به گزارش مشرق، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه، در بازگشت از سفر عشق آباد ترکمنستان و در گفتگو با خبرنگاران، به مسائل مهمی اشاره کرد.

چند سالی است که اردوغان عادت کرده، حرف های مهمش را داخل هواپیما بزند. به چه دلیل؟ شاید به این خاطر که تمام روزنامه نگاران و خبرنگارانی که در سالن کنفرانس کوچک بوئینگ مجلل رئیس جمهور حضور دارند، افراد دست چین شده و معتمدی هستند که به طور کامل توجیه شده اند و می دانند که باید چه بپرسند و چه نپرسند.

نگاهی به عکس های یادگاری سفرهای خارجی ۳ سال گذشته رئیس جمهور ترکیه، نشان می دهد که برخی از روزنامه نگاران، ده ها بار در این سفرها با اردوغان همراه بوده اند، بعضی از آنها پای ثابت هستند، اما روزنامه نگاران حرفه ای مشهور و اثرگذاری نیز هستند که حتی یک بار، برای همراهی با رئیس جمهور پوشش سفر خارجی او دعوت نمی شوند.

روزنامه های صباح، حریت، آکشام، ملیت، تقویم، ترکیه، ینی شفق، ینی آکیت، گروه رسانه ای استار و گروه خبر هفت، از رسانه هایی هستند که همواره یک ستون نویس یا خبرنگار آنها با رئیس جمهور، همراه است. اما روزنامه های منتقدی همچون جمهوریت، سوزجو، قرار، ینی چاغ، بیرگون، اورنسل، ینی آسیا و دیگر رسانه های مستقل، هرگز برای پوشش سفر خارجی رئیس جمهور و وزرا دعوت نمی شوند.  

میزان مداخله شخصی اردوغان در استفاده از خبرنگاران تحت امر حزب حاکم به حدی است که در کنفرانس مطبوعاتی کاخ سفید، وقتی دونالدترامپ خواست که یک روزنامه نگار ترک سوال کند، اردوغان فوراً اعلام کرد: خانم هلال کاپلان! شما سوال کنید! کاپلان هم سوالی پرسید که موجب کنایه تند ترامپ شده و از او پرسید: شما مطئنی که یک روزنامه نگار هستی؟

آکپارتی و پایان عصر چندصدایی

با آن که نظام سیاسی ترکیه در چندین دهه متمادی تحت تاثیر اقتدار ژنرال ها و همچنین سیاستمداران اقتدارگرا بوده، اما رسانه های بخش خصوصی در این کشور، نفوذ فراوانی داشته و دارند.

در تاریخ معاصر ترکیه، روزنامه های قدیمی مقتدری همچون حریت، ملیت، آکشام و شبکه های تلویزیونی بخش خصوصی، نقش مهمی در هدایت افکار عمومی جامعه داشتند و معمولاً، دولت ها و احزاب نیز، با توجه به قدرت رسانه ها، نه تنها با آن در نیفتادند، بلکه همواره به دنبال جلب توجه، همراهی و حتی تهدید و ساخت و پاخت بوده اند. اساساً غیر از شبکه رادیویی تلویزیونی تی. آر. تی و خبرگزاری آناتولی، رسانه دولتی خاصی وجود نداشت و همه چیز در اختیار بنگاه های کوچک و بزرگ خصوصی بود. اما چند سالی است که این قاعده از میان برخاسته و حالا در ترکیه، تعداد رسانه های مستقل، معدود و انگشت شمارند.

زمانی که اردوغان و حزب عدالت و توسعه به قدرت رسیدند، بیش از ۱۰ روزنامه بسیار مهم و اثر گذار و بیش از ۱۵ شبکه تلویزیونی پرطرفدار خبری و سیاسی، نبض جامعه را در دست داشتند. آنها به فراخور وضعیت، گاهی از دولت انتقاد و گاهی ستایش می کردند. این روند ادامه پیدا کرد و حتی در جریان کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ میلادی، اتفاقاً این رسانه های بخش خصوصی بودند که به داد دولت رسیدند،  اما پس از کودتا، همه چیز تغییر کرد.

خانواده های مقتدر و ثروتمند طرفدار اردوغان، مجموعه های رسانه ای بزرگی دارند و علاوه بر این، بنگاه های رسانه ای مخالفین اردوغان را هم خریداری کرده و کل تیم و مسیر فعالیت رسانه ها را تغییر دادند. حالا، دو روزنامه جمهوریت و سوزجو، به عنوان روزنامه های حرفه ای مخالف دولت فعالیت می کنند، دو حزب سعادت و خوب، ارگان های رسانه ای خود یعنی ملی گازته و ینی چاغ را حفظ کرده اند و بیش از ۳۰ روزنامه دیگر، همگی در مدح و ستایش اردوغان و آکپارتی، فعالیت می کنند.

