سرویس جنگ نرم مشرق - اندیشکده «راهبردهای سیاسی و اقتصادی بین‌المللی» روسیه در گزارشی ویژه به بررسی پیامدهای سفر اخیر سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان به روسیه و دیدارش با پوتین در کاخ کرملین پرداخت و نوشت: بسیاری از کارشناسان در بدو امر ارزیابی‌شان این بود که سفر ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران به روسیه یک رویداد عادی بر پایه پروتکل‌های معمول نیست. آنها تصورشان این بود که رئیس‌جمهور جدید ایران بنای برقراری شراکت راهبردی تمام و کمال با روسیه را آغاز خواهد کرد، امری که تهران و مسکو به‌رغم اتحاد در سوریه آن را در گذشته به صورت تلویحی به تعویق انداخته‌اند.

مخاطبان گرامی، آنچه در ادامه می‌خوانید صرفاً ترجمه گزیده گزارش‌ها و مقالات مذکور است و محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر شده است و هرگونه ادعا و القائات احتمالی این مقالات هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

سخنرانی رئیسی در مجلس دوما به لحاظ تاریخی یک رویداد بی‌سابقه بود

اندیشکده روس‌استرات می‌نویسد: این اولین بار طی ۳۰ سال گذشته بود که رئیسی به روسیه سفر می‌کرد. ایران طی این ۳۰ سال درگیر یک رویارویی سخت با غرب بوده است. گذشته از این، سخنرانی رئیسی در مجلس دوما به لحاظ تاریخی یک رویداد بی‌سابقه بود. ایران به‌ عنوان یک قدرت بزرگ در خاورمیانه علناً در مسکو فرصت یافت تا از یک موضع صریحاً ضد غربی سخن بگوید.

بعلاوه، ایران و روسیه به لحاظ تئوری تقریباً در همه جای منطقه منافع مشترکی دارند: در سوریه، عراق، خلیج فارس، و افغانستان. راهبرد مبتنی بر اقدامات مشترک با مشکلاتی همراه است. در عین حال، جهت‌گیری متفاوت نیروها مشخصه‌های سفر رئیسی از مسکو را برجسته می‌سازد.

رویکردهای دیپلماتیک ایران برای ایجاد صلح در منطقه

این گزارش می‌افزاید: واقعیت آن است که ایران وارد «چرخه آتش‌بس» شده است. دشمنانی که زمانی ظاهراً آشتی‌ناپذیر بودند، باب مذاکره را آغاز کرده‌اند. مذاکرات در خصوص بازگشت آمریکا و ایران به تبعیت از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در وین در حال انجام هستند و احتمال آن می‌رود که این دوئل دیپلماتیک پیچیده با موفقیت به سرانجام برسد.

گفتگوها میان ریاض و تهران با صدور بیانیه‌هایی به پایان رسیدند و طرفین در این بیانیه‌ها آمادگی خود جهت احیای روابط دیپلماتیک را اعلام کردند. اکنون، نخستین هیئت ایرانی پس از شش سال وارد عربستان شده تا در نشست سازمان همکاری اسلامی در جده شرکت کند. این امکان وجود دارد که طرفین تلاش کنند به جنگ خونین و پرهزینه در یمن پایان دهند.

همچنین، می‌توان تصور کرد که صلح میان ریاض و تهران به برقراری روابط میان سوریه و عربستان بینجامد. بعلاوه، امارات به تازگی سفارتخانه خود را در سوریه بازگشایی کرده است. در لبنان، شاید بتوان یک دولت یکپارچه و باثبات تشکیل داد و مانع نزاع میان احزاب سنی و شیعه تحت رهبری حزب‌الله شد.

رئیسی به لحاظ دیپلماتیک دست خالی به مسکو نرفت

همچنین فرصت اجرای ابتکار ایران موسوم به «صلح هرمز» به منظور ایجاد یک سیستم امنیت جمعی در منطقه خلیج فارس وجود دارد. جمع‌بندی در این خصوص واضح و آشکار است: بطور بالقوه، ایران اگر توافق جدیدی در رابطه با برنامه هسته‌ایش منعقد کند، می‌تواند فشارهای خارجی را بی‌اثر سازد و این امر فرصت خوبی برایش فراهم می‌آورد تا نفوذ خود را در خاورمیانه تقویت کند. رئیسی به لحاظ دیپلماتیک دست خالی به مسکو نرفت و زمان‌بندی این دیدار به هیچوجه اتفاقی نبود.

