با نگاهی گذرا به آن‌چه درباره شهید چمران منتشر شده است، بیشترین آثار انتشار یافته درباره این شخصیت را در قالب‌های زندگینامه، خاطرات و آثار ادبی می‌یابیم. البته کتاب‌هایی نیز تا حدودی به جنبه‌های ادبی و اعتقادی وی پرداخته‌اند و حتی چمران از نگاه همسر، در کتابی به قلم «حبیبه جعفریان» معرفی شد اما این آثار فقط گوشه‌ای از زندگی این مبارز را تصویر کرده‌اند و در آن‌ها چمرانی بازنمایی نشده که می‌خواهیم او را بشناسیم.
همسر اول شهید چمران پروانه (تامسن .ه) سال 2009 درگذشت و این در حالی است که تاکنون فقط روایت همسر دوم او (غادة جابر - همسر لبنانی چمران) را خوانده‌ایم. حتی در کتاب «مرد رویا‌ها»ی سید مهدی شجاعی نیز که کوشیده تا این وجه را پررنگ‌تر نشان دهد، نه‌تنها «پروانه» را به وضوح نمی‌شناسیم، بلکه روایت از زندگی چمران در آخرین صفحات هم ما را در انتظار جلد دوم کتاب می‌گذارد.
شخصیت چمران از بُعد سینمایی هم توفیق چندانی در معرفی خود نیافته است. «چ» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا که بنا به گفته کارگردانش شرح زندگی فقط دو روز و دو شب از زندگی «دکتر مصطفی چمران» بود، در ارایه تصویری دلخواه از این مبارز ناکام ماند اما این، فقط مشکل «چ» نیست. مخاطب هر کتابی درباره چمران هم که باشیم، باز هم حس ناتمام ماندن بازنمایی شخصیت وی، آزارمان می‌دهد.
جذابیت زندگی پسربچه‌ای که در خانواده‌ای نه چندان مرفه به دنیا آمد، در رشته الكترومكانیک در دانشكده فنی دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد، سال 1337 با استفاده از بورس تحصیلی شاگردان ممتاز به آمریكا اعزام و با ممتازترین درجه علمی مدرک دكترای الكترونیک و فیزیک پلاسما را دریافت کرد، پس از قیام 15 خرداد سال 1342 رهسپار مصر شد و مدت دو سال سخت‌ترین دوره‌های چریكی و پارتیزانی را آموخت، با هدف ایجاد پایگاه چریكی مستقل به لبنان سفر کرد و توانست با کمک‌های امام موسی صدر سازمانی را به نام «امل» پایه‌گذاری کند، بسیار بیش از این‌هاست که در قالب آثار ادبی و تاریخی (خاطرات) بگنجد.
«آیا چمران در حال فراموشی است؟» شاید با یادآوری جمله شهید آوینی که «پندار ما این است که ما مانده‌ایم و شهدا رفته‌اند، اما حقیقت آن است که زمان ما را با خود برده است و شهدا مانده‌اند» چنین پرسشی شایسته نباشد اما به یقین می‌توان گفت چمران به اندازه قامتش به نسل‌های بعد از انقلاب معرفی نشده است. از میان تمامی آثاری که به شهید دکتر مصطفی چمران پرداخته‌اند، کمترین کتاب‌ها برای گروه‌‌های سنی کودک و نوجوان نوشته شده‌اند.
دیگر این‌که «اگر چمران مبارزی ایرانی نبود، چگونه یادش را پاس می‌داشتند؟ آیا با برگزاری یادواره‌ها و انتشار کتاب‌هایی نه چندان عمیق، می‌توانیم مدعی گرامی داشتن یاد او باشیم؟! جشنواره‌های پژوهشی و ادبی چقدر به کنکاش درباره زندگی این شخصیت اهمیت داده‌اند؟» به نظر می‌رسد یاران ایرانی شهید چمران به کفایت از او گفته‌اند اما جای پرداختن به چگونگی زندگی وی در خارج از ایران، ابعاد علمی و چریکی زندگی وی همچنان خالی است.
مطمئنا قفسه‌های کتاب هنوز فضای کافی برای نوشته شدن آثار ارزشمندی درباره چمران، به ویژه برای کودکان و نوجوانان را دارند و شاید زمان آن فرا رسیده باشد که از گنجینه خاطرات و داستان‌هایی درباره این بزرگمرد تاریخ معاصر ایران، قدری به پرداخت‌های ثانویه از آثار منتشر شده درباره شهید چمران بپردازیم تا بتوانیم راویان گزافه‌‌‌گوی تاریخ را خاموش بگذاریم.
*شیما دنیادار رستمی / ایبنا