کارشناسان یکی از مهم‌ترین تاثیرات اپیدمی کرونا بر اقتصاد جهانی را تسریع تحول در حرکت به سمت جهان دیجیتال عنوان می‌کنند و معتقدند پاندمی اخیر علیرغم همه مشکلات و مصائبی که با خود به همراه داشته و دارد اما توانسته قدم مهمی در زمینه جایگزینی تکنولوژیک جهان بردارد.از جمله زیر شاخه‌های مهم و موثر جهان دیجیتال در حوزه خدمات، افزایش میزان استقبال و استفاده جوامع از خدمات غیرحضوری و ترجیح خریدهای اینترنتی و دیجیتال مارکتینگ به جای مراجعه فیزیکی برای تامین مایحتاج و نیازهای خود است.

این مسئله علاوه بر اینکه فواید قابل تاملی در حوزه سهولت دسترسی مردم به مایحتاج خود دارد، نقش مهمی نیز در زمینه عدالت در توزیع و بهره‌مندی از کالاها به همراه داشته است. گرچه در مقایسه با سایر کشورها، ایران هنوز نتوانسته به حد قابل قبولی از فروش اینترنتی دست پیدا کند و همچنان مردم به روش سنتی نیازها و ملزومات زندگی خود را تهیه می‌کنند اما رفته رفته با گسترش تکنولوژی‌های جدید و افزایش قابل ملاحظه میزان دسترسی به فضای وب، شیب تجارت الکترونیک در کشور ما نیز صعودی شده است.

قوانینی که بروز نیستند

در این میان آنچه بیش از پیش مانع استفاده از نوین‌ابزارها برای دادوستد الکترونیکی است، وجود قوانین بعضا ناکارآمد و ناقص است که کار را برای استارتاپ‌هایی که قصد فعالیت در این حوزه‌ها را داشته باشند سخت تر کرده است. این معضل که بعضا ریشه در درک نادرست و تاریخ مصرف گذشته از امکانات و قابلیت‌های دیجیتال مارکتینگ دارد، سبب شده تا سیاستگذاران نگاه محافظه کارانه تری پیدا کرده و بازار کشور را از روش‌های جدید فروش محصولات محروم کنند.

برای نمونه در حال حاضر براثر بروز نبودن قوانین و آئین نامه‌های فروش، بسیاری از کالاهایی که به راحتی در مغازه‌ها قابلیت خرید و فروش دارند، امکان عرضه در بسترهای آنلاین را به دلایلی که قابل حل است ندارند. در این رابطه می‌توان به ممنوعیت فروش برخی مکمل‌های غذایی اشاره کرد که در فروشگاه‌ها به راحتی خرید و فروش می‌شوند اما مجوزی برای فروش آنلاین ندارند. قرص جوشان ویتامین ث یکی از این کالاهاست که سیاستگذار از فروش آن ممانعت به عمل می‌اورد و از عرضه آن ممانعت می‌کند.

گرچه با جستجوی کوتاه در میان برخی بسترهای فروش اینترنتی به راحتی قابل مشاهده است که این اقلام مکمل در برخی پلتفرم‌ها برای فروش عرضه شده‌اند اما باید دید آیا چنین محدودیتی با توجه به شرایط ویژه‌ای که فروش‌ اینترنتی در اختیار صاحبان کالا و خدمات قرار می‌دهد لازم است و یا می‌شود با رعایت برخی استانداردها و آئین نامه ها عرصه را برای توزیع آن فراهم کرد؟ در حالی که براساس اخبار منتشر شده، سازمان غذا و دارو جلوی فروش این قبیل محصولات پس از اینکه دیجی‌کالا اقدام به عرضه‌ آنها کرد را گرفت، اما در اسنپ فود عرضه مکمل‌ها و داروهای غیرنسخه‌ای ماه‌ها است که مشاهده می‌شود.

در واقع ممنوعیت فروش مکمل‌هایی که نه تنها نیاز به نسخه پزشک نداشته بلکه دارای علامت استاندارد بوده در فروشگاه‌های اینترنتی پرمخاطب منجر به ایجاد بستر فروش این کالاها در سایر پلتفرم‌هایی که نظارت پذیری کمتری دارند نمی‌شود؟

شرایط فروش اینترنتی مکمل‌ها چیست؟

طبق آئین نامه‌های موجود در خصوص فروش اینترنتی کالاهای غیردارویی، تنها برخی داروخانه‌هایی که از دانشگاه مربوطه مجوز گرفته باشند می‌توانند اقدام به عرضه فرآورده‌های آرایشی‌،بهداشتی، مکمل‌های غذایی ، شیرخشک و ... غیره نمایند و سایر پلتفرم‌های فروش آنلاین اجازه عرضه ندارند.

