به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، مسلسلها از زمان جنگ اول جهانی تا به امروز به عنوان بخش جدایی ناپذیر از هواپیماهای رزمی مطرح بوده اند. از مسلسلهای سری "ماکسیم" که بر روی جنگنده های دو باله جنگ اول جهانی نصب شده بود تا توپهای 20 میلی متری که امروزه در درون بدنه جنگنده های نسل پنجم به کار رفته است، همگی این نکته را اثبات می کنند که این سلاح ها با وجود گذشت نزدیک به یک قرن هنوز هم نقش مهمی در رزم های هوایی دارند.

از زمان جنگ اول جهانی تا سال 1940 میلادی مسلسلهای کالیبر 7.62 و یا 7.92 به عنوان سلاح های اصلی هواپیماهای جنگی مورد استفاده قرار می گرفتند. این مسلسلها مثل سری مشهور ماکسیم در حقیقت سلاح های مخصوص نیروهای زمینی بودند که بر روی هواپیماها نصب شده بودند. در آن دوران بسیاری از جنگنده ها از بدنه های چوبی و پارچه ای بهره می برند و سرعت زیادی نیز نداشتند. در نتیجه مسلسلهای کالیبر 7.62 برای آن دوران مناسب به نظر می رسید. در آغاز جنگ دوم جهانی نیز کشورهایی به مانند آلمان، انگلستان، فرانسه و یا شوروی سابق از طیفی از مسلسلها با کالیبرهایی بین: 7.62 تا 15 میلی متر بهره می بردند. 

با ظهور پرنده های جدید که از سرعت بیشتر و بدنه نیرومند تر بهره می بردند لزوم افزایش کالیبر بیش از پیش مشخص شد. یکی از بهترین و پر استفاده ترین توپها در این میان ، توپ 20 میلی متری مدل " اورلیکن " ساخت سوئیس بود که امروزه نیر همچنان در انواع مختلف در جهان به خدمت مشغول است.

این توپها دارای نواخت تیری در حدود 520 تا 540 گلوله در دقیقه بودند و این امکان بود که از آنها در برابر انواع خاصی از اهداف هوایی و زمینی استفاده کرد. اما در نبردهای ابتدایی جنگ دوم جهانی ، مثل نبرد بریتانیا که عمدتا بین شکاری رهگیرهای سبک مثل سری " Me-109 " آلمانی و یا اسپیت فایر های انگلیسی درگرفت این نکته را ثابت کرد که در این گونه نبردها هنوز سلاح های کالیبر کوچک به دلیل سرعت بیشتر گلوله و نواخت تیر بالاتر بهتر عمل می کنند.

در سالهای میانی جنگ دوم جهانی و با ورود بمب افکن های سنگین و لزوم حمله به اهداف محافظت شده زمینی مشخص شد که مسلسلهای 7 میلی متری آنچنان کاربردی ندارند. در این میان کشورهای مختلف سیاستهای گوناگونی را پیش گرفتند. برای نمونه انگلیسی ها هواپیماهای " اسپیت فایر" خود را در مدلهای جدیدتر با مسلسلهای 12.7 میلی متری و توپهای 20 میلی متری مجهز کردند و یا آمریکایی ها در هواپیمای " موستانگ " از 6 مسلسل 12.7 میلی متری بهره می بردند . آلمانی ها نیز در هواپیمای جدیتر فوکه ولف " FW-190 " از ترکیب مسلسلهای 13 میلی متری و توپهای 20 میلی متری بهره می بردند.


اما شاید نیرومندترین توپ به کار رفته هوایی در جنگ دوم جهانی را بتوان مدل آلمانی " MK 108 " معرفی کرد که با کالیبر 30 میلی متر و نواخت تیر 650 گلوله در دقیقه بر روی شکاری های جت " Me-262 " نصب شد و لحظات سختی را برای بمب افکن های متفقین رقم زد. در دوره پس از جنگ دوم جهانی آمریکایی ها و روسها راه متفاوتی را پیش گرفتند. آمریکایی ها بیشتر بر روی توپهایی تا کالیبر 20 میلی متر با نواخت تیر و سرعت دهانه بیشتر تاکید داشتند و روسها نیز بیشتر به دنبال توپهایی با کالیبر بزرگتر به منظور قدرت تخریب بیشتر بودند.

