به گزارش مشرق، در چند ماه اخیر چند قلم از محصولات کشاورزی ایران نظیر فلفل، کیوی، سیب زمینی و نخل از کشورهایی به ترتیب روسیه، هند، ازبکستان و قطر برگشت خورد و این از چند جهت ایجاد نگرانی کرده است، نخست اینکه این موضوع بار مالی برای کشور دارد، مثلا در محصول فلفل که نیمی از صادرات آن به روسیه است، از نظر اقتصادی برای کشور مشکل ساز می‌شود.

دوم آنکه شائبه اینکه محصولات برگشتی سمی و آلوده بودند موجب بروز نگرانی بین مردم می‌شود با این احتمال که شاید محصولاتی که روزانه میخوریم هم باقی‌مانده سموم داشته باشد؛ پیش از این کلیپ‌هایی هم در فضای مجازی منتشر شد که بیان می‌کرد فلفل های برگشتی از روسیه بین مردم توزیع می‌شود.

در این گزارش تلاش می‌شود صفر تا صد برگشت این محصولات کشاورزی و دلایل آن بیان شود، اینکه آیا مسائل فنی از نظر بهداشتی و سلامت واقعا دلیل برگشت بوده و یا اهمال و سهل انگاری هایی از سوی مسئولان بوده است و چه کارهایی می شد انجام داد که از برگشت این محصولات و تحمیل بار مالی و فشار اجتماعی به کشاورز جلوگیری کرد.

*نداشتن گواهی سلامت عامل برگشت خوردن فلفل‌ها

روز ۱۱ آذر بود که سید رضا نورانی، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران گفت: فدراسیون روسیه در نامه‌ای به رئیس گمرک داغستان تأکید کرد واردات فلفل از ایران به دلیل آنچه نقض مکرر استانداردهای بهداشتی عنوان شده، صورت پذیرفته است.

رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران تصریح کرد: روسیه فلفل وارداتی از ایران را با ادعای‌ نداشتن گواهینامه باقیمانده سموم کشاورزی، مرجوع کرده است.

رویترز هم ممنوعیت واردات چهار محصول از ایران و ترکیه را تایید کرد.

رسانه‌های خارجی هم به موضوع وارد نکردن محصولات چند محصول کشاورزی از ایران و ترکیه پرداختند، به طوری که رویترز گزارش داد: روسیه  واردات نارنگی، لیمو، فلفل، انگور و انار را از ۳۳ شرکت ترکیه‌ای و ایرانی به حالت تعلیق درآورده است.

سازمان نظارت بر سلامت محصولات کشاورزی روسیه با اعلام این خبر گفته بود که‌ نگرانی‌ها نسبت به نقض قوانین مربوط به سلامت محصولات غذایی از جمله دلایل این اقدام بوده است.

* رئیس سازمان حفظ نباتات: چهار نوع سم استفاده کرده‌ایم که در روسیه به ثبت نرسیده است‌

در این‌باره رئیس سازمان حفظ نباتات کشور در نشست خبری با خبرنگاران در پاسخ به سوال دلیل برگشت خوردن فلفل‌های صادراتی را این گونه توضیح داد: علت استرداد محموله‌های فلفل ایران از روسیه، استفاده از چهار نوع سم برای پرورش این محصول است که این سموم در روسیه به ثبت نرسیده است.

رئیس سازمان حفظ نباتات‌ اعلام کرد: این سموم در اتحادیه اروپا هم استفاده می شود و به دلیل اینکه ماده موثره خوبی دارد کشاورزان به جای استفاه چندین بار تنها یکبار استفاده می کند اما به نوع سمومی که استفاده شده بود اشاره‌ای نکرد.

* علت برگشت خوردن فلفل‌ها تکمیل نبودن مدارک بود

بنابراین آنطور که از گزارش مسئولان روس و حتی مسئولان داخلی پیداست علت برگشت خوردن فلفل‌ها نه به دلیل سمی تشخیص دادن آنها بلکه تکمیل نبودن مدارک بوده است.

اما اینکه چرا این گواهی‌ها وجود نداشته و یا چرا پروتکل‌ها و به اصطلاح سموم مصرفی قبلا با مشتری‌های بزرگ کنترل و بررسی نشده است را باید مسئولان پاسخ دهند.

