سرویس جهان مشرق- پنتاگون اخیر سند راهبرد هسته‌ای آمریکا را ارائه داده که تمرکز اصلی آن بر تقویت و افزایش سلاح‌های هسته‌ای است. کارشناسان معتقدند که این رویکرد دولت ترامپ می‌تواند در اولین گام موجب تحریک و واکنش روسیه و رقابت هسته‌ای سنگین و شدید بین دو کشور شود.

اندیشکده «بروکینگز» در تحلیل اخیر خود به قلم «استیون پایفر» نوشت: پنتاگون در تاریخ ۲ فوریه اقدام به انتشار «سند راهبرد هسته‌ای آمریکا» موسوم به  Nuclear Posture Review (NPR) کرد که در آن به نقشی که دولت برای سلاح‌های هسته‌ای در چارچوب سیاست امنیت ملی قائل است، پرداخته شده است و وجود سیستم‌های تسلیحاتی برای حمایت از این سند را حیاتی می‌داند. این سند در مقایسه با سند دوران اوباما که در سال ۲۰۱۰ منتشر شد، دچار تفاوت‌های فاحش در چند زمینه بوده  و قویا موجب نگرانی ناظران شده است. بحث اصلی بر سر این است که اصلا چرا باید آمریکا به سراغ تقویت پتانسیل تسلیحات هسته‌ای و رویکردی هسته‌ای برود؟

طبق اعلام سند مربوطه، قرار است که فقط ۶.۴ درصد از بودجه دفاعی کشور صرف تسلیحات هسته‌ای شود. برنامه تولید و پیشبرد جنگنده اف-۳۵ مجموعا ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد دلار هزینه در بر داشته است که اگر در مقطع زمانی ۵۰ سال فعالیت وزارت دفاع، تنها ۲ یا ۳ درصد از کل بودجه آن دوره را در بر می‌گیرد. اما حالا ۶.۴ درصد از بودجه پنتاگون قرار است که صرف تسلیحات هسته‌ای شود؟ در اینجا سوال پیش می‌آید که مگر قرار است چه برنامه‌ای پیدا شود و هدف اصلی چیست؟ منتقدان این سند، معتقدند که بودجه تخصیصی جدید برای اهداف نظامی هسته‌ای که عملا می‌تواند تنش‌زا هم باشد، باید صرف زمینه‌های دیگر همچون تولید سلاح‌های متعارف، اژدر، ناوشکن، و تقویت نیروی انسانی شود. هر گونه سرمایه‌گذاری در تقویت تسلیحات هسته‌ای -به علت محدویت در استفاده- هم به ضرر آمریکاست و هم به علت تنش‌زا بودن، موجبات رقابت هسته‌ای جدید در جهان را به وجود می‌آورد.

«جفری ادموندز» در تحلیل خود در پایگاه «نشنال اینترست» به مسئله خطر این سند راهبردی برای تصادم هسته‌ای بین آمریکا و روسیه پرداخت. به اعتقاد این کارشناس، این سند که بر تولید بیشتر و ارتقای سلاح‌های هسته‌ای استراتژیک و تاکتیکی تمرکز دارد، کاخ‌سفیدنشینان بر این باورند که این اقدام موجب می‌شود که آستانه هسته‌ای روسیه در کنترل آمریکا قرار بگیرد. برعکس، این اقدام می‌تواند نتیجه‌ای بد برای آمریکا داشته باشد. وقتی سخن از حرکت به سمت استفاده وسیع از سلاح‌های هسته‌ای به میان می‌آید، بدیهی است که روسیه با توجه به حساسیت رقابت بین دو کشور، به سمت رقابت هسته‌ای با آمریکا خواهد رفت و این اصلا به سود آمریکا نیست.

