به گزارش مشرق ، محمد نوروزی؛ امنیت انرژی را می­توان مهم­ترین ابزار حفظ قدرت در جامعه‌ی امروز دانست که با ملاحظه‌های بسیار زیاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و ... پیوند خورده است. ضعف در تأمین انرژی و عدم اطمینان نسبت به این مقوله، می­تواند زمینه‌ی عقب­ماندگی اقتصادی و تولیدی و به دنبال آن سیاسی و اجتماعی را فراهم آورد. از این رو تلاش­های بسیاری از سوی کشورهای گوناگون به ویژه کشورهای توسعه یافته در جهت تأمین انرژی صورت می­گیرد که گاه قالب­های نظامی نیز به خود می­گیرد.
 
«استوینس» بیان می­دارد که انرژی همواره یک مسئله‌ی حائز اهمیت است، هر چند که در برخی از دوره‌ها به دلیل سیر نزولی قیمت­ آن، توجه چندانی به آن نشده است ولی مفهومی کلیدی در مفهوم استاندارد سطح زندگی است که گاه فقدان یا کمبود آن بقای یک جامعه­ را به خطر می­اندازد و شاید به همین دلیل بوده است که نفت به عنوان یکی از منابع اصلی و دیرین انرژی تأثیری عمیق بر سیاست­های بین­المللی داشته است. هر چند که نباید از خاطر دور داشت که انرژی حتی در سطح محلی و منطقه­ای نیز دارای اهمیت بسیار است و چه از نظر اقتصادی و چه از نظر مسائل دیگر مثل زیست­محیطی و ... مورد توجه بوده است.
 
جمهوری اسلامی ایران با وجود برخورداری از موقعیت­ها و نقاط قوت مناسب در عرصه‌ی بهره­گیری از ابزار انرژی در جهت حضور مؤثر در معادلات بین­الملل انرژی، هنوز به جایگاهی شایسته و در خور خویش در این حوزه دست نیافته است، این امر دلایل گوناگونی دارد که می‌توان به بروز جنگ تحمیلی، تربیت نکردن نیروهای مناسب پیش از انقلاب اسلامی، تحریم‌های پی‌درپی و کارشکنی‌های کشورها و شرکت­های بین­المللی و ... اشاره کرد. یکی از مهم­ترین دلایلی که در طی چند سال اخیر، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است، ضعف ایران در مقوله‌ی «دیپلماسی انرژی» است. فقدان یک ساختار دیپلماتیک قوی، به روز و کارآمد موجب شده است که حوزه‌ی انرژی در ایران با وجود منابع غنی و متنوع در فضای جهانی با فراز و نشیب همراه باشد. این نوشتار، ضمن ارایه‌ی کلیاتی درباره‌ی مفهوم دیپلماسی انرژی، به بیان ضرورت توجه به آن در جمهوری اسلامی ایران می­پردازد.
 
دیپلماسی انرژی چیست؟
 
هرچند نمی­توان تعریفی دقیق، صریح و روشن از دیپلماسی انرژی ارایه داد ولی با مقدمه­ای کوتاه می­توان چارچوب کلی آن را مشخص کرد. در دنیای امروز، حوزه­های سیاست، اقتصاد و حقوق آن­چنان به هم در آمیخته­اند که گاه نمی­توان یک گزاره را تنها از بعد حقوقی یا سیاسی مورد توجه قرار داد. متأسفانه در هم آمیختگی این حوزه­ها سبب شده است که مرز بین حقیقت و واقعیت نیز دچار خدشه شده و حتی آثار این در هم آمیختگی در داوری­های بین­المللی و مجامع جهانی نیز ظهور و بروز یابد.
 
نکته‌ی جالب توجه این است که هر چقدر مقوله‌ی مورد بحث، مهم­تر و حساس­تر باشد، این در هم آمیختگی بیشتر رخ می­نماید. از آنجا که امروزه، انرژی یکی از مهم­ترین – و به جرئت مهم­ترین- مسئله‌ی مورد بحث جامعه‌ی جهانی است، تلاش کشورها برای کسب و حفظ امنیت انرژی خویش بسیار فراوان است و در این راستا از هیچ تلاشی- حتی جنگ- فروگذار نمی­کنند، به گونه­ای که بسیاری از صاحب­نظران، جنگ­ها و ناآرامی­های منطقه‌ی خاورمیانه را ناشی از وجود منابع غنی انرژی به ویژه نفت و گاز در این منطقه می­دانند.
 
