعد از تحولاتی که در عرصه سیاسی فلسطین رخ داد و تنزل جایگاه تشکیلات خودگردان و همچنین شانس بالای حماس برای پیروزی در هر انتخاباتی که ممکن است آینده برگزار شود، اعتماد دولت سوریه نیز به این جنبش بیشتر شد.

نبرد شمشیر قدس؛ خاستگاه بازگشت روابط حماس و دمشق

اما شاخص‌های ترمیم روابط حماس و سوریه به طور مشخص بعد از نبرد «شمشیر قدس» در مه سال گذشته پدیدار شد؛ جایی که بعد از اتحاد همه اعضای محور مقاومت از جمله سوریه برای دفاع از فلسطین و مبارزه با اشغالگران، حماس متوجه ضرورت ائتلاف با کل این محور شد. به ویژه اینکه فلسطین و سوریه منافع راهبردی مشترکی در برابر دشمن صهیونیستی دارند. در سطح امنیتی جبهه جولان اشغالی برای صهیونیست‌ها اهمیت زیادی دارد و تسلط سوریه بر این منطقه موجب اتصال آن با جبهه شمالی فلسطین و کرانه باختری شده و در نهایت رژیم اشغالگر در محاصره امنیتی محور مقاومت قرار می‌گیرد. تحقق این امر مستلزم همکاری و همگرایی طرف سوری و فلسطینی و به ویژه جنبش حماس است.

بعد از جنگ ۱۲ روزه غزه علاوه بر تغییر توازن وحشت میان گروه‌های فلسطینی و صهیونیست‌ها و ایجاد معادلات جدید، جایگاه سیاسی حماس-چه در سطح منطقه‌ای و –چه بین‌المللی بسیار متفاوت‌تر از گذشته شده و نقش برجسته‌تری پیدا کرد. به ویژه اینکه ملت فلسطین در سراسر این سرزمین، حماس را به عنوان نماینده اصلی خود به رسمیت شناخته و معتقدند که این جنبش با مواضع ملی خود در سطحی بالاتر از تشکیلات خودگردان برای فلسطینیان قرار دارد.

ضرورت احیای مناسبات با سوریه برای حماس

از سوی دیگر گروه‌های مقاومت فلسطین و به طور مشخص حماس می‌دانند که کمک‌های نظامی محور مقاومت به نوار غزه از دروازه سوریه انجام می‌شود و همچنین رژیم صهیونیستی دشمن مشترک همه اعضای این محور است و مقابله با آن، مستلزم کنار گذاشتن همه اختلافات و ایجاد ائتلافی یکپارچه می‌باشد.

در همین چارچوب مقامات حماس از سال گذشته مشورت با ایران و حزب‌الله لبنان جهت احیای روابط با سوریه را آغاز کردند. شیخ «نعیم قاسم» معاون دبیرکل حزب الله لبنان نیز در این زمینه اعلام کرده بود که تلاش‌ها برای بازگشت حماس به سمت سوریه راه‌های مهمی را طی کرده است و درگیری‌های اخیر در فلسطین و نتایج آن نشان می‌دهد که در مسیر احیای روابط میان حماس و سوریه هستیم.

تلاش‌های ایران و حزب‌الله و شاخص‌های بازگشت روابط حماس و سوریه

به این ترتیب بعد از تلاش‌های جمهوری اسلامی ایران و حزب‌الله به نظر می‌رسد که سوریه و حماس به شکل رسمی در مسیر احیای روابط بعد از ۱۰ سال قرار گرفته‌اند و به زودی شاهد گام‌های عملی در این زمینه خواهیم بود. در این بین اسماعیل هنیه نقش محوری در ترمیم مناسبات حماس با سوریه دارد و به نظر می‌رسد در سفری که اخیرا به لبنان داشت و در جریان آن با مقامات لبنانی و همچنین سید حسن نصرالله نیز دیدار کرد، به این مسئله نیز پرداخته است.

چند روز قبل نیز یک مقام ارشد حماس اعلام کرد که طی ماه‌های گذشته چند سفر رسمی از جانب رهبران حماس به سوریه انجام شده و روابط میان دو طرف در مسیر بازگشت کامل است. همچنین حماس و دمشق به منظور احیای مناسباتی که از ۱۰ سال قبل تاکنون قطع شده نشست‌هایی در سطح رهبران عالی برگزار کرده‌اند.

اخیرا نیز شاهد موضع‌گیری‌های رسمی و علنی مقامات حماس در دفاع از سوریه مقابل تجاوزات رژیم اشغالگر صهیونیستی بودیم، به طوری که این جنبش در رد الحاق جولان سوریه به اراضی اشغال شده توسط اسرائیل، و همچنین تجاوز جنگنده‌های این رژیم به سوریه و فرودگاه بین‌المللی دمشق بیانیه صادر کرده است. علاوه بر اسماعیل هنیه، یحیی السنوار رهبر حماس در نوار غزه نیز تلاش زیادی در زمینه بهبود روابط این جنبش با سوریه انجام داده و بر لزوم هماهنگی عالی میان حماس با همه اعضای محور مقاومت تاکید کرده است.

ابعاد راهبردی عادی‌سازی روابط حماس و دمشق

از طرف دیگر در شرایط فعلی که رژیم صهیونیستی با گرفتاری در بن‌بست سیاسی و امنیتی و هراس از آغاز یک جنگ منطقه‌ای، خود را در محاصره محور مقاومت می‌بیند و برای نجات از این محاصره به هر فتنه جدیدی از جمله تشکیل ائتلاف نظامی با کشورهای عربی چنگ می‌زند، همه اعضای محور مقاومت از جمله ایران و سوریه و لبنان و یمن و عراق و تمام گروه‌های فلسطینی نیازمند اتحادی یکپارچه‌تر و منسجم‌تر از گذشته هستند.

از آن گذشته بعد از شکست توطئه آمریکا و متحدان آن علیه سوریه در سال ۲۰۱۱ این کشور توانست به همراه هم‌پیمانانش در محور مقاومت تروریسم را شکست داده و بار دیگر جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی خود را احیا کند. به همین دلیل است که می‌بینیم کشورهایی همچون امارات یا حتی عربستان که در صدر حامیان تروریسم در سوریه بود برای احیای روابط با این کشور تلاش می‌کنند و سیگنال‌هایی نیز درباره بازگشت قریب‌الوقوع دمشق به اتحادیه عرب وجود دارد. بنابراین حماس که اساس ایدئولوژی خود را بر مبنای مبارزه با اشغالگری و اخراج صهیونیست‌ها از سرزمین‌های عربی قرار داده احساس می‌کند که در راه تحقق این هدف به متحد استراتژیکی چون سوریه نیازمند است و در مقابل نظام دمشق نیز می‌تواند بعد از ترمیم مناسبات با حماس نقش برجسته‌تری در معادلات محور مقاومت ایفا کند.