به گزارش مشرق، کتاب «مسجد رهبر»، گزارشی است از شکل‌گیری و فعالیت‌های «مسجد کرامت» مشهد، در نزدیکی حرم مطهر امام رضا(ع). این مسجد را که بعدها امام جماعتش، رهبر انقلاب اسلامی شد، می‌توان از جهات گوناگون نمونه‌ای ممتاز از الگوی فعالیت مسجدی معرفی کرد.

بخش قابل‌توجهی از این کتاب که پژوهش آن از سال ۱۳۸۹ شروع شده بود به فعالیت‌ها و سخنرانی‌های آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای در دهه ۵۰، در مشهد به ویژه مسجد کرامت اختصاص دارد که برای اولین بار منتشر می‌شود. کتاب «مسجد رهبر» که به نویسندگی مرتضی انصاری‌زاده و توسط انتشارات راه یار راهی بازار نشر شده است.

علی اکبری، از پژوهشگران حوزه فرهنگ و تاریخ معاصر و طلبه حوزه علمیه قم در یادداشتی که در ادامه می‌خوانید، به این کتاب پرداخته است.

دو مقدمه کوتاه

تاریخ شفاهی چیست؟ تاریخ شفاهی نوعی پژوهش کیفی در تاریخ است، که بر اساس مصاحبه و گفتگو شکل می‌‏گیرد. از طریق تاریخ شفاهی شما می‌توانید، به مجموعه‌ای از داده‌های توصیفی و تحلیلی، دست پیدا کنید تا سرمایه‎‌ای باشد برای فهم پشت صحنه اتفاقات در گذشته، انسجام در فکر و تحلیل اتفاقات تاریخی و همچنین منبعی مهم برای دانش آینده‌پژوهی است.

تاریخ شفاهی عمدتاً بر دو محور تمرکز دارد: ۱. فردمحوری؛ در این محور، خاطرات و تجربیات یک فرد را در مصاحبه و گفتگوهای مکرر ضبط، و در نهایت به مانند یک زندگی خودنوشت تبدیل خواهیم کرد. ۲. موضوع‌محوری؛ بر اساس یک موضوع، به گفتگو و مصاحبه با افراد مرتبط با آن خواهیم پرداخت.

برای داشتن فهم درست از یک اندیشه‌ها و اقدامات یک متفکر اجتماعی چه باید کرد؟ توصیف ناقص از یک موضوع، باعث ضعف در تحلیل و حتی به خطا رفتن تحلیل می‌شود. اینکه با خواندن یک زندگی‌نامه، و مواجهه گزینشی با سخنان و آثار یک متفکر، می‌توانیم به فهم درستی از اندیشه‌های او برسیم، باور غلطی است که متأسفانه خیلی‌ها به آن عمل می‌کنند.

شاید بتوان گفت برای مواجهه دقیق با یک شخصیت متفکر، باید چنین مراحلی طی بشود؛ مطالعه تاریخ مکتوب و شفاهی زندگانی شخص، مواجهه بدون پیش‌فرض ذهنی و گزینشی با آثار مکتوب و شفاهی شخص، مطالعه بررسی‌ها و تحلیل‌های روشمند از اندیشه‌های آن شخص. با پشت سر گذاشتن این سه مرحله است که شما می‌توانید به برخی از موارد آگاهی پیدا کنید از جمله اندیشه‌های یک متفکر ناظر به چه میدان و اتفاقاتی شکل گرفته است؟، سیره و رفتار او در قبال برخی اتفاقات چه بوده، که در آثار مکتوب او نمایان نیست؟، در چه مواردی برخلاف مبانی فکری خودش عمل کرده، و یا دچار تطور فکری شده است؟ آیا می‌شود تجربیات آن شخص را به عنوان الگویی موفق مورد استناد و بررسی قرار داد؟ و....

