مهم ترین عامل مهار قدرت از دیدگاه امام(ره)

تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران با رهبری امام خمینی یکی از ابعاد مهم عقلانیت سیاسی در مکتب امام خمینی است.

به گزارش مشرق به نقل از محدوده ، تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران با رهبری امام خمینی یکی از ابعاد مهم عقلانیت سیاسی در مکتب امام خمینی است. حضور مردم در تأسیس حکومت و استمرار آن و انتخاب مقام های سیاسی، از بالاترین مقام تا انتخاب رئیس جمهور، نمایندگان مجلس و دیگر مقام های مهم سیاسی و حکومتی، نقش اصلی را ایفا می کند.

1 .«صراط مستقیم»؛ مبنای سیاست در اسلام

مکتب امام خمینی رحمه الله یک مکتب کامل و یک بسته ی جامع و فراگیر است که همه ی ابعاد زندگی انسان مسلمان را در بر می گیرد. به همین دلیل وقتی از معنویت در مکتب امام خمینی سخن می گوییم، منظورمان فقط زندگی فردی و بعد شخصی انسان ها نیست، زیربنای اصلی زندگی نیز منظور است؛ زیربنایی که ابعاد زندگی انسان مبتنی بر آن است. به بیان دیگر، توحید، مبنا و زیربنای این مکتب است.

همچنین در چهارچوب این نگاه توحیدی است که نظام های دیگر اجتماعی نیز بنا می شود. یعنی همه ی نظام های سیاسی، اخلاقی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مبتنی بر همین بعد است. در نظر امام خمینی، قدرت سیاسی جریانی است که در کانون هستی -یعنی خداوند- ریشه دارد و در واقع تنها خداوند است که خالق و مالک همه چیز است و حق اعمال قدرت و حاکمیت نیز مختص به اوست: «عالم همان گونه که ظلّ وجود و رشحه ی جود اوست، ظل کمال وجود او نیز هست و قدرتش همه چیز را در برگرفته و بر همه چیز چیره گشته است و موجودات به خودی خود نه دارای شیئیتی هستند و نه وجودی، تاچه رسد به کمالات وجود مانند علم و قدرت»1

در مکتب امام خمینی «قدرت مطلق» از آن خداوند است. بر اساس هستی شناسی عرفانی ایشان، وجودی جز خدا نیست و هر وجودی ظلّ وجود اوست. از این رو تنها قدرت حقیقی، قدرت لایزال الهی است و هر چیزی جز او که دعوی قدرت نماید، ضعف محض است. »قدرت پیش حق تعالی است. اوست مؤثر در تمام موجودات«2 چنین نگرشی هرگونه وحشت و ترس از مدعیان قدرت غیر خدایی را در نگاه ایشان زایل ساخت، زیرا «جز قدرت خدا قدرتی نیست و اگر کسی به درک این حقیقت نائل آمد، از هیچ قدرتی جز خدا نخواهد ترسید.»3

از این رو و بر اساس این نگرش معنوی، امام خمینی «سیاست» را هدایت جامعه و حفظ مصالح و صلاح آن می داند و پیامبران و اولیای الهی را متولیان اصلی هدایت جامعه در مسیر صلاح و «صراط المستقیم» به شمار می آورد: «سرکوب و مهار نفس، سیاست انبیا است که با هدایت ملت و اجتماع، آنها را به صراط مستقیم رهبری می نمایند.» «صراط المستقیم »مورد تأکید قرآن مجید است و در نمازهای روزانه ی مسلیمن مکرر طلب می شود. همین هدایت است که از این جهان شروع شده و به جهان آخرت ختم می شود.»4

«انگیزه و مقصد بعثت انبیای الهی از حضرت آدم تا پیامبر خاتم، رساندن بشر به کمال در بالاترین درجه بوده است.»5 از این جهت امام خمینی، فلسفه ی اساسی ظهور و قیام انبیاء در جوامع انسانی را دخالت آنها در امور اجتماعی ملت ها و هدایت جوامع به سوی مسیر کمال و صلاح می داند که این جز سیاست نیست. در مکتب امام خمینی «اسلام همه ی احکامش یک احکام مخلوط به سیاست است [...] نمازش مخلوط به سیاست است، حجش مخلوط به سیاست است، زکاتش سیاست اداره ی مملکت است. خمسش برای اداره ی مملکت است.»6 «دیانت اسلام [...] سیاستش در عبادت مدغم است و عبادتش در سیاسات مدغم است. یعنی همان جنبه ی عبادی یک جنبه ی سیاسی دارد.»7«والله اسلام تمامش سیاست است. اسلام را بد معرفی کرده اند. سیاست مدن از اسلام سرچشمه می گیرد.»8

2. «ولیّ منتخب مردم»؛ نماد عقلانیت سیاسی

تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران با رهبری امام خمینی یکی از ابعاد مهم عقلانیت سیاسی در مکتب امام خمینی است. حضور مردم در تأسیس حکومت و استمرار آن و انتخاب مقام های سیاسی، از بالاترین مقام تا انتخاب رئیس جمهور، نمایندگان مجلس و دیگر مقام های مهم سیاسی و حکومتی، نقش اصلی را ایفا می کند.