در چند سال گذشته و در دورانی که کاخ ریاست جمهوری ترکیه، به یک نهاد بسیار مقتدر و تمامیت خواه تبدیل شده، دیگر جایی برای گفتگوهای انتقادی و چالشی باقی نمانده است.  قبلاً اردوغان ناچار در برابر مجریان تلویزیونی توانمندی همچون فاتح آلتایلی، مهمت علی براند، مراد یتکین، طاها آک یول و خیلی های دیگر،  محتاطانه به سوالات جواب دهد و از گزند انتقاد و خطر چالش، دور بماند.

اما حال از این خبرها نیست. اغلب روزنامه نگاران پیشکسوت قدیمی، عملاً شغل خود را از دست داده و در موسساتی که پول و سرمایه چندانی ندارند، قلم می زنند و تعداد کمی از آنها نیز به مجموعه حامیان اردوغان پیوسته اند. در نتیجه، اردوغان، نظام رسانه ای چندصدایی و متکثر ترکیه را به یک مجموعه یک صدا تبدیل کرده که در آن، جایی برای انتقاد و بیان واقعیات جامعه، وجود ندارد.

نتیجه چه می شود؟

پوشش خبری رویدادهای دیپلماتیک و سفرهای داخلی و خارجی اردوغان به شکل همسان و همگن، یک نتیجه روشن دارد: تولید ده ها مطلب، مقاله، گزارش، تحلیل و گفتگوی شبیه به هم که هیچ تفاوتی با هم ندارند.

در این صورت مهم ترین سوالی که به ذهن متبارد می شود، این است: اگر قرار باشد همه خبرنگاران و روزنامه نگاران همراه رئیس جهور ترکیه، تنها بر اساس رویکرد سیاسی حزب حاکم مطلب منتشر کنند و همه آنان مانند هم کار کنند، چه نیازی به این همه اسراف  هزینه وجود دارد؟

پاسخ چنین است:

۱.بر اساس ذهنیت سنتی و قدیمی مدیران رسانه ای حزب عدالت و توسعه، باید کل میدان را در دست گرفت و به طرف مقابل، اجازه حضور نداد. هر چه تعداد بلندگوها بیشتر، صدا رساتر!

۲.بخش مهمی از رسانه های همواره همراه اردوغان،  دولتی نیستند و به بخش خصوصی تعلق دارند. طبیعتاً بخش خصوصی نیز بر اساس منافع بلندمدت اقتصادی صاحبان این رسانه ها، به همان شکلی عمل می کند که مدنظر دولت و حزب حاکم است.

ایراد کار کجاست؟

شاید تا ده پانزده سال قبل، این شیوه کار رسانه ای تیم اردوغان و حزب حاکم ترکیه، ایراد و اشکال خاصی نداشت و آکپارتی می توانست به همان شکل، به فعالیت خود ادامه دهد. اما حالا، در جهانی که همواره، به سرعت و به شکلی بسیار شتابان در حال دگرگونی است، رسانه های دولتی و بنگاه های تبلیغاتی بزرگ نزدیک به حزب حاکم، الزاماً برنده و پیروز اصلی میدان نیستند و عبارت بلندگو هر چه بیشتر، صدا بیشتر و رساتر، صدق نمی کند. چرا که گستره بسیار وسیع رسانه های مبتنی بر اینترنت، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، کاری کرده که صرفاً پول و سرمایه، تعیین کننده قدرت رسانه ای نباشد.

چه بسا ممکن است چند پیام توییتری روزنامه نگاری قدیمی همچون حسن جمال یا شیرین پایزن یا مراد یتکین که هیچ هزینه و مصارف خاصی نداشته، به تنهایی، بسیار اثرگذارتر از یادداشت و تحلیل چند روزنامه نگار همواره همراه اردوغان باشد که با صفر هزینه های گزاف به کار گرفته شده اند اما عملاً، تاثیر خاصی بر جامعه و افکار عمومی ندارند.

در پایان باید گفت،  در چند سال گذشته و در دوران تثبیت کامل قدرت در نظام ریاست جمهوری ترکیه، آکپارتی و اردوغان، میلیاردها دلار صرف کرده اند تا نظام رسانه ای ترکیه را به تمامی در اختیار بگیرند و سمت و سوی افکار عمومی را تعیین کنند.

اما با این حال، سال به سال از میزان نفوذ رسانه های وابسته به حزب حاکم کاسته شده و بر عکس آن، روزنامه نگاران مستقل و گروه های فعال بر روی بستر اینترنت، مشتریان و مخاطبان بیشتری پیدا کرده اند.