به گزارش مشرق، چندین دهه است که سیگار برای سلامتی انسان ماده‌ای مضر شناخته شده و طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی سیگار یکی از انواع مواد مخدر و اعتیادآور است. براین اساس اعتیاد به نیکوتین به اندازه هروئین خطرناک و وابستگی به آن پیش رونده است. اما تاکنون آگاهی مردم از خطرهای آن، سبب قطع مصرف آن نشده است.

علاوه براین شاهد هستیم که سن استعمال سیگار در حال کاهش است، به گونه‌ای که طبق گفته «محمدرضا مسجدی» دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، سن استعمال سیگار به ۱۲ سال رسیده و نزدیک به ۲۰ تا ۲۲ درصد مردان و کمتر از ۳ درصد زنان سیگاری هستند، اما اگر به دانش‌آموزان و دانشجویان دختر برسیم ارقام نشان می‌دهد تا ۳۵ درصد دختران تجربه مصرف قلیان دارند که اگر از این تعداد ۵ درصد به دام دخانیات بیفتند، ارقام وحشتناک خواهد شد. علاوه بر این در اطلس جهانی دخانیات تنها در سال ۲۰۲۰ دخانیات علت مرگ بیش از ۸ میلیون نفر انسان بوده است که از این تعداد بیش از ۱.۵ میلیون نفر زن بودند. زنان چه خود مصرف­‌کننده دخانیات باشند و یا در معرض دود تحمیلی دیگران قرار بگیرند، بزرگ‌ترین قربانیان این صنعت پرسود هستند.

طبق گزارش جنسیتی سازمان بهداشت جهانی در مورد سیگار در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۰ میلیون نفر از یک میلیارد نفر سیگاری در جهان را زنان تشکیل می‌دهند.

مرگ سالانه ۱.۵ میلیون نفر زن در اثر مصرف سیگار

طبق گزارش جنسیتی سازمان بهداشت جهانی در مورد سیگار در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۰ میلیون نفر از یک میلیارد سیگاری در جهان را زنان تشکیل می‌دهند و نکته حائز اهمیت این است که صنعت تنباکو در جهان با توجه به اینکه بازار خود را در میان مردان پیدا کرده با تغییر مسیر برای افزایش وسعت بازار خود،  زنان را به شدت هدف قرار داده است. اکنون سیگارهایی صرفا برای مصرف زنان به بازارهای جهانی گسیل شده است.

برخی از شرکت‌های تولید کننده سیگار در دنیا، سیگارهایی را به بازار عرضه کرده‌اند که مدعی هستند مختص زنان است. شرکت رینولدز برند  «کمل» را معرفی کرده و برخی برندهای دیگر مانند «ویرجینیا اسلیمز، ایو، میستی و کاپری» به بازار مصرف عرضه شده و این شرکت‌ها در تبلیغات خود مدعی هستند که این سیگارها ویژه بانوان در همه سنین هستند و به آنها کمتر آسیب می‌زند.  

این شرکت های صنعتی تولیدکننده تنباکو شعار دروغین «این چیزی برای خانم‌هاست»  را روی پاکت برندهای سیگار خود چاپ کرده‌اند. «IT IS A WOMAN THING»

اما نکته حائز اهمیت این است که جمعیت رو به افزایش زنان سیگاری در جهان سبب شده تا جلوگیری از اپیدمی سیگارکشیدن در میان زنان بخش مهمی از هر استراتژی کنترل دخانیات در کشورهای مختلف به ویژه توسعه یافته باشد.

این درحالی است که براساس گزارش‌های پزشکی،  مصرف دخانیات آثار متفاوتی بر جسم زنان و مردان دارد و زنان به دلایل مختلف آسیب‌پذیری بیشتری در این زمینه دارند.

گزارش سازمان بهداشت جهانی حاکی است که از بیش از ۵ میلیون نفری که سالانه جان خود را در اثر استعمال سیگار از دست می‌دهند ۱.۵ میلیون نفر زن هستند که ۷۵ درصد آنها در کشورهای کم‌ یا متوسط درآمد زندگی می‌کنند.