*برگشت خوردن کیوی از هند به دلیل وجود آفت شپشک

۲۱ آذر امسال بود که خبر برگشت خوردن کیوی از هند خبرساز شد، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی در این‌باره گفت:‌ باغات کیوی معمولا آفت ندارند اما در دو سال گذشته نوعی قارچ بنام شپشک سفید بیشتر در آستارا دیده شده است که شاید برای مبارزه با آن از قارچ کش استفاده شده که باید این موضوع مورد بررسی سازمان حفظ نباتات قرار گیرد و موارد اعلام شده از سوی کشور هند پیگیری شود.

در دو الی سه ساله گذشته عده‌ای از باغداران از هورمون‌هایی به نام «داوینچی» استفاده کردند که احتمال دارد باقیمانده آن در کیوی مشکل ایجاد کند.

عده‌ای از باغداران از هورمون‌هایی به نام «داوینچی» که از ترکیه به طور قاچاق  وارد شده استفاده کردند که این هورمون باعث درشت شدن کیوی شده و دوام ماندگاری کیوی در سردخانه را کاهش داده و احتمال دارد باقیمانده آن در کیوی مشکلی ایجاد کند که باید مورد توجه جدی سازمان غذا و دارو و استاندارد ایران قرار گیرد.

اما ترجمه اصل نامه مسئولان هندی به معاون قرنطینه و بهداشت سازمان حفظ نباتات کشور، ابعاد جدیدی از دلایل برگشت را مشخص کرد.

*هند:‌ کیوی ایران با استاندارهای تعریف شده مطابقتی ندارد/ بارها نامه نوشتیم پاسخی دریافت نکردیم

وزارت کشاورزی هند در نامه‌ای به مهدی قائمیان، معاون قرنطینه و بهداشت سازمان حفظ نباتات کشور اعلام کرد: صادرات کیوی ایران به هند با استاندارهای تعریف شده مطابقتی ندارد.

در این نامه که ۱۶ آذر ارسال شده، تاکید شده است: بارها وجود آفت قرنطینه ای شپشک سفید و غیر قرنطینه‌ای شپشک  قرمز در محموله‌های کیوی وارداتی از ایران مشاهده شده است که منطبق با استانداردهای تعریف شده نیست و وجود چنین آفت در محموله ها تهدیدی بر امنیت زیستی کشور هند به حساب می‌آید و طبق مقررات این کشور باید برخورد شود.

در این نامه با تاکید بر اینکه در صورت بروز چنین مشکلاتی بر اساس مقررات امکان ممنوعیت واردات وجود دارد، اشاره شده است: کشورهای دیگر هم چنین واکنش هایی را قطعا پیش بینی می‌کنند تا از شیوع آفات قرنطینه‌ای در کشورشان جلوگیری کنند.

نامه های قبلی هم نشان می دهد از آوریل ۲۰۱۹ تاکنون در ۱۳ محموله آفت قرنطینه‌ای شپشک سفید و در ۲ محموله آفت غیر قرنطینه ای شپشک قرمز مشاهده شده است اما درباره علت های آن پاسخی از ایران دریافت نکرده ایم؛ علاوه بر این از اکتبر ۲۰۲۱ تاکنون هند در  ۲۴ محموله کیوی ایران آفت های قرنطینه ای و غیر قرنطینه ای مشاهده کرده است.

در این نامه آمده است با در نظر گرفتن این ملاحظات، تا زمانی که سازمان حفظ نباتات ایران در «ارزیابی های احتمال ریسک» تجدید نظر نکند، واردات کیوی از ایران معلق می‌ماند و احتمالا برای گواهی بهداشتی هشتم دسامبر هم ترتیب اثری داده نخواهد شد.

در نامه هندی ها به وجود شپشک در کیوی های وارداتی از ایران اشاره شده اما اینکه سازمان حفظ نباتات از سال ۲۰۱۹ تاکنون در این باره به آنها توضیح نداده بیشتر آنها را آزرده است؛ البته وزارت جهاد کشاورزی هفته پیش رئیس وقت سازمان حفظ نباتات کشور را برکنار کرد.

*برگشت ۳۵۰۰ تن سیب زمینی از ازبکستان به دلیل وجود خاک همراه

۵ آذر به نقل از رسانه های خارجی خبری ترجمه شد که  مقامات دولت ازبکستان اعلام کردند ۳ هزار و ۵۰۰ تن سیب زمینی وارداتی از ایران و پاکستان را به دلیل  وجود آلودگی برگشت زده است.

