سرویس جهان مشرق - تغییر نام‌های جغرافیایی در ترکیه از دوران امپراتوری عثمانی و بعد از تشکیل جمهوری ترکیه در قسمت بزرگی از مناطق جغرافیایی آن سرزمین صورت گرفته است. جمهوری ترکیه باهدف پیروی از سیاست ترک سازی و تحکیم زبان اصلی خود از سال‌های بسیار دور شروع به تغییر نام‌ تاریخی مناطق جغرافیایی با اصالت بلغاری، کردی، عربی، لاز یونانی، آشوری، گرجی به نام‌های تُرکی نموده است.

سیاست تغییر نام‌های مناطق جغرافیایی مانند شهرها، رودها، کوه‌ها، حیوانات و... در سال‌های پایانی عمر دولت عثمانی آغاز گردید و تا دولت کنونی ترکیه ادامه داشته است. در دوران حکومت کمالیسمها کمیسیونی تخصصی به‌منظور تغییر نام‌ مناطق جغرافیایی تحت سیطره ترک‌ها تشکیل شد. این کمیسیون از اساتید دانشگاه‌ها، سیاستمداران، ژنرال‌های نظامی و زبان شناسان که از سراسر کشور گرد هم جمع شده بودند تشکیل‌شده بود. در میان مشارکت‌کنندگان این کمیسیون از اعضای اداره ستاد ارتش و وزارت دفاع، وزارت آموزش‌وپرورش و همچنین استادان تاریخ و جغرافیا نیز افرادی حضور داشتند. این کمیسیون درنهایت موفق شد حدود ۲۸۰۰۰ نام‌ جغرافیایی را تغییر دهد که شامل نام ۱۲۲۱۱ شهر و روستا و ۴۰۰۰ نام کوه، رودخانه و سایر نام‌های جغرافیایی مانند خیابان‌ها، بناهای تاریخی، مقبره‌ها، لوحه‌های تاریخی، محله‌ها و برخی از مناطق کوچک و شهرداری‌ها بود.

سیاست تغییر نام‌های مناطق جغرافیایی مانند شهرها، رودها، کوه‌ها، حیوانات و... در سال‌های پایانی عمر دولت عثمانی آغاز گردید و تا دولت کنونی ترکیه ادامه داشته است.

طبق اسناد و مدارک موجود بیشترین تغییر نام‌ها در مناطق شرقی ترکیه که در طول تاریخ اقوام مختلفی در آن مناطق زندگی کردند اعمال‌شده است. ترکیه اعلام کرده است که باهدف جلوگیری از تفرقه و ایجاد برابری و وحدت در کشور این تغییر نام‌ها را انجام داده است. اشتیاق ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا در شروع قرن ۲۱ و در جهت به رسمیت شناختن حقوق اقلیت‌ها، منجر به کاهش تغییر اسامی مکان‌های جغرافیایی در ناحیه آناتولی شرقی و مرکزی شد. حتی در بعضی موارد نام برخی روستاها و مناطق کردنشین که تغییریافته بود به نام‌های قبلی (کُردی) بازگردانده شد.

جنبش اتحاد و ترقی بعد از سرکار آمدن در سال ۱۹۱۳ میلادی طی یک سیاست هدفمند و طراحی‌شده پاک‌سازی قومی غیرمسلمانان را در سرزمین‌های عثمانی شروع کرد. وزیر جنگ عثمانی در آن زمان اسماعیل انور طی حکمی در اکتبر ۱۹۱۶ میلادی اعلام نمود «تصمیم گرفته‌شده است که ولایت‌ها، بخش‌ها، شهرها، روستاها، کوه‌ها و رودهای که نام‌های آنان متعلق به ملل غیرمسلمانان است به تُرکی تغییر یابد».

جنبش اتحاد و ترقی بعد از سرکار آمدن در سال ۱۹۱۳ میلادی طی یک سیاست هدفمند و طراحی‌شده پاک‌سازی قومی غیرمسلمانان را در سرزمین‌های عثمانی شروع کرد. وزیر جنگ عثمانی در آن زمان اسماعیل انور طی حکمی در اکتبر ۱۹۱۶ میلادی اعلام نمود «تصمیم گرفته‌شده است که ولایت‌ها، بخش‌ها، شهرها، روستاها، کوه‌ها و رودهای که نام‌های آنان متعلق به ملل غیرمسلمانان است به تُرکی تغییر یابد». انور پاشا نام‌های جغرافیایی متعلق به اقلیت‌های مسلمانان ازجمله اعراب و کردها را به دلیل نقش آنان در دولت عثمانی تغییر نداد. فرمان او الهام‌بخش بسیاری از روشنفکران ترکیه برای حمایت از چنین اقداماتی شد. آلپ ارسلان نویسنده کتاب (درباره زبان و فرهنگ تُرکی) در کتاب خود از این افکار انور پاشا الهام گرفته است. او در کتاب آیا استان «ترابزون» تُرکی است یا لاز؟ نوشته است، اگر ما می‌خواهیم مالک کشور خودمان شویم باید حتی نام کوچک‌ترین روستاهای که نام غیرمسلمان دارند را به تُرکی تغییر بدهیم. فقط از این راه می‌توانیم کشور ترکیه را یکرنگ کنیم. بسیاری از نام‌های جغرافیایی در طول تاریخ بعد از استقرار جمهوری ترکیه چندین بار تغییر داده‌شده است و معلوم نیست بر اساس چه فرمانی نام مناطق جغرافیایی تغییر کرده است.

