به گزارش مشرق، در حالی که به آخرین روزهای پایانی فرصت 60 روزه سوم ایران به طرف‌های باقیمانده در برجام به ویژه اروپایی‌ها نزدیک می‌شویم، تعدادی از کارشناسان مسائل بین‌الملل در ارزیابی از سه گام قبلی، اقدام اروپا و اینکه ایران در گام چهارم کاهش تعهدات برجامی چه اقداماتی را در دستورکار قرار دهد، به ایراد نقطه نظراتشان پرداختند.

بیشتر بخوانید

گزینه‌های پیش‌رو در گام چهارم کاهش تعهدات برجامی

سفیر بریتانیا: تصمیمات مهمی درباره برجام پیش‌روی ایران است

*الهیان: ایران در همکاری با آژانس تجدیدنظر کند/ اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف شود

در همین خصوص «زهره الهیان» عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در مجلس هشتم معتقد است که در این مدت اتفاق مهمی نخواهد افتاد و افزود: کشورهای اروپایی یا نمی‌خواهند و یا نمی‌توانند به تعهداتشان عمل کنند و بر همین اساس، این حق ملت ایران است که ایران در همکاری با آژانس تجدیدنظر کند و با جمع بندی که شورای عالی امنیت ملی به آن خواهد رسید و کمیته ویژه‌ای که برای کاهش تعهدات برجامی شکل گرفته، این کاهش تعهدات با جدیت دنبال و گام‌های موثری برداشته شود تا طرف اروپایی و جامعه بین‌الملل متوجه قاطعیت و جدیت ایران در دفاع از حقوق ملت خود باشند.

وی خاطرنشان می‌کند: کاهش تعهدات در چند محور می‌تواند شکل بگیرد، از طرفی می‌تواند اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف شود و از سوی دیگر کاهش تعهدات نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اتفاق بیفتد؛ ولی به لحاظ مباحث فنی و لحاظ کردن منافع ملی، تصمیم نهایی در شورای عالی امنیت ملی اتخاذ خواهد شد.

زهره الهیان بیان می‌کند: آنچه مطالبه مردم و مقام معظم رهبری است این است که این کاهش تعهدات برجامی باید با جدیت دنبال شود و عاملی باشد تا شاید طرف اروپایی متوجه عدم تعهد خود به این قول و قرارها بشود و اقدام عملی را صورت بدهد، در غیر این صورت، پس از گام‌های صورت گرفته به مرحله‌ای خواهیم رسید که عملا برجام یک معاهده بی خاصیت خواهد شد که در نهایت خروج ایران از برجام، می‌تواند حقانیت ایران را در منظر افکار عمومی ثابت کند.

*کوشکی: پروتکل الحاقی را دیگر اجرا نکنیم/ غنی سازی ۲۰ درصد را شروع کرده و تعداد سانتریفیوژها را اضافه کنیم

«محمدصادق کوشکی» تحلیلگر مسائل بین‌الملل نیز معتقد است که در گام‌های اول تا سوم حرکت خاصی رخ نداده و اگر گام‌های قبلی محکم و جدی بودند، تا الان تکلیف ماجرا روشن شده بود.(اینجا بخوانید)

وی می‌افزاید: گام‌های قبلی به قدری محافظه کارانه و بی تاثیر بودند که اروپایی‌ها مطمئن هستند برداشتن گام چهارم هم هیچ مشکلی ایجاد نخواهد کرد.

این کارشناس مسائل بین‌الملل با ذکر این نکته که این گام‌ها به دلیل اینکه خطوط قرمز اروپایی‌ها را رد نمی‌کند و در چارچوب حفظ برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) است، می‌تواند تا برداشتن گام بیستم نیز ادامه یابد، خاطرنشان می‌کند: یعنی در این روند، ممکن است گام بیستم را برداریم و باز هیچ اتفاقی نیفتد و اروپا هیچ واکنشی نشان ندهد. چون کسانی که این گام‌ها را طراحی می‌کنند کاملا مراقب هستند که برجام خدشه‌دار نشود و با صراحت اعلام می‌کنند که این گام‌ها در چارچوب برجام است. 

به باور این استاد دانشگاه تا مادامی که برجام حفظ می‌شود، اروپایی‌ها و آمریکا کاملا راضی هستند و دلیلی نمی‌بینند که پاسخگوی مطالبات ایران باشند، یعنی چنین گام‌هایی هیچ فشاری بر اروپا و آمریکا وارد نمی‌کند و آنها مشکلی نخواهند داشت، حتی اگر این گام‌ها تا گام صدم نیز ادامه یابد.