بسیاری از صاحب­نظران معتقدند که عرضه و تقاضای نفت به عنوان یکی از اصلی­ترین منابع انرژی، به هیچ‌وجه از محاسبات فنی- مهندسی تبعیت نمی­کند و یک متغیر کاملاً سیاسی است هر چند که می­توان از معادلات ریاضی، میزان بهینه‌ی آن را تعیین کرد ولی دولت­ها با توجه به پیش­بینی وضعیت سیاسی خود در آینده به تقاضا یا عرضه‌ی نفت با یک قیمت مشخص که آن هم با متغیرهای سیاسی تعیین می­شود، می­پردازند. (احمدیان، 1387: 20- 48)
 
دیپلماسی انرژی، استفاده از ابزار دیپلماتیک جهت حضور در صحنه‌ی بین­المللی و حفظ جایگاه خویش در نظام بین­الملل است. در واقع دیپلماسی انرژی، به‌کارگیری ابزارها و دانش سیاسی در مسائل مربوط به انرژی اعم از عرضه، تقاضا، تبدیل و ... است. دیپلماسی انرژی حرکتی هدفمند، بلندمدت و دارای قوانین خاص خود بوده که در صدد ایجاد و حفظ امنیت انرژی کشور می­باشد. برخورداری از یک چارچوب دیپلماتیک قوی و کارآمد برای هر کشور، می‌تواند زمینه‌ی موفقیت آن را در امر انرژی در فضای جهانی فراهم آورد.
 
دیپلماسی انرژی، به مجموعه رفتارها و تعاملاتی گفته می­شود که یک کشور در حوزه‌ی انرژی حداقل به دو منظور در تعامل با کشورهای جهان آن را به کار می­برد. به عبارت دیگر دیپلماسی انرژی مجموعه­ای از رفتارها و تعاملاتی است که یک کشور با جامعه‌ی جهانی برای پیشبرد حداقل دو هدف از آن استفاده می­کند. این دو هدف یکی به حوزه‌ی انرژی و دیگری به حوزه‌ی امنیت ملی یا منافع ملی کشور باز می­گردد. (عادلی، 1389: 28)
 
دیپلماسی انرژی، مبتنی بر دیپلماسی کنش­مند[2] و مستلزم تعامل با دیگر بازیگران برای دستورالعمل سازی[3]، تعریف بازی جدید در زمینه‌ی تأمین امنیت انرژی فراگیر و تدوین قواعد رفتاری جهانی در بخش انرژی است. به این دلیل که دیپلماسی امروز از حالت امنیتی- سیاسی به دیپلماسی اقتصادی- سیاسی تبدیل شده است بر هماهنگی و هدفمند بودن دستگاه دیپلماسی و اقتصادی تأکید بیشتری وجود دارد چرا که قدرت رقابت­پذیری اقتصاد و ضریب اعتبار و امنیت کشورها را افزایش می­دهد. (پوراحمدی و ذوالفقاری، 1389: 156- 158)
 
دیپلماسی انرژی، استفاده از ابزار دیپلماتیک جهت حضور در صحنه‌ی بین­المللی و حفظ جایگاه خویش در نظام بین­الملل است. دیپلماسی انرژی حرکتی هدفمند، بلندمدت و دارای قوانین خاص خود بوده که در صدد ایجاد و حفظ امنیت انرژی کشور می­باشد. برخورداری از یک چارچوب دیپلماتیک قوی و کارآمد برای هر کشور، می‌تواند زمینه‌ی موفقیت آن را در امر انرژی در فضای جهانی فراهم آورد.
 