با این حال، در سطح علنی، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه از همکاری میان دو کشور در رابطه با سوریه سخن گفت و در خصوص روند شکل‌گیری اوضاع در افغانستان ابراز نگرانی کرد. رئیسی نیز به نوبه خود گفت که طرف ایرانی «یک سند در خصوص همکاری‌های راهبردی میان دو کشور» تحویل همکاران روس خود داده که «می‌تواند وضعیت را حداقل برای ۲۰ ساله آینده مشخص سازد.»

بنا بر گفته کارشناسان، این سند تا حدودی شبیه قرارداد جامع همکاری است که در ماه مارس ۲۰۲۱ به امضای رؤسای امور خارجه ایران و چین رسید. با این حال، جزئیات مربوط به مذاکرات میان پوتین و رئیسی فاش نشده‌اند.

دلواپسی آمریکا، اسرائیل، اروپا، و برخی از کشورهای عربی

در ادامه این گزارش آمده است: با وجود این، دیدار رئیسی و پیامد احتمالی آن موجب افزایش دلواپسی آمریکا، اسرائیل، اروپا، و برخی از کشورهای عربی ــ متحدانشان ــ شده است، به ویژه از آن جهت که رؤسای روسیه و ایران از همکاری در خصوص حل‌وفصل مشکلات منطقه‌ای و به خصوص مسئله سوریه بسیار قدردانی کردند. قبل از این، علی اصغر خاجی دستیار وزیر امور خارجه ایران برنامه‌هایی را به منظور برگزاری یک اجلاس در اوایل سال ۲۰۲۲ با حضور کشورهای ضامن روند صلح اعلام کرده بود. این کشورها شامل روسیه، ایران، و ترکیه می‌شوند.

ایران در حال ورود به یک بازی بزرگ است

با این حال، رئیسی معتقد است که «گسترش جغرافیای همکاری» ضرورت دارد. مشخصه روابط میان دو کشور به گونه‌ای است که به دشواری می‌توان عوامل اصلی تأثیرگذار بر فضای حاکم میان مسکو و تهران را خلاصه‌وار بیان کرد. در مقطع کنونی، می‌توان تصور کرد که جایگاه ایران در منطقه به‌ عنوان کشوری که از گسترش نفوذ آمریکا جلوگیری می‌کند، خوشایند مسکو است. اما واقعیت آن است که ایران جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی گسترده خود را داراست. گذشته از این، ایران در حال ورود به وضعیت یک «بازی بزرگ» است که روسیه به آمریکا تحمیل کرده و در قالب آن شماری از مشکلات مرتبط با ساختار امنیت جهانی اروپا را پیش روی آمریکایی‌ها گذاشته است.

برای درک و شناخت سطح این «بازی»، توجه به زنجیره حقایق بیان شده کفایت می‌کند: بنادر ایرانی چابهار، بندرعباس، و بوشهر ممکن است تحت محافظت چین و روسیه باشند و اکنون «قراردادهای بلند مدت در زمینه همکاری‌های چندجانبه در حال تهیه هستند.»

این اندیشکده روسی در پایان نتیجه‌گیری کرد: اگر اینگونه باشد، در آن صورت پوتین و رئیسی یک صبر ژئوپلیتیکی بی‌دردسر بر سر میز بازی در پیش گرفته‌اند و آمریکا ملزم به انجام حرکت بعدی بر سر میز بازی است. بطور کلی، اتحاد تمام و کمال میان روسیه و ایران فرصت‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی بی‌نظیری برای دو کشور رقم می‌زند. اینکه دستیابی به چنین اتحادی چقدر نزدیک است، موضوع جداگانه‌ای محسوب می‌شود. در هر صورت، مسکو پیشنهادات ایران را به دقت بررسی خواهد کرد و پیشنهادات متقابلی ارائه خواهد داد.