به گزارش مشرق، چه بسیار افراد با انگیزه‌ای که پیش از وارد شدن در تشکیلات انقلابی نمی‌دانستند که برای به ثمر نشستن نهضت امام خمینی (ره) چه کاری انجام دهند، ولی به‌محض وارد شدن در تشکیلات انقلابی و مسجدی سازماندهی شدند.
از دیرباز در فرهنگ و اندیشه اسلامی مساجد از جایگاه ممتاز و بی بدیلی برخوردار بوده‌اند؛ چرا که این کانون‌ها و مکان مقدس اگر به طور صحیح و هوشمندانه و در چارچوب موازین دینی و قرآنی مدیریت شوند، آثار و برکات مادی و معنوی فراوانی را برای جامعه انسانی به ارمغان خواهند آورد. در این نوشتار تلاش داریم اهمیت مساجد، کارایی و کاربرد آن را در بسیج اقشار مردم برای حضور هوشمندانه و اثربخش در جامعه مورد واکاوی قرار دهیم.
جایگاه ممتاز مسجد در اندیشه اسلامی
با اندک دقت و تأملی در متون و منابع اسلامی می‌توان گفت که مساجد از چنان جایگاه و اهمیتی برخوردارند که هر انسان مؤمن و متدین به شریعت اسلامی را عاشق و شیفته این قطعات بهشتی می‌نماید. آیات و روایاتی که در اهمیت و ارزش مساجد در متون و منابع اسلامی به‌یادگارمانده، فراوان است در این نوشتار تنها به سخن خدای متعال در اهمیت این موضوع اشاره می‌کنیم: «إِنَّما یعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَ لَمْ یخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسی أُولئِکَ أَنْ یکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِین؛[1]مساجد خدا را تنها کسی آباد میکند که ایمان به خدا و روز قیامت آورده، و نماز را برپا دارد، و زکات را بپردازد، و جز از خدا نترسد؛ امید است چنین گروهی از هدایتیافتگان باشند».
1-قلعه‌های مستحکم فکری و معنوی
با نگاهی اجمالی به سیره و روش پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و اله) می‌بینیم که در صدر اسلام مساجد همچون قله‌های مستحکم فکری و معنوی به شمار می‌آمدند که نه فقط محلی برای عبودیت و برپاداشتن نماز در برابر خدای متعال، بلکه پایگاه و قلعه‌ای استراتژیک به شمار می‌آمدند که امت اسلامی در این پایگاه‌ها پایه‌های فکری، معنوی، اخلاقی، سیاسی، نظامی، امنیتی و اجتماعی خود را بهبود می‌بخشیدند. این مطلب برخلاف انتظار و جایگاه کنونی مساجد است؛ چرا که برخلاف عصر پیامبر (صلی‌الله علیه و اله) در عصر کنونی کارایی و نفوذ مساجد در میان جامعه اسلامی شاید حالت ایده‌آلی خود را نداشته و تنها در ساعات بسیار محدود اوقات نماز باز می‌شوند و در مابقی ساعات امت اسلامی از برکت وجودی آن محروم می‌شوند این در حالی است که در صدر اسلام درب‌های مساجد نوعاً به روی مسلمین گشوده بود و مانعی برای استفاده بهینه از آن وجود نداشت.[2]
در واقع افرادی که با مساجد در ارتباط هستند ازاین‌حیث که این مکان دارای آداب و شرایط خاصی است، حس معنویت و ارتباط با خدای متعال در آنها رونق بیشتری دارد و افراد ارتباط زیباتری با خدای متعال برقرار می‌کنند. از طرفی ازآنجاکه مساجد از صدر اسلام تاکنون مکانی برای روشنگری و ترویج معارف اسلامی بوده‌اند، افرادی که با این مکان‌های نورانی ارتباط دارند از برکات معرفتی مساجد نیز برخوردار می‌شوند.
در جریان به ثمر نشستن نهضت انقلاب اسلامی نیز به‌خوبی می‌توان این کارکرد مهم و اثربخش معنویت گرایی و بصیرت افزایی را در مساجد مشاهده کرد. بسیاری از روشنگری‌هایی که واعظان برتر کشوری از جمله مرحوم آیت‌الله فلسفی، آیت‌الله خامنه‌ای، دکتر مفتح، محمدجواد باهنر، آیت‌الله مطهری و شهید بهشتی، و....در مساجدی همچون مسجد قبا، جاوید، لرزاده، الجواد، تدارک می‌دیدند، زمینه‌ساز شکل‌گیری مبانی دینی و اسلامی انقلاب اسلامی در قلب‌ها و فکر مردم بود. امامت نماز مسجد قبا در قسمتی از تاریخ مبارزات انقلاب اسلامی با شهید مفتح بود که روشنگری‌های این عالم فرزانه تأثیر شگرفی در بسیج عمومی داشت به‌طوری‌که حساسیت دستگاه‌های امنیتی را در رژیم ستم‌شاهی برانگیخته بود.[3]
2-آشنایی با نیروهای انقلابی و جهادی در مساجد
یکی از آثار بسیار مهم اجتماعی که مساجد در بسیج اقشار جهادی بر جای می‌گذارد این است که نوعاً افرادی که با مساجد تراز انقلاب اسلامی در ارتباط هستند، علاوه بر فرصت آشنایی با معارف اسلامی، فرصت آشنایی با نیروهای جهادی و ارزشی نیز برای آنها فراهم می‌شود این کارکرد بسیار مهم می‌تواند در روند و رویکرد اجتماعی و انقلابی افراد تأثیر مستقیمی برجای بگذارد. در منابع روایی نیز این کارکرد مهم اجتماعی در روایات موردتوجه قرار گرفته است.[4] چه بسیار افراد با انگیزه‌ای که پیش از وارد شدن در تشکیلات انقلابی نمی‌دانستند که برای به ثمر نشستن نهضت امام خمینی (ره) چه کاری انجام دهند، ولی به‌محض وارد شدن در تشکیلات انقلابی و مسجدی سازماندهی شدند و از برنامه‌های جهادی باخبر شدند و در مسیر شکوفایی انقلاب گام‌های اثربخشی برداشتند.