این آئین نامه جدای از فضای محدود و رانتی که در اختیار برخی از داروخانه‌ها برای کسب سود از این طریق قرار می‌دهد، مشکلات بسیاری را نیز هم از جهت احتمال ایجاد سایت‌های تقلبی فروش و هم از جهت  محدودیت‌های مخاطب در تهیه کالا قرار می‌دهد و در بیان کلی تر، اجازه چرخش اقتصاد دارویی و درآمدزایی داروخانه‌ها از طریق فروش بر بسترهای معروف اینترنتی را نیز سلب می‌کند.

به عنوان نمونه در فضای متراکم فروش اینترنتی حال حاضر، داروخانه‌ها باید بعضا چند صد میلیون تومان هزینه کنند تا در نهایت شاید بتوانند کالای خود را برای فروش عرضه نمایند و کاملا طبیعی است که با توجه به شرایط اقتصادی فعلی که بسیاری از داروخانه‌داران از آن ناراضی بوده و حتی خود را در معرض ورشکستگی می‌بینند، وقوع چنین اتفاقی امکان بالایی ندارد.

استفاده از شیوه‌های نوین برای فروش محصولات

بنابراین به نظر می‌رسد مسئولان سازمان غذا و دارو می‌توانند با بررسی مجدد فروش برخی اقلام در بستر سایت‌های مورد تایید اینترنت که قابلیت نظارت پذیری نیز دارند، بخش مهمی از مشکل را حل نمایند. همچنین با توجه به گسترش شیوه های فروش، می‌توانند مجوزهایی را نیز به داروخانه‌ها برای توزیع کالاهای منتخب در بسترهای موسوم به مارکت پلیس (Market Place) بدهند تا از این طریق با داشتن دسترسی‌های خاص به فروشگاه‌های اینترنتی به راحتی کالای خود را برای فروش عرضه کنند.  در واقع می‌توان با بازنگری در برخی قوانین، شرایطی را ایجاد کرد که ضمن رعایت تمامی نکات بهداشتی، کالاها به ساده‌ترین شیوه در اختیار مخاطب قرار بگیرد.

شانه‌ساز: ما مخالف فروش اینترنتی نیستیم

در  این رابطه دکتر حبیب‌الله شانه‌ساز رئیس سازمان غذا و دارو در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به اینکه در خصوص فروش اینترنتی برخی کالاها که نیاز به نسخه پزشک نداشته و ... بخصوص در شرایط همه‌گیری کرونا  مشغول بررسی هستیم و کارهایی دارد صورت می‌گیرد گفت: بطور کلی ما مخالف فروش اینترنتی نیستیم اما نکته این است که برای این مسئله نیاز داریم سازوکارها و ضوابط دقیق در نظر گرفته شود چرا که دارو و شیر خشک و... محصولاتی هستند که باید تحت نظارت‌های خاص بهداشتی نگهداری شده و حتی به فروش برسند.

پس برای ما به عنوان دستگاه نظارتی باید به نحوی از نحوه نگهداری و سلامت دارو، اطمینان حاصل شده که پس از آن بتوانیم برای مردم و مصرف کنندگان نیز همین اطمینان را بوجود بیاوریم وگرنه اصل تجارت الکترونیکی قطعا اتفاق خوبی است ولی باید سازوکار آن را تکمیل کرده تا بتوانیم در همه بخش‌ها رصد، پایش و نظارت کنیم.

لزوم تغییر آئین‌نامه‌ها برای تسهیل فروش اینترنتی

براین اساس می‌توان امیدوار و متوقع بود که در آینده‌ای نه چندان دور، فروش این قبیل کالاها نظیر فروش کالاهای سوپرمارکتی و فروش غذا و ... نیز در بسترهای معتبر اینترنتی رونق گرفته و علاوه بر اینکه حضور فیزیکی مردم در داروخانه‌ها را در شرایط کرونایی حال حاضر کشور کاهش می‌دهد، کمک شایانی نیز به اقتصاد فعالان عرصه داروخانه‌ها کند.