هدف مصطفی کمال آتاتورک رهبر سال‌های آغازین جمهوری ترکیه، تشکیل دولت و ملت واحد بعد از سقوط امپراتوری عثمانی بوده است. ملی‌گرایی (ناسیونالیسم تُرک) و سکولاریسم دو اصل از شش اصول اصلی بنیان‌گذار جمهوری ترکیه (آتاتورک) بوده است. از دوران امپراتوری عثمانی تا به امروز دولت ترکیه در جهت توجیه تغییر نام‌های جغرافیایی از آن به‌عنوان اقدامی در جهت جلوگیری از تجزیه‌طلبی در این کشور نام‌برده است. در سال‌های درگیری بین شبه‌نظامیان مسلح در مناطق کُردنشین و دولت مرکزی تمرکز ترک‌ها برای تغییر نام‌ بیشتر در اراضی کردنشین بوده است. کمیسون تخصصی تغییر نام تحت نظارت وزارت کشور نام ۱۲۰۰۰ روستا را که نام آن‌ها ریشه غیرترکی داشته است را شناسایی کرده و نام‌های ترکی را جایگزین آن‌ها نموده است.

هدف مصطفی کمال آتاتورک رهبر سال‌های آغازین جمهوری ترکیه، تشکیل دولت و ملت واحد بعد از سقوط امپراتوری عثمانی بوده است. ملی‌گرایی (ناسیونالیسم تُرک) و سکولاریسم دو اصل از شش اصول اصلی بنیان‌گذار جمهوری ترکیه (آتاتورک) بوده است.

اگرچه نام‌های جغرافیایی به‌طور رسمی در ترکیه تغییریافته است ولی ساکنین آن مناطق از نام بومی با گویش‌های محلی خود استفاده می‌کنند. در دوران زمامداری عثمانی‌ها نام جغرافیایی مناطق کردنشین با توجه به جهت‌گیری مذهبی اسلامی آنان از تغییرات مصون ماند، ولی بعد از استقرار جمهوری ترکیه به‌ویژه بعد از درگیری‌های درسیم تغییر نام مناطق کردی آغاز و شدت بیشتری گرفت.

درگیری درسیم در میانه ‌سال‌های ۱۹۳۷ و ۱۹۳۸ درجایی که اکنون «تونج ایلی» نامیده می‌شود روی داد. سید رضا از کردهای علوی در کردستان ترکیه رهبر اعتراضات بود. برخی آمارها حاکی از قتل‌عام حدود ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر در حملات نیروی هوایی و زمینی ترکیه به درسیم است اما دولت ترکیه ادعا می‌کند که ۱۲ هزار نفر در این جریان کشته شدند.

بر پایه مجله تحقیقات نسل‌کشی با رهبری گروه ترکان جوان برنامه از میان بردن هویت مردم کرد، بیرون راندن آن‌ها از سرزمین اجدادی‌شان و جابجایی آن‌ها درگروهای کوچک‌تر انجام‌شده است. در این دوره مردم کرد مجبور به جابجایی و ترک اجباری سرزمین خود گردیدند. ترکان جوان این برنامه را در طول جنگ جهانی اول اجرا کردند که در طی آن ۷۰۰ هزار کرد زازا مجبور به جابجایی اجباری شدند.

در آن دوران به کار بردن نام کردستان و کردها ممنوع شد. دولت ترکیه کردها را در آمار جمعیتی این کشور بانام ترک‌های کوه‌نشین طبقه‌بندی کرد. این طبقه‌بندی در سال ۱۹۸۰ میلادی به ترک‌های شرق تغییر کرد. بسیاری از تغییرات نام‌های جغرافیایی در ناحیه آناتولی شرقی و جنوب شرق و کناره دریای سیاه صورت گرفته است. پژوهشگران و محققان متخصص مستقل تغییر نام‌های جغرافیایی را از دوران عثمانی تاکنون این‌گونه تخمین زده‌اند: یونانی ۴۲۰۰ نام، کردی ۴۰۰۰ نام، ارمنی ۳۶۰۰ نام، عربی ۷۵۰ نام، آشوری ۴۰۰ نام، گرجی ۳۰۰ نام، لاز ۲۰۰ نام، دیگرنام ها ۵۰ نام.

ریشه بسیاری از نام‌های یونانی از امپراتوری روم شرقی آن دوران  نشئت‌گرفته است. دولت عثمانی پس از روی کار آمدن اقدام به تغییر نام‌های یونانی به تُرکی با حفظ ریشه یونانی آن نمود.

تغییر نام مناطق جغرافیایی ارمنی‌نشین نیز اولین بار در دوران سلطنت عبدالحمید دوم در سال ۱۸۸۰ میلادی صورت گرفت که به کار بردن نام ارمنستان در مطبوعات و مدرسه و اداره‌های دولتی ممنوع شد و به‌جای آن کلماتی مانند آناتولی یا کردستان جایگزین شد. بیشترین تغییرات نام‌های جغرافیایی ارمنی در شش ولایت ارمنی صورت گرفت.