کوشکی درباره اینکه گام چهارم دارای چه ویژگی‌های باشد نیز عنوان می‌کند: مثلا روند بازرسی‌ها را به روند بازرسی‌های عادی NPT برگردانیم و بازرسی‌ها را از شکل فعلی به شکل عادی برگردانده و و اجازه بازرسی را غیر از حالت عادی پادمان ندهیم. پروتکل الحاقی را که داوطلبانه اجرا می‌کنیم، دیگر اجرا نکنیم. غنی سازی ۲۰ درصد را شروع کرده و تعداد سانتریفیوژها را به نحو چشمگیری اضافه کنیم.

*ایزدی: خروج از برجام و بعد از آن خروج از معاهده NPT باید در دستور کار دولت باشد

«فواد ایزدی» کارشناس مسائل بین‌الملل نیز بر این باور است قدم‌هایی که تا الان برداشته شده خیلی جدی نبوده است و درباره گام چهارم می‌افزاید: با توجه به عملکرد دولت‌های اروپایی، بحث خروج از برجام و بعد از آن خروج از معاهده NPT باید در دستور کار دولت باشد و سرعت این خروج هم باید در حدی باشد که طرف مقابل این بحث‌ها را جدی بگیرد.

به باور وی تا زمانی که وضعیت فعلی را داریم، طرف اروپایی و آمریکایی این موضوع را جدی نمی‌گیرند.

*فضائلی: کاهش تعهدات برجامی بسیار معقول و درست بود/کاهش تعهدات باید معنادار باشد

در حالی که برخی کارشناسان نسبت به گام‌های برداشته شده قبلی انتقاد دارند، ولی «مهدی فضائلی» کارشناس مسائل بین‌الملل و فعال رسانه‌ای می‌گوید: تصمیمی که جمهوری اسلامی ایران و شورای عالی امنیت ملی در اردیبهشت ماه امسال گرفتند بسیار درست، معقول و در چارچوب خود برجام بود.

وی می‌افزاید: جمهوری اسلامی ایران علاقه‌مند است دیگران تعهداتشان را اجرا کنند، ولی اگر طرف اروپایی باز هم از اجرای تعهداتش سر باز بزند، ایران حتما گام چهارم را برخواهد داشت و تعهداتش را باز هم کاهش خواهد داد.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در عین حال تأکید می‌کند که این کاهش تعهدات باید معنادار باشد، یعنی تعهداتی باشد که هم برگرداندن آن برای ایران مفید و هم برای طرف مقابل هشدار دهنده باشد.

این فعال رسانه‌ای درباره مشخصات گام چهارم با بیان اینکه قاعدتا ایران برای گام‌های بعد نیز فکر کرده، می‌افزاید: خروج از برجام و NPT می‌تواند گام‌های آینده و پایانی این ماجرا باشد و موافق نیستم در این مرحله از برجام یا NPT خارج شویم. ما اینقدر اقدامات دیگری را برای انجام دادن داریم؛ مثل شروع مجدد فعالیت‌ها در تأسیسات هسته‌ای فردو یا افزایش سطح غنی سازی علاوه بر 20 درصد؛ ما می‌توانیم عددهای بالاتری را در ارتباط با پیشران هسته‌ای دنبال کنیم. مراحل دیگری را طبیعتا باید پیش‌بینی کنیم و قاعدتا پیش‌بینی شده و بحث خروج از NPT می‌تواند به عنوان گام‌های پایانی این مراحل مدنظر قرار بگیرد. 

*قدیری ابیانه: پایبندی به NPT تعلیق شود

«محمدحسن قدیری ابیانه» کارشناس مسائل استراتژیک نیز با بیان اینکه امروز برجام به یک جسد متعفن تبدیل شده است، یادآور می‌شود: اما دولت و دستگاه دیپلماسی ما به جای دفن برجام، به فکر مومیایی کردن آن هستند و با اینکه می‌دانند برجام یک افتضاح کامل بود، حیثیت خویش را در گرو تأیید برجام می‌دانند و هنوز هم از برجام به عنوان یک دستاورد نام می‌برند.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل همچنین معتقد است که گام بعدی کاهش تعهدات برجامی باید معلق کردن تمامی تعهدات برجامی باشد و ایران باید بررسی مجدد آن را مؤکول به عمل غرب به تعهداتشان کند و می‌افزاید: تهدید بعدی باید تعلیق پایبندی به NPT باشد و ایران اعلام کند که بررسی مجدد عمل به معاهده مزبور، مؤکول به عمل متقابل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حمایت از برنامه‌های صلح آمیز هسته‌ای ایران و نیز پیوستن رژیم صهیونیستی به NPT و انجام بازرسی توسط بازرسان آژانس از برنامه‌های هسته‌ای آن رژیم غاصب و نامشروع باشد.