کارشناسان این سازمان معتقدند اگر کشورها توجه نکنند،  سیگارکشیدن تا ۲۰۳۰ می‌تواند عامل مرگ دستکم ۸ میلیون نفر در سال باشد که ۲.۵ میلیون نفر از آنها را زنان تشکیل می‌دهند.  

گزارش سازمان بهداشت جهانی حاکی است که سالانه حدود ۱.۵ میلیون زن در اثر مصرف دخانیات جان خود را از دست می دهند. بنابراین با توجه به آمارها می‌توان به این نتیجه رسید که حرکت به سمت زنانه شدن مصرف سیگار در جهان بزودی رخ خواهد داد. اگر زمانی سیگار کشیدن برای زنان امری زشت و قبیح تلقی می‌شد در دوران معاصر سیگار کشیدن معناهای دیگری ازقبیل نماد روشنفکری، جذابیت، قدرت و مواردی از این دست یافته است که گویی متفاوت و حتی متضاد با ارزش‌های سنتی است. برای مثال در رابطه با علل استعمال سیگار، «علی اصغر سعیدی» و همکارانش در سال ۱۳۸۹ در تحقیقی با عنوان عوامل جامعه شناختی موثر بر مصرف سیگار توسط زنان و دختران شهر تهران به این نتیجه رسیدند که ۶ متغیر واکنش اجتماعی، عاملیت، هنجارشکنی، رهایی از فشار عصبی، سیگاری بودن همسر و ریسک به طور همزمان بر مصرف پنهانی سیگار موثرند و تعداد سیگار مصرفی همزمان با واکنش شرمنده ساز و سنت گرایی در ارتباط است.

در تحقیقی دیگر که توسط «محمد اسکندری‌نصب»  و همکارانش در سال ۱۳۹۹ با عنوان عوامل فرهنگی موثر بر گرایش زنان به استعمال قلیان در تفرجگاه‌های شمال تهران انجام شده، نتایج حاکی از این است که میان احساس محرومیت نسبی و فرایند روی آوردن به مصرف قلیان با متغیر وابسته گرایش به قلیان به میزان ۹۰ درصد ارتباط معنادار است. همچنین، رابطه دو متغیر نحوه گذران اوقات فراغت و مصرف فرهنگی،  نگرش‌ها نسبت به قلیان با متغیر وابسته گرایش به قلیان در سطح ۹۵ درصد معنادار است.

اهمیت توجه به جنسیت و ارتباط آن با استعمال سیگار زنان آن گونه است که سازمان بهداشت جهانی،  توصیه کرده که باید در مورد علل شروع مصرف دخانیات به تأثیر جنسیت توجه کرد، زیرا مصرف دخانیات یک رفتار مرتبط با جنس است. به این معنا که زنان برای شروع مصرف دخانیات ممکن است دلایلی متفاوت از مردان داشته باشند؛ بنابراین درک عواملی که برای شروع و تداوم دخانیات مؤثرند، می­‌تواند دستورالعمل‌های کنترل دخانیات را به حالت بهینه درآورد. علاوه بر این باید به تبعات استعمال سیگار توسط زنان نیز اشاره کرد. به این معنا که زنان علاوه بر خطرهای عمومی مصرف دخانیات، در معرض خطر عوامل خاص جنس خود از نظر مصرف دخانیات نیز قرار دارند و این امر اهمیت موضوع را مضاعف می‌کند و از همین رو لازم است برنامه ریزان و سیاست‌گذارن نسبت به این موضوع حساسیت لازم را نشان داده و از وقوع آسیب‌های جبران ناپذیر آن جلوگیری کنند.

زنان چه خود مصرف­‌کننده دخانیات باشند و یا در معرض دود تحمیلی دیگران قرار بگیرند، بزرگ‌ترین قربانیان این صنعت پرسود هستند.