شاید بتوان با نگاهی به وضعیت دو طرف تا حدودی به علل این تفاوت پی برد. نیروی هوایی شوری سابق در برابر خود ناوگان بمب افکن آمریکایی با بمب افکن هایی مثل سری " B-29 " و با " B-52 " را داشت که اهدافی بزرگ و کند بودند اما یک تهدید خطرناک برای روسها به حساب می آمدند. برای از بین بردن این تهدید لازم بود که از سلاح های سنگین با قابلیت ایجاد آسیب زیاد بهره برده شود. در مقابل غربی ها نیز نیروی هوایی شوروی را در برابر خود داشتند که بیشتر از هواپیماهای شکاری و بمب افکن های سبک تشکیل می شد و نیاز بود تا برای مقابله با این پرنده های سریع از سلاح هایی با سرعت بالا استفاده شود.

نمود عینی این مسئله در جریان جنگ کره در اوایل دهه 50 میلادی بروز کرد. در این جنگ برای اولین بار جت های رهگیر میگ 15 ساخت شوری سابق به میدان آمدند که با 2 توپ 23 و یک توپ 37 میلی متری مسلح شده بودند. این هواپیما توانست با موفقیت تعداد زیادی از بمب افکن های " B-29 " آمریکایی را ساقط کند. در همین حال آمریکایی ها برای مقابله با این تهدید،  جنگنده " اف- 86 " را به میدان فرستادند که با 6 مسلسل کالیبر 12.7 میلی متر مسلح شده بود.

سرعت بالاتر گلوله ها و سرعت تیراندازی بیشتر این مسلسل ها به آمریکایی ها کمک کرد تا بتوانند با میگهای 15 روسی در آسمان کره برابری کنند. همین تجارب بود که مسیر آینده دو طرف را مشخص کرد. روسها بیشتر به سمت توپهای تک و دو لول با کالیبر 23 و 30 میلی متری رفتند و آمریکایی ها نیز از سال 1959 به این سو توپ 20 میلی متری 6 لول M61 را به عنوان سلاح استاندارد جنگنده های خود انتخاب کردند.

شوروی سابق در مورد جنگنده " Mig-21 " که پرشمارترین جنگنده روسی و به نوعی پرشمارترین جنگنده جهان به حساب می آید از توپ 30 میلی متری تک لول مدل " NR-30 " با نواخت تیر 850 تا 1000 گلوله در دقیقه بهره می برد. هواپیمای "میگ-23 " به همراه آخرین مدلهای " میگ – 21 " از توپ دولول مدل " GSh-23 " با نواخت تیری در حدود 3400 تا 3600 گلوله در دقیقه بهره می برد.


روسها در مورد چند جنگنده خود نیز سنت شکنی کرده و از توپهای گاتلینگ 6 لول بهره بردند. توپهای سری " GSh-6-30 " با کالیبر 30 میلی متر که بر روی جنگنده حمله به اهداف زمینی میگ 27 نصب شده است. نواخت این توپ 30 میلی متری بین 4 تا 6 هزار گلوله در دقیقه اندازه گیری شده است. گاتلینگ دیگر روسها مدل " GSh-6-23 " با کالیبر 23 میلی متری است که بر روی هواپیمای میگ – 31 نصب شده است. این توپ دارای نواخت تیری در حدود 10 هزار گلوله در دقیقه بوده و به نوعی دارای بالاترین نرخ آتش در بین سلاح های نصب شده بر روی جنگنده ها است.



جنگنده های جدید روسی به مانند : Su-27، Su-30، Su-34، Su-35 و MiG-29 از توپ تک لول 30 میلی متری مدل " Gsh-301 " استفاده می کند. این توپ با وزن 46 کیلوگرم و نواخت تیری در حدود 1500 تا 1800 گلوله در دقیقه و بهره گیری از سیستم های مسافت یاب لیزری سلاحی موثر برای جنگنده های جدید روسی است.