امام خمینی در وصیت نامه شان با اشاره به نقش مردم در تأسیس جمهوری اسلامی، حضور متحد مردم را به همراه «توحید کلمه»، رمز پیروزی و شرط استمرار انقلاب اسلامی می دانند: «بی تردید رمز بقای انقلاب اسلامی همان رمز پیروزی است و رمز پیروزی را ملت می داند و نسل های آینده در تاریخ خواهند خواند که دو رکن اصلی آن ، انگیزه ی الهی و مقصد عالی حکومت اسلامی و اجتماع ملت در سراسر کشور با وحدت کلمه برای همان انگیزه و مقصد. این جانب به همه ی نسل های حاضر و آینده وصیت می کنم که اگر بخواهید اسلام و حکومت الله برقرار باشد و دست استعمار و استثمارگران خارج و داخل از کشورتان قطع شود، این انگیزه ی الهی را که خداوند تعالی در قرآن کریم بر آن سفارش فرموده است، از دست ندهید و در مقابل این انگیزه که رمز پیروزی و بقای آن است ، فراموشی هدف و تفرقه و اختلاف است .»

امام خمینی صریحاً به تعلق حکومت اسلامی به مردم و نقش مشروعیت بخشی آنان در دولت اسلامی نیز پرداخته اند: «ما بنای بر این نداریم که یک تحمیلی به ملتمان بکنیم و اسلام به ما اجازه نداده است که دیکتاتوری کنیم. ما تابع آرای ملت هستیم. ملت ما هر طور رأی داده، ما هم از آنها تبعیت می کنیم. ما حق نداریم، خدای تبارک و تعالی به ما حق نداده است، پیغمبر اسلام به ما حق نداده است که ما به ملتمان یک چیزی را تحمیل کنیم.»9

استناد به پاسخ امام در استفتای نمایندگان ایشان در دبیرخانه ی ائمه ی جمعه و جماعات سراسر کشور می تواند بیش از هر چیز دیگری نمایانگر اعتقاد ایشان به شرط پذیرش اکثریت در تولیّ ولیّ فقیه بر امور مسلمین باشد. ایشان در جواب این پرسش که در چه صورت فقیه جامع الشرایط بر جامعه ی اسلامی ولایت دارد؟ می نویسد: «ولایت در جمیع صور دارد، لکن تولیّ امور مسلمین و تشکیل حکومت بستگی به آرای اکثریت مسلمین [دارد] که در قانون اساسی هم از آن یاد شده است و در صدر اسلام تعبیر می شده به بیعت با ولی مسلمین.»10

در بررسی وجوه مختلف اعتقاد امام خمینی به نقش و جایگاه آراء اکثریت و نقش مشروعیت بخش آن برای نظام اسلامی می توان به استدلالات عقلی و شرعی ایشان در پذیرش چنین جایگاهی اشاره کرد. امام خمینی حق ملت ها و آزادی آنها برای تعیین سرنوشت خود را یک اصل مسلم عقلی می دانستند: «همه ی عقلای عالم این مطلب را قبول دارند که هر بشری نسبت به سرنوشت خودش آزاد است؛ می تواند رأی آزاد بدهد و رئیس مملکت، شکل اداره ی مملکت را خودشان تعیین می کنند و بر حسب حقوق بشر، این خواست آنها باید ممضی باشد.»11 از نظر امام خمینی، آزادی اراده و انتخاب عمومی از حقوق خدادادی و فطری بشر است و دین اسلام نیز همواره بر آن تأکید داشته است.12 بر این اساس کسی نمی تواند خود را به زور بر مردم تحمیل و بر آنها حکومت کند.13

جمهوری اسلامی از نظر امام خمینی «حکومتی است متکی به آرای اکثریت ملت و مبتنی بر قواعد و موازین اسلامی»14 بر این اساس امام می گویند: «حکومت جمهوری اسلامی هم یک جمهوری است مثل سایر جمهوری ها ولکن قانون، قانون اسلامی است.»15