وی همچنین می‌گوید:‌ از قبل هم باید با چین و روسیه مذاکره کرد تا تعلیق عمل به NPT به صدور قطعنامه جدیدی علیه ایران نینجامد.

*ظهره‌وند: از برجام استفاده و توپ را در زمین طرف مقابل نگهداریم

«ابوالفضل ظهره‌وند» سفیر پیشین ایران در ایتالیا و افغانستان نیز می‌گوید: با توجه به سابقه‌ رفتار اروپایی‌ها و مواضعی که تا الان داشتند و نقشی که ایفا کردند، بعید می‌دانم بدون تأیید و داشتن مجوز از سمت آمریکایی‌ها، اقدام متفاوتی انجام دهند. بعید می‌دانم تحولی صورت بگیرد، مگر اینکه اروپایی‌ها در نقش واسطه و لابی با طرف آمریکایی‌ یک مجوز، تأیید یا انعطافی بگیرند که ایران را متقاعد کند که وارد گام چهارم نشود.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در ارزیابی از گام‌هایی که تا الان برداشته شده و اینکه گام چهارم باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟ نیز عنوان می‌کند: ماهیت برجام به گونه‌ای است که ما امتیازاتی را که نباید می‌دادیم، دادیم و الان گام‌هایی که برمی‌داریم متوازن کننده است، برای اینکه بین تعهدات و تکالیف توازن ایجاد کند. ما تکلیف خود را انجام دادیم و منتظر مطالبتمان هستیم.

وی خاطرنشان کرد: باید کماکان از برجام به صورت یک فرصت استفاده کرده و توپ را در زمین طرف مقابل نگهداشته و حقانیت ملت ایران را در محیط بین‌الملل به اثبات برسانیم.

*بهشتی‌پور: گام‌هایی که برداشته شد خردمندانه بود

در حالی که برخی معتقدند گام‌های قبلی آنچنان محکم نبود، «حسن بهشتی‌پور» کارشناس مسائل هسته‌ای برعکس معتقد است ‌گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران به خصوص گام سوم، خردمندانه بود و باعث شد که طرف‌های مقابل به تکاپو بیفتند.

وی همچنین درباره مطالب منتشر شده مبنی بر تهدید اروپا به خروج از برجام و استفاده از مکانیسم ماشه و ارسال موضوع به شورای امنیت نیز عنوان می‌کند: زمانی ‌می‌توانند از مکانیسم ماشه استفاده کنند که از برجام خارج نشده باشند. مکانیسم ماشه در چارچوب برجام قابل اجراست نه در بیرون از آن. 

این کارشناس مسائل هسته‌ای در تشریح مشخصات گام چهارم کاهش تعهدات برجامی نیز خاطرنشان می‌کند: مرحله چهارم در مدار قرار دادن سانتریفیوژهایی است که چندین برابر سانتریفیوژهای فعلی قدرت غنی سازی دارند، این بدان معناست که ما می‌توانیم با تعداد سانتریفیوژ کمتر، ذخایر خودمان را افزایش دهیم.

*از کاهش تعهدات برجامی کوتاه نیاییم

«نصرت‌الله تاجیک» سفیر پیشین ایران در اردن نیز بر این باور است که با توجه به تحولاتی که رخ داده، راهی نداریم جز اینکه از کاهش تعهدات برجامی مطابق بند ۳۶ برجام کوتاه نیاییم. ولی از نظر تکنیکی، تاکتیکی و عملیاتی خوب است به گونه‌ای عمل نکنیم که یکی از اصلی‌ترین راهبردهایمان، یعنی منزوی نگهداشتن ترامپ در اثر خروج از برجام، نقض شود.

 18 اردیبهشت ماه سال جاری و یک سال پس از خروج آمریکا از برجام، شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران پس از صبر استراتژیک یک ساله و با گذشت یک سال از خروج آمریکا از برجام و عدم پایبندی طرف‌های مقابل به تعهداتشان، در بیانیه‌ای کاهش تعهدات ایران را در چارچوب برجام اعلام و فرصت ۶۰ روزه‌ای به طرف مقابل داد که این فرصت سه بار دیگر تکرار شد و با وجود رایزنی‌های دیپلماتیک و طرح‌هایی که در این مدت از سوی برخی از جمله فرانسه و ژاپن ارائه شد، هیچ تحولی رخ نداد و همانگونه که مقامات جمهوری اسلامی ایران پیش از این اعلام کرده‌اند، با پایان این فرصت، ایران وارد گام چهارم کاهش تعهدات برجامی خود خواهد شد و این فرصت 14 آبان ماه (2 روز دیگر) پایان می‌یابد.