اما داستان در جهان غرب به این سادگی ها ادامه پیدا نکرد. پس از سال 1959 و معرفی توپ 6 لول و 20 میلیمتری تعدادی از جنگنده های آمریکایی مثل هواپیمای شکاری بمب افکن " F-105 " تاندر چیف به این سلاح مجهز شدند. شکاری بمب افکن F-4 فانتوم در آن زمان به عنوان یک جنگنده فوق العاده پیشرفته که از فناوری رادار و موشکهای هدایت رادای و هدایت گرمایی بهره می برد به خدمت وارد شد به طور کامل به این فناوری ها تکیه داشت و بدون هیچ گونه توپ و یا مسلسلی به آسمان قدم نهاد.

نسل اولیه موشکهای هوا به هوا آنچنان که باید و شاید در آن زمان پیشرفت نکرده بودند و خلبانان فانتوم آمریکایی در برابر ویتنامی ها که از میگ 17 و یا 21 بهره می بردند دچار مشکلات فراوانی شدند . در سالهای اولیه جنگ به ازای هر یک یا دو جنگنده ویتنامی که ساقط می شد یک جنگنده آمریکایی نیز در نبرد هوا به هوا به ساقط می شد.


این تجربیات سخت و طاقت فرسا باعث شد تا یک قبضه توپ 20 میلی متری نیز برای اف 4 نصب شود. از آن به بعد نیز این توپ به عنوان سلاح اصلی اکثر جنگنده های آمریکایی مثل  F-14 ،F-15 ،F-16 ،F-18 و F-22 نیز نصب شده است. توپ 20 میلی متری "ولکان" ساخت شرکت جنرال الکتریک آمریکا دارای نواخت تیری در حدود 6000 گلوله در دقیقه یکی از بهترین توپهای هوایی در جهان به شمار می آید. اما آمریکایی ها برای آخرین جنگنده خود یعنی  "F-35" ترجیح دادند تا از توپ 25 میلی متری 4 لول ، مدل GAU-22 با نواخت تیر 1800 تا 4200 گلوله در دقیقه بهره می برد.

آمریکایی ها نیز در یک مورد سنت شکنی کرده و توپی سنگین را به صورت اختصاصی برای یک هواپیمای خاص طراحی کردند. توپ 7  لول سری GAU-8 آونجر که به صورت اختصاصی برای هواپیمای A-10 طراحی شده است یکی از بزرگترین و نیرومندترین توپهای هوایی جهان است که با کالیبر 30 میلی متر و گلوله های نفوذ گر اورانیومی مسلح می شود. نواخت تیر این توپ 4500 گلوله در دقیقه است و می تواند گلوله هایی را شلیک کند که به راحتی می توانند زره یک تانک را سوراخ کنند.


از جمله فناوری های جدید که بر روی جنگنده های جدید آمریکایی، روسی و اروپایی به کار رفته و باعث شده است تا دقت این توپها افزایش یابد، سامانه های هدف گیری نصب شده بر روی کلاه خلبان هستند که به او این اجازه را می دهند تا با سرعت بالایی بر روی هدف قفل کرده و اجرای آتش کند. مهمات مختلفی نیز در این توپها به کار می رود که می توان به انواع ضد زره و انفجاری اشاره کرد که به صورت نواری در کنار یک دیگر قرار گرفته و تخریب سریع هدف را تضمین می کند.

کشورهای اروپایی نیز از جمله سازندگان هواپیماهای جنگنده هستند که برای هواپیماهای خود عمدتا از توپهای تک لول استفاده می کنند. پرنده های فرانسوی به مانند میراژ اف -1 و 2000 از توپ 30 میلی متری تک لول مدل " DEFA " با نواخت تیر 1300 گلوله در دقیقه بهره می برد. جنگنده جدیدتر فرانسوی ها یعنی رافائل از یک توپ 30 میلی متری تک لول با سرعت تیراندازی 2500 گلوله در دقیقه ساخت شرکت " ژیات " استفاده می کند.


دو هواپیمای " یورو فایتر" و " ساب گریپین " نیز از توپ 27 میلی متری تک لول ساخت شرکت ماوزر بهره می برند. این توپ با نواخت 1700 تیر در دقیقه پیش از این دو جنگنده بر روی هواپیماهای تورنادو نیز نصب شده بود . پس از گذشت دهه ها از ورود مسلسل به هواپیماهای جنگی، هنوز این سلاح به عنوان رکنی مهم در تجهیز جنگنده ها به شمار می رود.