به گزارش مشرق به نقل از فارس، عملیات «الی بیت المقدس» از جمله عملیات های موفقیت آمیز هشت سال جنگ تحمیلی است که دستاوردهای بزرگی چون فتح خرمشهر را به دنبال داشت. مطلب پیش رو توضیحی است بر این منطقه عملیاتی.

* موقعیت منطقه


منطقه عمومی جنوب غرب اهواز و غرب رودخانه کارون، در میان چهار‌ مانع طبیعی قرار دارد که به ترتیب از شمال به رودخانه کرخه کور، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه کارون و از غرب به هورالهویزه و شط‌العرب منتهی می‌شود. زمین این منطقه به لحاظ برخورداری از موانع طبیعی، از چهار سمت به هم پیوسته و به شکل مستطیل می‌باشد که به دلایلی برای هر دو کشور ایران و عراق از نظر استراتژیکی با ارزش است.

* وضعیت دشمن

فرماندهی سپاه سوم ارتش عراق تدابیر پدافندی ویژه‌ای در این منطقه به مورد اجراء گذاشته بود؛ نحوه آرایش نیروهای دشمن با توجه به موقعیت زمین، به صورت مثلثی فرضی بود؛ مثلثی که ضلع شرقی آن، به طول حدود ۱۰۰ کیلومتر در امتداد رودخانه کارون، از خرمشهر تا آبادی ملیحان، واقع در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی اهواز قرار داشت؛ ضلع شمالی آن حدود ۶۰ کیلومتر از ملیحان در امتداد کرانه جنوبی رودخانه کرخه کور، هویزه، رودخانه نیسان تا هورالعظیم کشیده شده بود و ضلع بزرگ این مثلث نیز، خط مرزی دو کشور؛ از محل تلاقی رودخانه نیسان با هورالعظیم تا پاسگاه ژاندارمری «حدود» در کرانه نهر خین، به طول ۱۵۰ کیلومتر بود.

تدبیر پدافندی دشمن در ضلع شمالی مثلث که شامل شرق هورالعظیم، ساحل رودخانه‌های نیسان و کرخه و ادامه خط دفاعی در حوالی آبادی ملیحان و به طرف جنوب تا پادگان حمید می‌شد، چنین بود: ایجاد استحکامات فشرده، بهره‌برداری از موانع هورالعظیم و مناطق آب گرفتگی، تهیه قدرت آتش متراکم و انبوه و پیش‌بینی احتیاط‌های قوی برای انهدام رخنه‌های احتمالی؛ با استقرار دست کم دو لشکر تقویت شده ۵ مکانیزه و ۶ زرهی در دشت جفیر.

اساسا، تدبیر پدافندی دشمن در این منطقه مبتنی بر این باور بود که سمت اصلی تهاجم نیروهای ایرانی از جاده اهواز خرمشهر خواهد بود، زیرا_ بر پایه روش‌های کلاسیک _ وجود این جاده به عنوان عقبه مطمئن بهترین راه کار شناخته می شد. بنابراین دشمن علاوه بر استقرار دو لشکر تقویت شده ۵ مکانیزه و ۶ زرهی، در دشت جفیر واقع در منطقه جنوب غربی اهواز و جاده استراتژیک اهواز به خرمشهر استحکامات و مواضع بسیاری را با بهره‌برداری از موانع طبیعی ایجاد کرده بود.

باید به این واقعیت مهم اشاره کرد که تدبیر پدافندی فرماندهی ارتش عراق در ضلع شرقی منطقه در امتداد رودخانه کارون باتوجه به ناآگاهی دشمن از سمت اصلی تک نیروهای خودی بسیار ضعیف بود و تنها در برخی از نقاط مواضعی را به وجود آورده و با اتکا به یگان‌های سبک تأمینی و پوششی به احتیاط‌های متحرک و غیرمتحرک بسنده کرده بود.