اهمیت دیپلماسی انرژی
 
نفت از اوایل قرن گذشته همواره به عنوان یک کالای استراتژیک مطرح بوده است. در زمانی صرفاً انرژی برای تأمین سوخت مورد نیاز در جنگ­ها اهمیت پیدا کرد و در دوران جنگ سرد، نفت عامل مهمی برای رشد کشورهای صنعتی تلقی می‌شد. در دوران پس از جنگ سرد نیز به دلیل تأثیر نفت بر رشد اقتصاد جهانی، بر اهمیت آن افزوده شد. در آینده با توجه به افزایش نیاز به انرژی در صورتی که تعامل و تفاهم میان تولید کنندگان و مصرف کنندگان انرژی وجود نداشته باشد این نگرانی‌ها افزایش و موضوع امنیت انرژی اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد. (واعظی، 1389: 125)
 
راه­اندازی نهادها و سازمان­های بین­المللی برای حفظ امنیت انرژی کشورها – به کشورهای غربی- نظیر سازمان آژانس بین­المللی انرژی، اعمال فشار به کشورهای صاحب منابع زیرزمینی، تحریم­های گسترده‌ی سیاسی- اقتصادی، راه­اندازی جنگ با بهانه­های گوناگون نظیر مبارزه با تروریسم، حضور نیروهای نظامی در منطقه‌ی خلیج‌فارس به منظور کنترل شاه ‌راه انرژی دنیا و ... تنها گوشه­ای از اقدام‌هایی است که توسط این کشورها صورت گرفته است به گونه­­ای که تحلیل­گران این جنگ­ها را «جنگ­های نفتی» نام‌گذاری می­کنند.
 
ناگفته پیداست که کشورها با توجه به اهمیت مقوله‌ی انرژی، از هر ابزاری در جهت قوت بخشی به دیپلماسی انرژی خود استفاده می­کنند که می­توان به مواردی نظیر تهدید، تطمیع، تحریم، جنگ، صلح و ... اشاره کرد که بازیگران عرصه‌ی جهانی بنا به جایگاه و قوت دیگر بازیگران به تناسب از یک یا ترکیبی از این ابزارها بهره می­گیرند.

اگر دیپلماسی انرژی در راستای دیپلماسی اقتصادی دانسته شود، می­توان گفت که دیپلماسی انرژی یکی از لایه­های اصلی در روابط خارجی کشورهای با توسعه‌ی اقتصادی بالاست. در دیپلماسی اقتصادی کشورهای برخوردار از منابع عمده‌ی نفت و گاز و همچنین کشورهای مصرف­کننده‌ی عمده‌ی انرژی، دیپلماسی انرژی از جایگاه ویژه و مهمی برخوردار است، چرا که بستر تعاملات و تبادلات بسیار اساسی را فراهم می­کند.
 
دیپلماسی انرژی با ایفای نقش میانجی در حل و فصل مناقشات دیرین و رفع سوء تفاهم‌ها و در جنبه‌ی ایجابی با تعمیق پیوندها، مناسبات میان کشورها و تعاملات جهانی را بهبود می‌بخشد. دیپلماسی انرژی، تعامل میان دو یا چند کشور است که به واسطه‌ی بخش‌های مختلف انرژی اعم از یک یا چند مؤلفه از تجارت، خدمات، سرمایه‌گذاری، تکنولوژی و انتقال انرژی به صورت شبکه‌ی مرتبط به هم شده باشند. دیپلماسی انرژی علاوه بر بُعد اقتصادی و تکنولوژی، ابعاد سیاسی و امنیت را هم مورد ملاحظه قرار می‌دهد. (واعظی، 1389: 130)
 
اساساً دیپلماسی زمینه‌ی کاهش تنش‌ها را فراهم ساخته و از بروز برخوردهای مناقشه آمیز جلوگیری می­کند و در دنیای امروز که انرژی بحث اول دنیا بوده و بسیاری از جنگ‌ها به این دلیل به وقوع می‌پیوندد، می‌تواند پیام آور صلح نیز باشد.
 
جایگاه نهادهای بین­المللی در دیپلماسی انرژی
 
همان‌گونه که اشاره شد، راه­اندازی نهادها و مجامع بین­المللی در جهت کسب قدرت بیشتر در جامعه‌ی جهانی در امور اقتصادی و سیاسی امری معمول است که وجود این مجامع در حوزه‌ی انرژی نیز بسیار معمول است و گاه دو یا چند کشور با ایجاد پیمان­های مشترک در صدد حمایت از یک‌دیگر در امر مدیریت انرژی بر می­آیند. سه سازمان تأثیرگذار در بخش انرژی وجود دارند که عبارت‌اند از: «سازمان کشورهای صادرکننده‌ی نفت خام که اوپک (OPEC) [4]‌ نامیده می‌شود، مجمع کشورهای صادرکننده‌ی گاز (GECF)  [5] که این دو سازمان­ مربوط به تولیدکنندگان است  و سازمان سوم، آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)[6]  است که متشکل از کشورهای تولیدکننده‌ی نفت خام و گاز طبیعی و کشورهای مصرف­کننده‌ی انرژی است.» کشور ایران عضو دو سازمان اوپک و مجمع کشورهای صادرکننده‌ی گاز است و با سازمان سوم یعنی (IEA) نیز در غالب مجمع بین‌المللی انرژی (IEF) [7] همکاری دارد.
 