در این میان، تعیین و تخصیص نهادهایی برای حفظ جنبه های شرعی و مردمی حکومت جمهوری اسلامی قابل توجه و اهمیت است. به طوری که از نظر امام خمینی: زمامدار و حاکم چنین نظامی باید دارای ویژگی های توأمان«شرایط و ضوابط اسلامی» به همراه «پذیرش و انتخاب مردمی» باشد. لذا مجلس خبرگان در این راستا برای انتخاب افراد ذیصلاح و دارای خصایص و ضوابط اسلامی ایجاد گردید که این مجلس خود به وسیله ی مردم انتخاب می شوند. امام خمینی رحمه الله همواره بر لزوم مراعات شرایط و موازین اسلامی درباره ی حاکم اسلامی تأکید داشتند، ضمن آن که معتقد بودند که باید »تمامی آحاد ملت در انتخاب فرد یا افرادی که باید مسئولیت و زمام امور را در دست بگیرند، شرکت داشته باشند.»16

نمایندگان منتخب مردم در مجلس شورای اسلامی که مظهر اراده ی اکثریت و خواست عمومی جامعه است، قانون گذاری در جهت مصالح عمومی جامعه را بر عهده دارند، اما ملاک مشروعیت قوانین وضع شده ی مجلس با اعمال نظارت اعضای شورای نگهبان است. امام خمینی رضوان الله علیه در این باره چنین فرموده اند: «میزان اکثریت است و تشخیص شورای نگهبان؛ که این مخالف قانون نیست و مخالف اسلام هم نیست، میزان است که همه ی ما باید بپذیریم.»17

بر این اساس، لزوم اطاعت و پذیرش قانون از نظر اسلام همانا برخورداری قانون مصوب حکومت اسلامی از دو رکن مشروعیت، یعنی رأی اکثریت و مطابقت با موازین شرعی و اسلامی است. بنابراین آن چه مجلس تصویب کرده و به تأیید شورای نگهبان نیز رسیده، «هم شرعی است و هم قانونی»18 است.

3. «عدالت»؛ تضمین اسلامیت نظام اسلامی

از نظر امام خمینی اقامه ی عدالت هدف اسلام و همچنین ضمانت کننده ی اسلامیت نظام است. ایشان در پیام نوروزی سال 1367 چنین گفته اند: «سیدالشهدا سلام اللّه علیه از همان روز اول که قیام کردند برای این امر، انگیزه شان اقامه ی عدل بود. فرمودند که می بینید که معروف عمل بهش نمی شود و منکر بهش عمل می شود؟ انگیزه این است که معروف را اقامه کند و منکر را از بین ببرد. انحرافات همه از منکرات است. جز خط مستقیم توحید، هر چه هست منکرات است. این ها باید از بین برود و ما که تابع حضرت سیدالشهدا هستیم، باید ببینیم که ایشان چه وضعی در زندگی داشت. قیامش، انگیزه اش نهی از منکر بود که هر منکری باید از بین برود. م ن جمله قضیه ی حکومت عدل، جور، حکومت جور باید از بین برود.»

از نظر امام خمینی رحمه الله در واقع قدرت به ذات خود خیر است ولذا منشأ اصلی فساد همانا حکومتیان فاسد یا به سخن بهتر، حاکمان فاقد عدالت و علم به اسلام هستند. پس تنها راه حل، جایگزین کردن اشخاص مهذّب در رأس حکومت ها است: «اگر یک انسان، یک شاه، یک رئیس مملکت مهذب و صحیح باشد، آنهایی که اطرافش هستند همه صحیح خواهند شد. آنها هم سرایت می کند صحت عملشان به پایین ترها. یک وقت می بینید که اگر بیست سال یک حاکم عادل در بین مردم باشد، یک مملکت عادل پیدا می شود.»19

تأکید بر اصل عدالت و علم به قانون الهی از نظر امام خمینی نشان می دهد که مهم ترین عامل مهار قدرت حاکم اسلامی برای تضمین اسلامیت نظام سیاسی، عامل درونی است. خصایص و ویژگی هایی در درون حاکم، مهارکننده ی اصلی قدرت است و ولیّ فقیه به محض انجام عمل مخالف عدالت، خود به خود از مقامش عزل می گردد.20

از سوی دیگر از نظر امام خمینی انحراف رهبری بالاترین انحرافات است که منجر به انحراف تمام ارگان ها می گردد.21 به همین دلیل امام خمینی مجلس خبرگان رهبری را در راستای تعیین شایسته ترین و متعهدترین شخصیت ها22 و در عین حال، نظارت بر حسن اجرای امور رهبری لازم می شمارند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت ها:

1. امام خمینی، شرح دعای سحر، ص 311

.2 امام خمینی، چهل حدیث، ص 35

3. امام خمینی، کوثر، (مجموعه سخنرانی های امام خمینی)، ج 2، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ 12، 1137، ص 353

.4 همان، ج 31، ص 432

.5 همان، ج7، ص 536

.6 صحیفه امام، ج 71، ص 204

.7 همان، ج 4، ص 447

.8 همان، ج 1، ص 270

.9 امام خمینی، صحیفه امام، ج 11، ص 34

0.1 همان، ج 02، ص 459