3-گندزدایی از آسیب‌های اجتماعی در سایه برکت مساجد
یکی دیگر از کارکردهای مساجد در فعالیت‌های دینی، اجتماعی و انقلابی، گندزدایی از آفت‌های اجتماعی است. در واقع مساجد همچون پایگاه‌های قدرتمندی هستند که اعضای آن حضور فعالانه در اجتماع دارند ازاین‌رو قسمتی از تلاش و کوشش خود را به این امر متمرکز می‌کنند که علاوه بر شناسایی آسیب‌ها و آفت‌های اجتماعی که در جامعه وجود دارد، برنامه‌ای متقن و دقیق را برای رفع آنها در دستور کار خود قرار دهند. از طرفی افرادی که با این مکان‌های مقدس ارتباط دارند نیز خود به نوعی از برکات و پاکی خاصی برخوردار خواهند شد، پاکی که در اثر ارتباط معنوی با خدای متعال حاصل می‌شود و پاکی و پالایش فکری که در اثر مصاحبت و همراهی با انسان‌های پاک به وجود می‌آید. از این رو در جریان قیام انقلاب اسلامی نیز افرادی که با مساجد در ارتباط بودند از لحاظ روحی و فکری به خوبی مورد پالایش معنوی و علمی قرار می‌گرفتند و از آثار مخرب و ویرانگر تبلیغات مسموم رژیم طاغوت درامان بودند.
جمع‌بندی و سخن پایانی
در فرهنگ و اندیشه اسلامی مسجد تنها مکانی برای ارتباط معنوی با خدای متعال نیست، بلکه دانشگاه و قلعه مستحکمی است که در صورت مدیریت هوشمندانه می‌تواند در جهت گفتمان‌سازی مبانی دینی و انقلابی و همچنین سازماندهی، مقاوم‌سازی و معرفت افزایی نیروهای انقلابی تأثیر شگرفی در دستیابی به آرمان‌های انقلاب اسلامی برجای بگذارد آثار و برکات وجودی بسیار طلایی و ارزشمندی که بعد از انقلاب ضرورت و اهمیت آنها هزار برابر شد.
نویسنده: حجت الاسلام علی بیرانوند، کارشناس سطوح عالی حوزه علمیه
پی‌نوشت‌ها:
[1]. سوره مبارکه توبه، آیه18.
[2]. ر.ک: امپو، دایرة المعارف نوین اسلام، ۴، ۱۷۱ ذیل مدخل مسجد، در سالهای پس از پیامبر(ص) رفته‌رفته آموزش علوم و دانستنی‌هایی که به دین و عبادت ارتباط داشتند در مساجد رواج بیشتری یافت و مسلمانان در مساجد قرآن، حدیث، فقه و صرف و نحو می‌آموختند.
[3]. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ش . ب 405، ص108.
[4]. بحار الأنوار ج ۷۵ ص ۱۰۸قالَ الْحَسَنُ ابْنُ عَلِیٍّ - عَلَیْهِ السَّلامُ -:مَنْ اَدامَ الْاِخْتِلافَ اِلَی الْمَسجِد اَصابَ اِحْدی ثَمانٍ: ایَهً مُحْکَمَهً وَ اَخاً مُسْتَفاداً وَ عِلْماًمُسْتَطْرَفاً، وَ رَحْمَهً مُنتَظِرهً وَ کَلِمَهً تَدُلُّهُ عَلَی الْهُدی اَوْ تَرُدُّهُ عَنْ رَدیٍّ وَ تَرَکَ الذُّنُوبَ حَیاءً اَوْخَشْیَهً ؛کسی که همواره به مسجد (برای اقامه نماز و غیره) رفت و آمد کند، یکی از این هشت فایده به او برسد: ۱ استفاده از آیه روشنی از قرآن.۲ یافتن رفیق نیک.۳ فراگیری علم تازه.۴ برخورداری از رحمتی که در انتظارش بود.۵ شنیدن سخنی که راهنمای راه باشد.۶ از انحراف در امان باشد.۷ موجب ترک گناه از روی حیا شود.۸. موجب ترک گناه بر اثر ترس گردد.