آژانس بین‌المللی انرژی در پی وقایع و حوادث متعدد در فضای متشنج ناشی از جنبش­ها و اعتراض‌های سراسری در حوزه‌ی نفت و برای تأمین امنیت انرژی برای کشورهای قدرتمند، تأسیس گردید. از جمله‌ی این­ وقایع می­توان به جنبش ملی کردن نفت، تلاش برای افزایش قیمت نفت، حذف امتیازهای شرکت­های بزرگ نفتی و جلوگیری از بهره­برداری سیاسی و اقتصادی ناشی از وابستگی کشورهای توسعه نیافته به کشورهای صنعتی اشاره کرد. بحران انرژی سال 1973م.

 ضربه‌ی نهایی بود که آمریکا، اروپای غربی در ژاپن را به ضرورت تأسیس آژانس ترغیب نمود. سرانجام این آژانس در طی یک گردهمایی در 18 نوامبر 1974م. با شرکت نمایندگان کشورهای عضو همکاری اقتصادی و توسعه[8] و عضویت اتحادیه‌ی اروپا تأسیس گردید. مرحله‌ی اجرایی آژانس سال 1976م. و مقر آن در پاریس و زیرمجموعه‌ی (OECD) است. (موسوی، 1384: 169)
 
راه­اندازی این آژانس را می­توان یکی از گام­های بزرگ کشورهای مصرف­کننده‌ی نفت در امر دیپلماسی انرژی دانست ولی نکته‌ی جالب توجه، التزام اعضا به قواعد آژانس است که موجبات قوت و یکپارچگی آن را – هرچند که این امر به نفع برخی از اعضای خاص است- فراهم آورده است در حالی که اوپک، همواره با کارشکنی عربستان سعودی و تک­روی­های خودخواهانه‌ی این کشور همراه بوده است.
 
جمهوری اسلامی ایران و دیپلماسی انرژی
 
نفت به عنوان یک ابزار قدرتمند، جایگاهی بس عظیم در پیشبرد دیپلماسی سیاسی- اقتصادی ایران و تضمین امنیت ملی کشور از راه توسعه‌ی همکاری­ها و تعاملات منطقه‌ای و بین­المللی دارد.  صنعت نفت یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های اقتصاد ایران به شمار می‌رود به طوری که بخش عمده­ای از بودجه‌ی کل کشور از بخش نفت تأمین می­شود. بنابراین مناسب است که با تکیه بر آن، ضمن حفظ استقلال بودجه‌ی کشور از درآمدهای نفتی، زمینه‌ی توسعه‌ی اقتصادی پایدار را فراهم نمود.

 ایران با داشتن 137 میلیارد بشکه ذخیره‌ی هیدروکربن مایع و همچنین 29 تریلیون متر مکعب ذخیره‌ی قابل استحصال گاز طبیعی، یکی از مهم­ترین کشورهای تأمین­کننده‌ی انرژی جهان است و با توجه به عمر باقی‌مانده از ذخایر نفت و گاز کشور، این جایگاه تا چندین سال آینده حفظ خواهد شد.[9]
 
علی­رغم تلاش­هایی که در طی چند دهه‌ی اخیر برای تنوع ­بخشیدن به منابع انرژی در جهان صورت گرفته است، نفت همچنان یکی از منابع مهم انرژی در جهان محسوب می­شود. تقریباً دو سوم ذخایر موجود جهان در حوزه‌ی خلیج‌فارس و دریای خزر قرار دارد.

وجود وابستگی فراوان جهان به منابع نفت خلیج‌فارس موجب شده است که آمریکا در طی سه دهه‌ی اخیر، به حضور نظامی خود در این منطقه بیفزاید، یکی از تغییرات مهمی که در چند دهه‌ی اخیر در بازارهای عمده‌ی نفت روی داده است، افزایش تقاضا در حوزه‌ی «آسیا- پاسیفیک» است.
 
