به گزارش مشرق، یک ماه پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ ش و روی کار آمدن سید ضیاءالدین طباطبایی، وی با موافقت انگلستان، قرارداد ۱۹۱۹ را در سوم فروردین ۱۳۰۰ ش، به طور یک جانبه لغو کرد.
سفارت انگلیس در تهران نیز با تصمیم دولت موافقت کرد و در روز هفتم فروردین، اعلامیه‌ای از سوی سیدضیاء پیرامون لغو قرارداد به ایالات و ولایات کشور مخابره شد. لغو این قرارداد، که از آرزوهای مردم ایران بود، هر چند در ظاهر به ضرر انگلستان بود، به تدبیر انگلیسی‌ها و با هدف تقویت وجهه ملی گرایانه سید ضیاءالدین صورت گرفت. قرارداد استعماری ۱۹۱۹ دو سال پیش از آن در هفدهم مرداد ۱۲۹۸ ش میان وثوق الدوله صدراعظم احمدشاه قاجار و دولت انگلستان منعقد شده بود که بر اثر زیان‌های فوق‌العاده‌ای که برای کشور داشت، مخالفت‌های فراوانی به بار آورد و هیچ گاه عملی نگردید.
سه تفنگدار ایرانی که باعث و بانی امضای قرارداد ۱۹۱۹ بودند به ترتیب حسن وثوق ملقب به وثوق‌الدوله، اکبر میرزا صارم‌الدوله و فیروز میرزا نصرت‌الدوله بودند که سمت تفنگ این دولتمردان وابسته به سمت استقلال ایران نشانه رفت.
برای عقد این قرارداد، دولت انگلستان ۱۳۰ هزار پوند استرلینگ میان سیاستمداران ایران تقسیم نکرد. وثوق الدوله ۳۰۰ هزار تومان، شاهزاده فیروز میرزا نصرت الدوله وزیر دادگستری ۱۰۰ هزار تومان و شاهزاده صارم الدوله وزیر مالیه ۱۰۰ هزار تومان رشوه گرفتند.
در تاریخ ۱۱ اوت ۱۹۱۹ مبلغ ۱۰ هزار تومان و در تاریخ ۱۳ اوت ۹۰ هزار تومان به صورت اسکناس نقد به وسیله مدیر بانک شاهنشاهی در ایران به صارم الدوله پرداخت شد. در تاریخ ۱۹ اوت ۲۰۰ هزار تومان به حساب وثوق الدوله واریز و سند آن برای وی ارسال شد.
دولت انگلستان در یادداشت مورخ ۹ اوت ۱۹۱۹ که به سه نفر (وثوق الدوله، نصرت الدوله، صارم الدوله) فرستاد اعلام کرد که اگر لازم بشود، حاضر است به این سه نفر در قلمرو خود پناهندگی بدهد.
علاوه بر سیاستمداران، اشخاص زیر نیز از دولت انگلستان رشوه گرفتند:
«۱- زین العابدین رهنما (شیخ العراقین زاده – بعد از حکومت رضا شاه وزیر فرهنگ شد).
۲- سید محمد تدین (پس از کودتای ۱۹۲۱ رئیس مجلس شورا و سپس در دوره‌های بعد پست وزارت داشت).
۳- ملک الشعرای بهار (در دوره‌های بعدی نماینده مجلس و سپس مدتی نیز وزیر فرهنگ شد).
۴- سید ضیاء الدین طباطبایی (بعد از کودتا نخست وزیر شد).
۵- یک تاجر که گویا اسمش کسرائی بود (بعداً نماینده مجلس شد).
علی دشتی (مدیر روزنامه شفق که بعداً نماینده مجلس و سناتور شد).
قرارداد وثوق الدوله (قرارداد ۱۹۱۹) ایران را نه فقط به یک منطقه تحت الحمایه انگلستان تبدیل می‌کرد، بلکه به تسلط انگلستان در ایران جنبه کاملاً انحصاری می‌داد. اگر این قرارداد اجرا می‌شد نه فقط منابع نفت در جنوب، بلکه منابع نفت در شمال و کلیه امور اقتصادی ایران به طور کلی برای مدتی که طول آن قابل پیش‌بینی نبود، تحت کنترل انگلستان قرار می‌گرفت.
حسن وثوق‌الدوله
حسن وثوق ملقب به وثوق‌الدوله عاقد قرارداد ۱۹۱۹ که در صورت اجرایی شدن این قرارداد ایران تحت‌الحمایه انگلستان می‌شد در اواخر عمر حافظه خود را از دست داده بود و غالب اوقات در باغ خود در سلیمانیه می‌زیست.
این نخست‌وزیر که بعد از قدرت ردای شاعری بر تن کرد شاعر شعر معروف «چون بد آید هرچه آید بد شود / یک بلا ده گردد و ده صد شود» نیز بود. بعد از علنی شدن قرارداد سعی کرد با سرکوب سیاسیون و روانه کردن احمد شاه قاجار به اروپا زمینه اجرایی کردن قرارداد را فراهم کند که نتوانست و در نهایت استعفا داد.
او از دولتمردان رضا پهلوی نیز به شما رمی‌فت در خرداد ۱۳۰۵ وزیر مالیه و سپس در شهریور همان سال وزیر عدلیه شد و چند ماه بعد که به نمایندگی مجلس انتخاب شد. در سال ۱۳۱۴ به ریاست فرهنگستان رسید. و مورد مشورت رضاشاه قرار می‌گرفت.
اکبر میرزا صارم‌الدوله
اکبر میرزا صارم‌الدوله دومین پسر باقیمانده مسعود میرزا ظل‌السطان، بزرگ‌ترین پسر در قید حیات ناصرالدین شاه بود. ضل‌السلطان چون مادرش از طایفه قاجار نبود نمی‌توانست وارت تاج و تخت باشد مطابق برآورد کرزن دو پنجم ایران در سال ۱۲۶۹ زیر سلطه این شخص قرار داشت. با انگلستان دوستی نزدیک داشت و در پی تجزیه ایران بود تا بر بخشی از کشور فرمان براند صارم‌الدوله نیز مانند پدر انگلوفیلی حرفه‌ای بود، به هیچ جیز اعتقاد نداشت و سعی در انعقاد قرارداد ۱۹۱۹ بود تا ایران را مستعمره کند.
فیروز میرزا نصرت‌الدوله
فیروز میرزا نصرت‌الدوله پسر ارشد عبدالحسین میرزا فرمانفرما بود او نیز مانند پدرش از سیاست انگلستان طرفداری خاص می‌کرد و از جرج پنجم پادشاه انگلستان به علت قرارداد ۱۹۱۹ نشان افتخار دریافت کرد فیروز در میان شاهزدگان درخشش داشت و در تحکیم قدرت رضاخان نقش ویژه‌ای داشت سرانجام در سال ۱۳۰۸ توسط رضاخان از کار برکنار و در نهایت در سال ۱۳۱۶ در زندان سمنان به قتل رسید.
۰۱:۲۹ - ۱۳۹۸/۰۱/۰۳
۰۵:۳۷ - ۱۳۹۸/۰۱/۰۳
۱۴:۰۷ - ۱۳۹۸/۰۱/۰۳