سیگار دروازه ورود به آسیب‌ها و جرایم اجتماعی

«سیدحسن موسوی‌چلک» رییس انجمن مددکاری اجتماعی ایران، درباره سیگار و تاثیرات آن به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: یکی از موضوعاتی که تقریبا در سه دهه اخیر در کشور ما موضوعیت پیدا کرده،  آسیب‌های اجتماعی است. با توجه به اینکه آسیب‌های اجتماعی مرز جنسیتی نمی‌شناسد، به طور طبیعی زنان و دختران هم از جمله گروه‌هایی هستند که درگیر این نوع آسیب‌ها می‌شوند. حال این آسیب‌ها می‌تواند به اشکال و انواع مختلف باشند که از جمله این موارد سیگارکشیدن است.

وی اظهار می‌کند: چند سال قبل، یادداشت‌هایی با عناوین «سیگار دروازه ورود به آسیب‌های اجتماعی و جرایم» و «آسیب‌های اجتماعی زنان را جدی تر بگیرید»، نوشته بودم که در آن به اهمیت سیگار کشیدن و تاثیرات آن در جامعه اشاره شده بود. در واقع مساله سیگار کشیدن از گذشته بوده و ابتدا از اتاق‌های خواب و پستوها شروع و بعدها به ماشین‌ها، پارک‌ها و خیابان‌ها هم کشیده شد. یعنی از یک حالت پنهانی کاملا به حالت آشکارا و علنی درآمده است.

زنان برای شروع مصرف دخانیات ممکن است دلایلی متفاوت از مردان داشته باشند؛ بنابراین درک عواملی که برای شروع و تداوم دخانیات مؤثرند، می­‌تواند دستورالعمل‌های کنترل دخانیات را به حالت بهینه درآورد. «اکرم سهرابی»  روانشناس نیز در این خصوص به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: مصرف دخانیات به عنوان یکی از عوامل خطر، افزایش دهنده بیماری‌ها در دنیا به خصوص در ارتباط با بیماری‌های مزمن و غیرواگیری مانند بیماری‌های تنفسی و سرطان، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی است. مصرف سیگار یکی از زیرمجموعه‌های اعتیاد به مواد مخدر و یکی از مشکلات عمده اجتماعی است که سلامت جسمی و روانی و سلامت جامعه را از نظر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مورد تهدید قرار می‌دهد.

وی ادامه می‌دهد: براساس پژوهش‌های انجام شده در جامعه می‌توان گفت سیگار دروازه سوءمصرف مواد مخدر محسوب می‌شود. استعمال سیگار در بین جوانان و نوجوانان شایع است و سن شروع در جوامع مختلف در حال کاهش است.

زنگ‌ خطر عادی‌سازی سیگاری شدن زنان

موسوی‌چلک درباره دلایل سیگار کشیدن بانوان می‌گوید: سیگار کشیدن به دلایل مختلفی می‌تواند انجام شود که از جمله آن، اموری مثل ابراز وجود، سرگرمی، کنجکاوی، ژست و تسکین است. همچنین استعمال سیگار می‌تواند به دلیل رقابت با مردان یا بیماری‌ها و مشکلات متعدد، زمینه‌های خانوادگی، ارتباط با دوستان و... انجام شود.

رییس انجمن مددکاری اجتماعی ایران می‌گوید: اعتقاد من این است که بیشترین نقش را دوستان دارند. چه در گذشته و چه اکنون، چه در میان مردان و چه در میان زنان این امر موضوعیت دارد، اما آنچه مشهود است پایین آمدن سن سیگار کشیدن است. آماری که انجمن دخانیات در هفته مربوطه اعلام می‌کند، این نگرانی را نشان می دهد و نگرانی مهمتر این است که این موضوع هم در محیط خانواده و هم در جامعه عادی سازی می‌شود.

دخانیات به عنوان یکی از عوامل خطر افزایش دهنده بیماری‌ها در دنیا به خصوص در ارتباط با بیماری‌های مزمن و غیرواگیری مانند بیماری‌های تنفسی و سرطان، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی شناخته شده است.