آژانس حفاظت و قرنطینه محصولات کشاورزی ازبکستان اعلام کرد که ۳۵۲۵ تن از سیب زمینی های وارداتی را برگشت داده شده و ۷۷۵ تن آن را هم معدوم کرده است.

مسئولان داخلی علت این برگشتی را وجود خاک همراه سیب زمینی عنوان کردند که می تواند عامل انتقال بیماری و ویروس باشد.

* دستکاری گواهی بهداشتی دلیل برگشت خوردن نخل از قطر

چندی پیش بود که قطر در آسانه برگزای جام جهانی، برای تزیین مسیرهای برگزاری مراسم، نیاز به نخل داشت و نخل ایران را خریداری کرده بود اما آنها گفته بوند که اینها مشکل گواهی بهداشتی دارد و نخل ها را برگردانده بودند.

مهرداد جمال ارونقی، معاون فنی گمرک، روز پنجم آذر در این‌باره می‌گوید: «نخل‌های صادراتی از سوی قطر پذیرفته نشده و کل نخل‌های صادر شده، یعنی مجموع ۵۸۸ اصله نخل صادراتی به قطر، به ایران برگشت خورده است.

چنگلوایی رئیس وقت سازمان حفظ نباتات درباره دلیل این برگشتی گفت: فردی که گواهی بهداشتی صادراتی را دستکاری کرده بود و خطاکار بود به دستگاه قضایی معرفی شد.

* چند نکته در باره‌ برگشت محصولات کشاورزی ایران

آیا سهل انگاری در کار بوده است؟

آنطور که از محتوای نامه‌های هندی ها و مقامات روسی استنباط می شود، آنها از اینکه مقامات ایرانی نسبت به هشدارها و نامه‌های مکرر آنها از دو سال پیش بی توجه بوده‌اند و حتی جوابی نداده‌اند بیشتر نگران بودند، و این سوال است که چرا باید چنین باشد.

طبق روال، کشورها استانداردهایی برای سلامت محصولات غذایی وارداتی خودشان تعریف کرده‌اند و محصولی را وارد می‌کنند که مطابق با این استانداردها باشد، این استانداردها مطابق ‌گواهی بهداشتی، گواهی سلامت و استانداردهای مجاز باقیمانده سموم و وجود آفت و ارگانیسم‌های مضر است.

کشورها مرتب این استانهداردها را بر اساس مطالعات و هشدارهای وزارت بهداشت کشورشان به روزرسانی می کنند و این ضرورت است که هر دو کشور صادر کننده و وارد کننده این استانداردهای خود را با هم مطابقت بدهند. در این میان وظیفه فروشنده مهم‌تر است تا نظر مشتری خود را تامین کند.

MRLها یا همان استانداردهای حداقل باقیمانده مجاز سم که در کشور استفاده می شود مربوط به سال ۹۲ است و سازمان استاندارد باید مرتب اینها را به‌روزرسانی کند و کشورهای دیگر این موارد را بر نمی‌تابند و سلامت محصولات غذایی به آن معنی که هیچ ضرری برای مصرف کننده نداشته باشد جزو اولویت آنها است.

در راستای رفع این مشکل و افزایش صادرات محصولات کشاورزی کشور، مسئولان در داخل هم باید برنامه‌های تولید خود را طوری اجرا کنند که استانداردهای کشور مقصد رعایت شود. این استانداردها هم در مورد باقیمانده سموم و  هم نوع سمی که استفاده می شود، است.

*نقش مهم آموزش و ترویج در جلوگیری از برگشتی‌ها

نقش بخش ترویج در آموزش کشاورزان و باغداران برای رعایت استانداردهای تعریف شده به هنگام پرورش محصولات بسیار مهم است، بعضا استانداردها را مدیران تعیین می کنند اما تولید کنندگان رعایت نمی کنند یا آگاهی کامل ندارند، بخش ترویج کشاورزی باید به آنها آموزش لازم را بدهد، فرهگ سازی کند و تلاش شود سطح سواد کشاورزی آنها ارتقا یابد.

مثلا رعایت دوره کارنس، یعنی مدت زمانی که پس از سم پاشی نباید محصول به بازار عرضه یا صادر شود بسار مهم است شاید خیلی از کشاورزان واقف نباشند و یا از تبعات آن بی خبر باشند که در این میان بخش ترویج مسئولیت مهمی دارد.