لشکر ۳ زرهی سپاه سوم ارتش عراق با استقرار در سه محل جداگانه در غرب جاده اهواز خرمشهر وظیفه دفاع را به عهده داشت فاصله نیروهای تأمینی و پوششی دشمن از ساحل غربی رودخانه کارون سبب شد که نیروهای خودی با تدبیر عملیات عبور از رودخانه نیروهای دشمن را غافلگیر کنند.

در ضلع جنوبی دشمن با نیرویی به استعداد ۱۷ گردان در دو سمت شرقی و شمالی شهر اشغالی خرمشهر آرایش گرفته بود تا هرگونه عملیات عبور از رودخانه در تک جبهه‌ای به داخل خرمشهر و یا ورود به این شهر از سمت شمال را مهار کند. ایجاد استحکامات در خرمشهر با تخریب ساختمانها برای جلوگیری از فراهم شدن زمینه مناسب جهت وقوع جنگ شهری و نبرد تن به تن بخش دیگری از تلاش دشمن به منظور حفظ خرمشهر بود.

استعداد سپاه سوم ارتش عراق در این منطقه تا پیش از آغاز عملیات الی بیت‌المقدس چنین بود:

- لشکر ۶ زرهی از جنوب رودخانه کرخه تا شهر اشغالی هویزه

- لشکر ۵ مکانیزه از غرب اهواز تا روستای سید عبود

- لشکر ۱۱ پیاده از سید عبود تا خرمشهر

- لشکر ۳ زرهی در شمال خرمشهر

- تیپ مستقل ۱۰زرهی یگان در احتیاط نزدیک سپاه سوم در شرق بصره مستقر بود

برابر اسناد قرارگاه مرکزی کربلا در برآورد کلی استعداد دشمن به شرح زیر تخمین زده می‌شد:

نیروی پیاده ۳۶هزار تن؛ نیروی زرهی ۴۱ گردان شامل ۱۴۳۵ دستگاه تانک؛ نیروی مکانیزه ۳۸ گردان شامل ۱۳۳۰ دستگاه نفربر؛ توپخانه ۵۳۰ قبضه توپ.

استعداد و آرایش سپاه سوم نشان می‌دهد که سرفرماندهی دشمن مصمم است با تمام قوا در این منطقه مقاومت کند ضمن اینکه عمق و عرض زمین منطقه و نبودن ناهمواری امتیازی برای نیروهای دشمن به شمار می رفت زیرا با اتکا به یگان‌های زرهی و مکانیزه می‌توانستند در این منطقه به خوبی مانور کنند. با این حال دشمن با برخی از محدودیتها رو به رو بود؛ از جمله اینکه می بایست از سرزمین نسبتا وسیع و عریضی دفاع می کرد در حالی که از نظر نیروی انسانی دچار کمبود بود.

دشمن قوای خود را به تناسب نقاط استراتژیک حیاتی و مهم دشت جفیر و خرمشهر متمرکز کرده و در تدبیر پدافندی خود بیش از همه به حفظ خرمشهر و تأمین شرق بصره اهمیت داده بود.

*سازمان رزم خودی

نکته مهم در سازمان رزم نیروهای خودی همکاری نزدیک سپاه و ارتش در این عملیات بود که در طول دوران جنگ نظیر نداشت.

یگان‌های شانزده گانه رزمی سپاه که در این عملیات شرکت داشتند عبارت بودند از:

تیپ ۳۵ امام سجاد، فرمانده: نبی رودکی

تیپ ۴۳ بیت المقدس، فرمانده:‌ حسین کلاه کج

تیپ ۸ نجف اشرف، فرمانده: شهید احمد کاظمی


سردار شهید احمد کاظمی

تیپ ۱۴ امام حسین، فرمانده: شهید حسین خرازی


سردار شهید حسین خرازی

تیپ ۲۱ امام راضا، فرمانده: شهید ولی الله چراغچی


سردار شهید ولی الله چراغچی

تیپ ۱۷ قم، فرمانده: شهید حسین درویشی


از راست، شهید حسن درویشی و حبیب الله شمایلی

تیپ ۲۷ محمد رسول الله، فرمانده: شهید احمد متوسلیان به استعداد ۱۴ گردان


سردار شهید احمد متوسلیان
تیپ ۳۰ زرهی، فرمانده: فتح الله جعفری


تیپ ۳۷ نور، فرمانده: شهید علی هاشمی


سردار شهید علی هاشمی

تیپ ۴۱ ثارالله، فرمانده: قاسم سلیمانی

تیپ ۲۲ بدر، فرمانده: شهید سیدعبدالرضا موسوی به استعداد: ۶ گردان


سردار شهید عبدالرضا موسوی سمت راست تصویر

تیپ ۲۵ کربلا، فرمانده: مرتضی قربانی

تیپ ۴۶ فرج، فرمانده اسحاق عساکره، به استعداد: ۸گردان

تیپ ۳۳ المهدی ، فرمانده: علی فضلی

استعداد هر یگان سپاه بالغ بر ۷ تا ۱۰ گردان نیرو بود. مجموع استعداد نیروهای سپاه تا پیش از شروع عملیات بین ۹۷ گردان پیاده ۲ گردان مکانیزه و ۳ گردان زرهی بود که با آغاز عملیات و ورود سه تیپ پیاده به منطقه آمار گردان‌های پیاده سپاه به ۱۰۰ گردان رسید.

یگان‌های نیروی زمینی ارتش که در این عملیات شرکت داشتند عبارت بودند از:

لشکر ۱۶زرهی، فرمانده: سرهنگ سیروس لطفی به استعداد ۳ تیپ

لشکر ۲۱ پیاده، فرمانده: سرهنگ حسین حسنی سعدی، به استعداد ۴ تیپ

لشکر ۹۲ زرهی، فرمانده: شهید سرهنگ مسعود منفردنیاکی، به استعداد ۳ تیپ
شهیدان مسعود منفردنیاکی و علی صیاد شیرازی

تیپ ۲۳ نوهد، فرمانده: سرهنگ محمد محمدی

تیپ ۳۷ زرهی، فرمانده: سرهنگ مجید صارمی

تیپ ۵۵ هوابرد، فرمانده: سرهنگ کریم عبادت

تیپ ۵۸ ذوالفقار، فرمانده: سرهنگ یعقوب علی یاری

تیپ ۳ پیاده از لشکر ۷۷، فرمانده: سرهنگ اسلوبی

مجموع استعداد نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران بالغ بر ۶۱ گردان زرهی و مکانیزه و گردان پیاده بود که با ۲۹ گردان توپخانه صحرایی و ۵ گردان مهندسی رزمی و ۱ گردان پل و ۴ گروه هوانیروز پشتیبانی می‌شد.

* طرح مانور

در کتاب از خونین شهر تا خرمشهر درباره انتخاب نحوه مانور مدنظر فرماندهان ارشد قرارگاه مرکزی کربلا برای اجرای طرح عملیاتی تنظیم کربلا-سه می‌خوانیم:

«...رزمندگان اسلام در واقع با عملیات عبور از رودخانه، برخلاف آرایش دشمن که گارد دفاعی آن معطوف به شرق خرمشهر اشغالی و شمال جاده اهواز به خرمشهر بود وارد زمین منطقه شده از پهلو در کرانه غربی کارون به یگان‌های سپاه ۳ ارتش عراق حمله می‌کردند این اقدام به شدت موجبات تضعیف و کاهش عکس العمل به موقع دشمن را فراهم می آورد. ضمن آنکه اتخاذ این شیوه رزمی غافلگیر کننده به منزله وارد ساختن شوک و ایجاد تردید و تزلزل روحی در نیروهای تحت امر سپاه سوم نیروی زمینی ارتش عراق ارزیابی می شد. هم از این جهت با هدف تحقق منویات مورد نظر ضمن عنایت به توان موجود و درکی که از واکنش احتمالی دشمن وجود داشت، طرح‌ریزی پروژه عملیاتی کربلا-سه با اتکا به دو موضوع بسیار جدی و اساسی صورت گرفت:

۱- نحوه عبور از رودخانه کارون، سرپل گیری در کرانه غربی رودخانه، تأمین و توسعه آن.

۲- مرحله‌بندی عملیات