وی ادامه می‌دهد: به نظر من عادی سازی در مردان و زنان می‌تواند خطرناک باشد و فرقی ندارد. سیگار کشیدن در مردان به دلایل مختلفی سابقه طولانی‌تری دارد و جامعه با استعمال سیگار مردان چندان مشکلی ندارد، اما در مورد استعمال سیگار زنان قبلا حساسیت‌ها بیشتر بود، اما امروزه این حساسیت‌ها کاملا از بین رفته و دیگر سیگار کشیدن در میان مردان و زنان قبح گذشته را ندارد.

وی می‌گوید: اعتقاد من به عنوان کسی که چندین سال در این حوزه کار کرده، این است که کسی که فرد سیگاری، راحت‌تر تریاک، الکل و ... را می‌پذیرد. در واقع ممکن است درخواست‌های دیگر را نسبت به کسی‌که استعمال سیگار ندارد، راحت‌تر قبول کند و به خاطر همین است که من می‌گویم سیگار می‌تواند دروازه ورود به یکسری آسیب‌های اجتماعی و زنگ خطری برای آن باشد.

سهرابی نیز در این خصوص می‌گوید: مصرف سیگار در دختران و زنان جوانان دلایل متعددی اعم از عوامل محیطی، فرهنگی و روان شناختی دارد که از آن جمله خانوده، دوست و محیط است. زیرا فرد به تنهایی نمی‌تواند گرایش را بالا ببرد.

وی ادامه می‌دهد: باور غلط در مورد افراد سیگاری مبنی بر اینکه دوستان بیشتری دارند و از طریق سیگار کشیدن جذابیت بیشتری در مقایسه با دیگران دارند، سبب می‌شود افراد غیرسیگاری هم برای دست یافتن به این اهداف به سیگار کشیدن روی آورند و از این رو استعمال سیگار به یک عادت روزمره تبدیل می‌شود. همچنین عوامل روان شناختی هم وجود دارد اعم از اعتیاد پدر یا سرپرست خانوار یا الگوی مصرف سیگار در هر دو والد یا یکی از والدین که به صورت آشکار و یا پنهان بر رفتار مصرف سیگار افراد تاثیر می‌گذارد.

باید به تبعات مصرف سیگار توسط  زنان  اشاره کرد. به این معنا که زنان علاوه بر خطرهای عمومی مصرف دخانیات، در معرض خطر عوامل خاص جنس خود از نظر مصرف دخانیات نیز قرار دارند و این امر اهمیت موضوع را مضاعف می‌کند و از همین رو لازم است برنامه ریزان و سیاست‌گذارن نسبت به این موضوع حساسیت لازم را نشان داده و از وقوع آسیب‌های جبران ناپذیر آن جلوگیری کنند. این روانشناس اظهار می‌کند: رها شدن دختران و نابرابری جنسیتی در جامعه و خانواده و همچنین نحوه جامعه پذیری جنسیتی و خشونت‌های خانوادگی زمینه‌ساز تنش‌ها و درگیری‌های روحی و روانی می‌شوند که فرد برای تسکین آن‌ها به سمت مصرف سیگار و حتی مواد مخدر روی می‌آورد.

سهرابی معتقد است: علاوه بر این موارد ازدواج ناموفق، ازدواج زودهنگام، تنهایی، نداشتن مهارت‌های زندگی، ناآگاهی و عزت نفس پایین نیز در روی آوری افراد به مصرف سیگار نقش دارد. هر چند زنان و دختران باید از این موضوع آگاه باشند که استعمال سیگار و دخانیات اگرچه ممکن برای موقت می‌تواند زمینه آرامش را فراهم می‌کند، اما در طولانی مدت آسیب‌های جبران ناپذیری را برای آنها به همراه خواهد داشت.

پیامدهای مضاعف مصرف سیگار در بانوان

سهرابی به پیامدهای مصرف سیگار در زنان اشاره کرده و می‌گوید: دخانیات به عنوان یکی از عوامل خطر افزایش دهنده بیماری‌ها در دنیا به خصوص در ارتباط با بیماری‌های مزمن و غیرواگیری مانند بیماری‌های تنفسی و سرطان، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی شناخته شده است.