تمرکز آمریکا و غرب بر دکترین هسته‌ای روسیه این گونه است که روسیه قصد دارد که در جنگ‌های متعارف از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی -و نه استراتژیک- استفاده کند که این یک تلقی اشتباه است. لذا، باید تلقی از آستانه تحمل هسته‌ای روسیه تغییر یابد. به طور طبیعی روسیه به عنوان یکی از قدرتمندترین کشورهای دنیا، اگر ببیند که تهدید بزرگی همچون یک نیروی متعارف خواهان غلبه، حاکمیت و اقتدارش را تحت خطر قرار می‌دهد، واکنش از خود نشان می‌دهد. همانطور که می‌دانیم، پوتین طی چند سال اخیر نه آستانه هسته‌ای خود را افزایش داده و نه کاهش. دو کشور، توافق کرده‌اند که آستانه تحریک و تحمل را دستکاری نکنند. روسیه در چند سال اخیر که غلبه بودن قدرت متعارف آمریکا به آن ثابت شده، در پی مدرنیزه کردن نیروهای مسلح خود بوده است. حال اگر آمریکا به سمت تحقق سند راهبرد هسته‌ای خود برود، به طور طبیعی روس‌ها این برداشت را خواهند کرد که آمریکا به دنبال تغییر حکومت در روسیه است.

مقایسه سلاح‌های هسته‌ای استراتژیک و تاکتیکی

روسیه از دخالت ناتو در سال ۱۹۹۹ در جریان کوزوو، خاطره بسیار بدی دارد و همان امر باعث شد تا گارد بیشتری در قبال غرب بگیرد. رفتار آمریکا و ناتو در قضیه صربستان، سیاست‌سازان روس را به این نتیجه رساند که آمریکا در مسیر اهداف سیاست خارجی خود، نگرانی‌های امنیت ملی روسیه را اصلا در نظر نمی‌گیرد. علاوه بر این، با تجربه مشاهده و بررسی انقلاب‌های رنگی در اروپا و بهار عربی، به این نتیجه رسیده است که اگر مجال به آمریکا بدهد، به سراغ خود این کشور هم خواهد رفت. روس‌ها بر این اعتقادند که هر جا که آمریکا آن‌ها را در یک قضیه مورد نقد قرار داده، به دنبال تغییر رژیم در این کشور بوده است.

این حساسیت‌های به وجود آمده باعث شده که کوچک‌ترین اقدامات آمریکا تحت نظر روس‌ها باشد و به شدت نسبت به امنیت ملی و تمامیت خود حساس شوند و به سراغ سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی بروند. پیام‌شان هم مشخص است: آمریکا باید نیروهایش را از مناطق حساس مورد مناقشه بیرون بکشد. پس اگر می‌بینید که در سند راهبرد هسته‌ای آمریکا به لزوم استفاده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی در زمان لزوم اشاره می‌شود، حاوی این پیام به روس‌هاست که اگر پشت‌شان برای روبرویی، به این تاکتیک گرم است، پس آمریکا هم جهت بازداری به این رویکرد اتکا خواهد کرد. یقینا، این استراتژی آمریکا اشتباه است.

آمریکایی‌ها بر اساس این تفکر که بازداری موجب تغییر رفتار دشمن یا رقیب می‌شود پیش رفته‌اند. اما قضیه این است که روس‌ها دچار تغییر رفتار و رهیاقت نخواهند شد. در نظر آن‌ها، یگانه راه حل در قبال قلدری و تهدید آمریکا -بالاخص از نوع هسته‌ای- مقابله و پاسخگویی هسته‌ای (با استفاده از سلاح‌های تاکتیکی) است. با توجه به موارد مهم و ظریفی که در خطوط بالا گفته شد، اگر آمریکا به سمت درگیری هسته‌ای با روسیه برود، دیگر نمی‌تواند روس‌ها را مجاب کند که عقب‌نشینی کنند مگر این که اطمینان دهد که به هیچ وجه قصد تغییر حکومت در روسیه را ندارد که آن هم بسیار مشکل است. لذا، یگانه راه عقلایی و مناسب -در صورت عمل به سند راهبرد هسته‌ای جدید آمریکا- متقاعد کردن روس‌ها به این است که این رویکرد جدید در جهت تهدید تمامیت ارضی و امنیت ملی آن‌ها نیست که البته کار بسیار سختی پیش روی دولت ترامپ است.

منابع:

https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/۲۰۱۸/۰۲/۰۵/questions-about-the-nuclear-posture-review/

http://nationalinterest.org/feature/how-america-could-accidentally-push-russia-nuclear-war-۲۴۳۷۸