از این رو و بر اساس تحلیل روندها، از چندین سال گذشته، پیش­بینی می­شد که بخش عمده­ای از نفت خاورمیانه با عبور از تنگه­های هرمز و مالاکا به سوی بازارهای مصرف در چین، ژاپن و کره سرازیر شود که پس از تحریم نفتی ایران توسط اروپا، این امر سرعت بیشتری گرفت. به این ترتیب، اتکا به راه­های دریایی انتقال نفت از مسیر تنگه­های مهم استراتژیک هرمز و مالاکا بر اهمیت این دو تنگه افزوده است (ثقفی­عامری، 1389: 208) که این خود به نقش ایران در آینده‌ی انرژی جهان اشاره دارد.
 
جمهوری اسلامی ایران با توجه به جایگاه منحصر به فرد خود در امر انرژی، به ویژه نفت و گاز و در وضعیت پیچیده‌ی خود در فضای بین­المللی (که همواره مورد تحریم­ها و کارشکنی­های فراوان بوده است) می­بایست در صدد تدوین چارچوبی دقیق برای دیپلماسی انرژی خود باشد، هر چند که با وجود تلاش­های اندک و پراکنده­ در طی چند سال اخیر، این امر مورد توجه و تمرکز خاص قرار نگرفته است.

 تدوین سند جامعی در خصوص دیپلماسی انرژی کشور به مثابه ابزاری است که نقشی اساسی در پیوند جمهوری اسلامی ایران با جامعه‌ی جهانی برقرار ساخته و می­تواند به عنوان عامل تأثیرگذار در یک ساختار مبتنی بر همکاری­های بین­المللی تبدیل شود چرا که مواضع، خطوط قرمز، راهبردها و خط­مشی­ها، ایران را در مقوله‌ی انرژی معرفی می­کند و فضای تصمیم­گیری را برای مسئولین روشن­تر می­کند، هر چند که تحقق این امر مستلزم دقت، تأمل و تلاش بسیار زیاد متخصصان است.
 
تدوین سند جامعی در خصوص دیپلماسی انرژی کشور به مثابه ابزاری است که نقشی اساسی در پیوند جمهوری اسلامی ایران با جامعه‌ی جهانی برقرار ساخته و می­تواند به عنوان عامل تأثیرگذار در یک ساختار مبتنی بر همکاری‌های بین­المللی تبدیل شود؛ چرا که مواضع، خطوط قرمز، راهبردها و خط­مشی­ها، ایران را در مقوله‌ی انرژی معرفی می­کند و فضای تصمیم­گیری را برای مسئولین روشن­تر می­کند.
 
ضرورت برخورداری از دیپلماسی انرژی فعال برای جمهوری اسلامی ایران
 
در چشم­انداز صنعت نفت و گاز ایران در افق 1404ه.ش. آمده است:[10] «جمهوری اسلامی ایران در پی حفظ جایگاه ظرفیت دومین تولیدکننده‌ی نفت خام در اوپک که مستلزم حفظ فاصله‌ی مناسب از نظر ایجاد ظرفیت تولید با سایر رقبای این جایگاه می­باشد.» ضمن اینکه «دستیابی به جایگاه دوم جهانی در ظرفیت تولید گاز طبیعی با توجه به ضرورت استفاده از مخازن مشترک» یکی دیگر از بندهای این سند می­باشد. ناگفته پیداست که تحقق چنین امری مستلزم بهره­گیری از یک سیاست مناسب در یافتن مصرف­کنندگان جدید و قابل اطمینان بوده و نیازمند تعاملات مناسب بین­المللی در حوزه‌ی انرژی است و نکته‌ی صریح­تر در این رابطه را می­توان در سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری[11] در بخش نفت و گاز مشاهده کرد،
 
در بند 6 از این سیاست­های ابلاغی آشکارا به امر بهره‌برداری از موقعیت منطقه‌ای و جغرافیایی کشور برای خرید و فروش، فرآوری، پالایش، معاوضه و انتقال نفت و گاز منطقه به بازارهای داخلی و جهانی اشاره می‌گردد که جز با بهره­گیری از یک دستگاه دیپلماتیک توانمند و کارآمد در امر انرژی به وقوع نخواهد پیوست.
 