تاکنون توجیه بخش ترویج وزارت کشاورزی در نبود آموزش‌هار منظم برای کشاورزان این بوده است که ۴.۵ میلیون بهره‌بردار کشاورزی را نمی توان تک تک آموزش داد اما اکنون با راه افتادن سیستم های اینترنتی، موبایلی، آپ های مختلف و کلا کشاورزی هوشمند راهکار آموزش و ترویح هم راحت تر شده است.

*مسئولان می‌گویند محصولات برگشتی کم بوده است

مسئولان می‌گویند میزان محصولات برگشتی بسیار کم است‌، سرپرست دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد در این‌باره گفته است: حجم محصولات برگشتی ایران کمتر از ۵ درصد است.

اما یادمان باشد که بعضی کم‌ها بسیار است، این برگشتی ها اگر ادامه یابد کل صادرات به آن کشور را متوقف می‌کند، اگر وجهه صادرات ما بین سایر کشورها خراب شود، عواقب و تبعات ناگواری به تجارت ما خواهد داشت بنابراین بهتر است به جای توجیه این برگشتی ها، به فکر ترمیم و از سرگیری صادرات باشیم، سالانه ۹۷ هزار تن صادرات فلفل داریم که حدود نیمی از آن به روسیه صادر می‌شود.

*کشورهای دیگر هم برگشت دارند

نکته دیگر اینکه در مسیر تجارت دیگر کشورها هم اتفاقات برگشت خوردن محصولات صادراتی وجود دارد و این صرفا مربوط به ایران نیست، اما همه کشورها در تلاشند که به حداقل برسد.

سرپرست دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی اضافه کرد: طی هفته‌های اخیر محصولات کشورهایی مثل پاکستان، مصر و ترکیه نیز از روسیه برگشت خورده ضمن اینکه برای یک محصول چینی نیز چنین اتفاقی افتاده و حدود یک سال است که این کشور در حال مذاکره با روسیه است تا صادرات خود را از سر بگیرد اما هنوز موفق به انجام آن نشده بنابراین این یک روال طبیعی در تجارت جهانی است و اعداد و ارقامی که درباره محصولات ایرانی وجود داشت، به اندازه‌ای نبود که تا این حد جنجال‌آفرین باشد.

*ناهماهنگی در اجرا/گواهی سلامت چرا صادر نمی شد؟

در حالی که کشورهای مقصد به لزوم داشتن گواهی سلامت تایید دارند هنوز بر اساس قانون تجارت کشور، بر اساس گواهی بهداشتی صادر می شود این در حالی است که قانون تجارت ما مربوط به سال ۱۳۱۱ است.

و حال پس از ماجرای برگشت محصولات کشاورزی قرار شده است سازمان توسعه تجارت گواهی سلامت صادر کند و تنها به گواهی بهداشت اکتفا نشود.

رئیس سازمان حفظ نباتات کشور در این‌باره می‌گوید: در قانون تجارت ایران، صادرات محصولات کشاورزی تنها با دریافت گواهی بهداشتی از سازمان حفظ نباتات مجاز دانسته شده و اشاره‌ای به دریافت گواهی سلامت از وزارت بهداشت نشده است. 
 
علایی مقدم ادامه می‌دهد: تا پیش از ماجرای نپذیرفتن فلفل دلمه‌ای‌های ایران توسط روسیه، محصولات کشاورزی ما تنها با همین گواهی بهداشتی صادر می‌شد، اما پس از این ماجرا، ما در نشست‌های متعددی که در هفته‌های اخیر با سازمان غذا و دارو داشتیم، به این جمع‌بندی رسیدیم که برای حفظ اعتبار ایران در بازارهای جهانی و رفع ابهامات و نگرانی‌های موجود، از این پس گواهی سلامت و بهداشت به طور توامان برای صادرات محصولات کشاورزی ایران اجباری شود.
 
*راهکار جلوگیری از برگشت خوردن محصولات کشاورزی

بنابراین برای جلوگیری از برگشت خوردن محصولات کشاورزی نخست باید پروتکل های بهداشتی و استانداردها را با کشور مقصد هماهنگ کرده و به صورت منظم با آنها کنترل کنیم، تعامل خوبی با مشتریان خود داشته باشیم، سطح کیفی تولیدات کشاورزی را از نظر سلامت با آموزش باغداران و ارتقای دانش آنها بهبود بخشیم و در نهایت بپذیریم که مشتری به دنبال محصول سالم و بهداشتی و با کیفیت است و در نهایت انسجام کاری در داخل بین سازمان های و وزارتخانه ها حاکم باشد و پراکنده کاری وجود نداشته باشد.