وی ادامه داد: اختلال در چرخه قاعدگی، اختلال در باروری، حاملگی خارج رحمی به دلیل مصرف سیگار یائسگی زودهنگام، سرطان دهانه رحم و سرطان پستان همه از پیامدهای مصرف سیگار است.  همچنین نتایج بسیاری از تحقیقات موید این علایم و نشانه‌ها در افراد سیگاری و غیرسیگاری است.

راهکار چیست؟

موسوی‌چلک در مورد راهکارها می‌گوید: خیلی سخت است که بگوییم تنها یک راهکار وجود دارد. اگر بگوییم افرادی که سیگار می‌کشند، آگاه نیستند، درست نیست.  بسیاری از کسانی‌که بیماری‌های ریوی را درمان می‌کنند هم خودشان سیگار مصرف می‌کنند.

رییس انجمن مددکاری اجتماعی ایران می‌گوید: به نظر من در رابطه با سیگار به اندازه کافی آگاهی داده شده است و کسی از عوارض آن بی اطلاع نیست. در واقع سیگار به بخشی از سبک زندگی افراد دارد تبدیل می‌شود، ضمن اینکه تولید و فروش سیگار هم یک اقتصاد قوی دارد، بخاطر همین است که گاه می‌بینیم شکلش را تغییر می‌دهند، خلاقیت‌های مختلف در این زمینه را بکار می‌گیرند تا سیگار جذابیت خودش را داشته باشد زیرا اقتصاد سیگار یک اقتصاد قابل توجهی در کشور است. اما اولویت اول پیشگیری، پیشگیری و پیشگیری است. اطلاع رسانی مستمر بسیار می‌تواند در پیشگیری و جلوگیری از اقدام برخی از افراد موثر باشد.

موسوی‌چلک اظهار می‌کند: بدون شک فضای خانواده در روی‌آوری و یا عدم گرایش افراد به آسیب‌ها می‌تواند بسیار موثر باشد. فضای صمیمی خانواده می‌تواند با شرمنده‌سازی افراد زمینه‌های ادغام و جلوگیری آنها از ورود به  آسیب‌های مختلف از جمله سیگار کشدن را فراهم سازد. بنابراین محیط خانواده بسیار مهم و اساسی است و همواره باید مورد توجه مادران و پدران، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان قرار داشته باشد.

سهرابی نیز به راهکارهای روانشناختی حول این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به اینکه بانوان به دلیل ساختار شخصیتی و فیزیولوژیکی در اثر مصرف سیگار دچار آسیب‌های جبران ناپذیری می‌شوند، ضروری است که زنان، خانواده، مدارس، معلمان و دولت  توجه خاصی به این موضوع داشته و نکات  دستورالعمل‌های لازم را رعایت نمایند.

فضای صمیمی خانواده می‌تواند با شرمنده‌سازی افراد زمینه‌های ادغام و جلوگیری آنها از ورود به آسیب‌های مختلف از جمله سیگار کشدن را فراهم سازد. وی می‌گوید: برای پیشگیری از این امر، آموزش، مشاوره و تشکیل جلسات برای جوانان از طریق کلاس‌ها و رسانه‌ها و به تصویر کشیدن آسیب‌های اجتماعی و جسمی در بانوان می‌تواند تاثیرگذار باشد. مهمترین جایگاه و تاثیرگذارترین قشر را می‌توان خانواده دانست از این جهت که نقش بسزایی در تعیین الگو می‌توانند داشته باشند. بنابراین حمایت اجتماعی و صمیمیت در خانواده و آگاه سازی والدین و فرزندان می‌تواند از شیوع سیگار در بین دختران و جوانان بکاهد.

سهرابی اظهار می‌کند: گفت‌وگوی مستمر میان اعضای خانواده و توجه خاص به ریشه ها و دلایل سرپیچی نوجوان و جوانان از هنجارهای فردی و اجتماعی، هویت‌یابی و حتی جلوگیری از تعارضات خانوادگی می‌تواند در این زمینه اثربخش باشد و از ایجاد انگیزه‌های منفی در آنهاو سوق به سمت مصرف سیگار خودداری کند.