سیاست جمهوری اسلامی ایران باید با اتکا به منابع نفتی در پی ابداع و یافتن روش­های جدید در سیاست خارجی باشد که راه را برای تبدیل شدن به یک قطب مستقل قدرت، دست کم در خاورمیانه فراهم آورد. (غفاری و شریفی، 1389: 202) چرا که وجود بازارهای مصرف غیرقابل اعتماد نظیر چین یا وابستگی به نهادهایی نظیر اوپک که همواره تحت کارشکنی عربستان سعودی است، نمی­تواند زمینه‌ی قوت ایران را در فعالیت­های مربوط به دیپلماسی انرژی فراهم کند.
 
بخشی از ضرورت دیپلماسی انرژی ناشی از وابستگی متقابل است که میان ایران و مصرف‌کنندگان عمده‌ی انرژی حاکم است. در این فضای آسیب­پذیری متقابل و منافع مشترک که با توجه به آن که بودجه‌ی سالانه‌ی کشور و توسعه‌ی آن تا حد قابل ملاحظه­ای به درآمدهای نفتی وابسته است. (واعظی، 1389: 149)
 
در سیاست­های کلان حوزه‌ی انرژی بر ضرورت اتخاذ تدابیر و راهکارهای مناسب برای گسترش اکتشاف نفت و گاز تأکید گردیده است. این امر در شرایطی حاصل می­شود که شناخت کاملی از منابع اقتصادی کشور وجود داشته باشد. به این ترتیب، دیپلماسی انرژی را می­توان گامی مؤثر در جهت شناخت کامل منابع، افزایش ظرفیت تولید صیانت شده‌ی منابع انرژی و توسعه‌ی فن‌آوری در زمینه‌ی منابع و صنایع انرژی به خصوص در حوزه‌ی نفت، گاز و پتروشیمی اشاره داشت. (خادم، 1385: 54 به نقل از متقی، 1390: 7)
 
الزامات یک دیپلماسی انرژی مناسب برای جمهوری اسلامی ایران
 
جمهوری اسلامی ایران، به واسطه‌ی قرار داشتن در موقعیت ژئوپلتیکی منحصربه‌فرد در خاورمیانه و برخورداری از منابع غنی هیدروکربوری دارای جایگاه ویژه­ای در حوزه‌ی انرژی است؛ از سوی دیگر تنگه‌ی هرمز را می­توان شاه راه اصلی نقل و انتقال منابع نفتی به کشورهای واردکننده‌ی نفت از خاورمیانه دانست که امکان کنترل آن توسط ایران می­تواند از برگه­های برنده‌ی کشور در فضای جهانی محسوب شود.

موقعیت جغرافیایی ایران این امکان را فراهم می‌سازد تا بتواند نقش واسط و انتقال­دهنده‌ی نفت و گاز منطقه به خارج از منطقه و یا در میان کشورهای منطقه را از راه شبکه­های خطوط لوله ایفا نماید. البته ضعف تکنولوژیک ایران در صنایع نفتی موجب ضعف این کشور در بهره­برداری از میادین نفتی مشترک شده است که می‌تواند در روند دیپلماسی انرژی ایران تأثیر منفی داشته باشد. از سوی دیگر، تحریم­ها دارای مزایای بسیاری هستند ولی عدم مدیریت صحیح آن­، زمینه‌ی ضعف ایران را در جامعه‌ی بین­الملل فراهم می­کند.
 
به نظر می­آید که به منظور ایجاد و حفظ یک نظام کارآمد و قدرتمند در دیپلماسی انرژی برای جمهوری اسلامی ایران، می­بایست به موارد زیر توجه کرد:
 
1. مدیریت صحیح و دقیق تحریم­ها و تبدیل تهدیدها به فرصت؛
 
2. ایجاد سبد متنوع انرژی و مصرف­کنندگان مختلف، در جهت حفظ مشتریان و حفظ قیمت مناسب؛
 
3. تبدیل مواد خام به فرآورده­های نفتی با ارزش افزوده‌ی بالاتر و جلوگیری از خام فروشی؛
 
4. سازمان­دهی قانونمند برای جذب منابع مالی مورد نیاز داخلی و خارجی در حوزه‌ی نفت و گاز؛
 