چرا باید مسجد رهبر را خواند؟

نام «مسجد کرامت»، پس از چاپ کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن کریم» بیشتر بر سر زبان‌ها افتاد. با دیدن نامش در ذهن مخاطب این جمله تداعی می‌شود: اینجا پایگاه اصلی اقدامات آیت‌الله خامنه‌ای در مشهد پیش از انقلاب است. اما از آن مسجد، و اقدامات و اتفاقاتش به غیر از درس تفسیر، چه می‌دانیم؟

کتاب «مسجد رهبر» از جمله آثار تاریخ شفاهی است، که توانسته با تکیه بر مسأله مذکور، پس از گفتگو با شخصیت‌های دست‌اول مرتبط با مسجد، پاسخ سؤالات مخاطب در این زمینه را بدهد. می‌توان ادعا کرد که با مطالعه این اثر، به این سه مسأله آگاهی مناسبی پیدا خواهید کرد؛ ۱. حال و هوای فرهنگی، مذهبی و سیاسی مشهد پیش از انقلاب چگونه بوده است، به عنوان نمونه می‌توان به معرفی انجمن پیروان قرآن، صفحات ۳۶-۴۰ و همچنین تفکرات و منش سیاسی حوزه علمیه مشهد که در صفحات ۲۴۷ – ۲۶۴ کتاب اشاره کرد ۲. مجموعه اقدامات فرهنگی و سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای در چه بستری و ناظر به چه مسائل و اتفاقاتی شکل گرفته است؟ صفحات ۲۰۷-۲۳۶ و همچنین ۳۳۵-۳۴۵ کتاب اشاراتی به این مسأله دارند ۳. به دست آوردن الگو و راهکارهای مناسب تجربه شده، در میدان فعالیت‌های اجتماعی، تأسیس مدرسه علوی، تأسیس درمانگاه، کمک‌رسانی در بلایای طبیعی و کمک به فقرا، شیوه آموزشی نوین در تبلیغ و خطابه و... نمونه‌هایی است که در کتاب به آن پرداخته شده است.

مجموعه مصاحبه‌ها و گفتگوهای حاضر در کتاب، به چهار دسته تقسیم شده است: مسجد کرامت قبل از تأسیس تا تاسیس، نقش مسجد در طرح مباحث اندیشه‌ای نو در مشهد، محوریت و اقدامات مسجد در فعالیت‌های اجتماعی همچون تأسیس مدرسه علوی، فعالیت‌های جهادی و امدادی، و... (مبارزه فرهنگی ـ اجتماعی)، محوریت مسجد در اتفاقات سیاسی پیش از سقوط رژیم و پیروزی انقلاب اسلامی.

کتاب «مسجد رهبر»، به عنوان یک کار تاریخ شفاهی توانسته نکات اساسی در نگارش اثر تاریخی را به خوبی رعایت کند، تا مخاطب بتواند بهتر و بیشتر از کتاب استفاده ببرد. برخی از این امتیازات عبارتند از: دارا بودن پیشگفتار و مقدمه که به چرایی پرداخت به مسأله و شیوه پرداخت و اهداف آن، اشاره کرده‌اند، مشخص بودن متن راوی و متن نگارنده، تا مخاطب به اشتباه نیفتد، بخش‌بندی محتویات کتاب و عنوان‌بندی جزئی در نقل مطالب، پاورقی‌های مناسب توضیحی و اسناددهی به جهت شفاف شدن متن، وجود گاه‌شمار تاریخی، معرفی اجمالی شخصیت‌های مصاحبه شده، تصاویر و اسناد مرتبط در انتهای کتاب که توانسته به مخاطب اطلاعات بیشتر بدهد و همچنین نمایه‌های مناسب و مفصل کتاب، که یافتن موارد موضوعی و جزئی را آسان‌تر کرده است.

به نظر می‌رسد که این کتاب در کنار دیگر آثار مرتبط با تاریخ شفاهی و سیر زندگانی رهبر انقلاب، توصیف دقیق‌تر و عمیق‌تری به مخاطب خواهد داد.

گفتنی است کتاب «مسجد رهبر» در ۵۴۴صفحه، شمارگان ۱۵۰۰نسخه و قیمت ۵۰۰۰۰ تومان به همت انتشارات «راه یار» منتشر شده است و علاقه‌مندان برای تهیه آن، علاوه بر کتاب‌فروشی‌ها می‌توانند به صفحات مجازی ناشر به نشانی raheyarpub یا سایت vaketab.ir مراجعه کنند و یا با شماره‌های ۰۲۱۴۲۷۹۵۴۵۴ و ۰۲۵۳۷۷۴۶۴۹۰ تماس بگیرند.