5. گسترش تحقیقات بنیادین، تربیت نیروی انسانی متخصص، ایجاد مراکز جذب و صدور دانش و خدمات فنی و مهندسی انرژی در سطح بین­المللی و ارتقای و توسعه‌ی فن‌آوری در زمینه‌ی منابع و صنایع نفت، گاز و پتروشیمی (ثقفی­عامری و احدی، 1387: 67 به نقل از متقی، 1390: 11) ؛
 
6. استفاده از بستر نهادها و مجامع بین­المللی در جهت حفظ قدرت جمعی برای مقابله؛
 
7. عقد معاهده‌های همکاری میان کشورهای حاشیه‌ی خلیج‌فارس و حاشیه‌ی دریای خزر و ایفای نقش محوری و کلیدی در این معاهده‌ها؛
 
8. تبیین دقیق و بهبود جایگاه خویش در اوپک و مجمع کشورهای صادرکننده‌ی گاز.
 
یک دیپلماسی مناسب در عرضه‌ی انرژی می‌تواند دربردارنده‌ی این ویژگی­ها باشد (واعظی، 1389: 149)
 
-  تلاش در جهت احراز جایگاه شایسته در بازار انرژی؛
 
- رصد و بررسی مداوم بازار انرژی و سیاست‌های تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان؛
 
- تلاش در جهت جذب بازار مصرف‌کنندگانی که در حال ورود به دایره‌ی قدرت‌های بزرگ اقتصادی هستند و در سال‌های آینده سهم‌آن‌ها در مصرف انرژی خلیج‌فارس افزایش می‌یابد؛
 
- افزایش و تقویت همکاری با دیگر تولیدکنندگان انرژی منطقه­ای؛
 
- افزایش تعاملات سازنده در صحنه‌ی سیاست خارجی که می‌تواند در جذب مصرف‌کننده‌ی انرژی و ایجاد بازار مطمئن، سرمایه‌گذار در صنعت انرژی، انتقال فن‌آوری پیشرفته، عاملی تسهیل‌کننده باشد؛
 
- بهره­­گیری به موقع از ابزارها و امکانات خارجی به منظور اتخاذ سیاست‌های انرژی با توجه به تحولات و روندهای بازار انرژی و همچنین تعامل با بازیگران این عرصه.
 
یک گام دیگر در ایجاد و مدیریت یک نظام دیپلماسی انرژی مناسب برای جمهوری اسلامی ایران، تربیت نیروهای توانمند در این زمینه است. نیروهایی که ضمن آشنایی کاربردی با تمامی حوزه­های دانشی مرتبط نظیر حقوق، اقتصاد، مدیریت پروژه، مسائل فنی انرژی و ... با قواعد مذاکره و چانه­زنی نیز آشنا باشند.
 
جمع­بندی و نتیجه­گیری
 
با توجه به اهمیت انرژی در دنیای امروز، کشورها می­کوشند با روش­های گوناگون به امر کسب، تثبیت و حفظ امنیت انرژی خویش بپردازند. وابستگی مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی حقوقی با یک‌دیگر منجر به مطرح شدن مفهوم جدیدی به نام دیپلماسی انرژی شده است. دیپلماسی انرژی، به‌کارگیری ابزارهای دیپلماتیک و ایجاد بسترهای تعاملی در حوزه‌ی مسائل مربوط به انرژی است. با توجه به جایگاه خاص جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌ی انرژی و حساسیت­ها و پیچیدگی­های منحصربه‌فرد آن در مسائل سیاسی و اقتصادی، استفاده از یک چارچوب قوی و کارآمد در حوزه‌ی دیپلماسی انرژی بسیار ضروری است.
 
برای تدوین یک سند جامع در حوزه‌ی دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی ایران، می­بایست افزون بر توجه به نقاط ضعف و قوت، فرصت­ها و تهدیدهای احتمالی، رویکردی دینامیکی و پویا و نگاهی مسئله­محور داشت. توجه به بازیگران اصلی حوزه‌ی انرژی و پیش­بینی قابل اطمینان رفتار آن­ها در آینده که مستلزم رصد مستمر و دقیق است، یکی دیگر از الزامات طراحی چنین سندی می­باشد. دیپلماسی انرژی یک فرآیند همیشگی، دقیق و به­روز شده است که جز با همکاری متخصصان و اندیشمندان حوزه­های نظری و عملی تحقق نمی­یابد.منبع:برهان