سرویس جهان مشرق- خبر اخراج احتمالی «رکس تیلرسن» -وزیر خارجه آمریکا- از سوی ترامپ، تبدیل به یکی از مهم‌ترین اخبار روز جهان سیاست شده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که شواهد کافی برای صحت این خبر وجود دارد و انتشار آن توسط منابع خود کاخ سفید صورت گرفته است تا پیش از اخراج رسمی وزیر خارجه، بازی مورد نظر حلقه نزدیکان ترامپ به درستی صورت گرفته باشد.
منابع نزدیک به ترامپ در کاخ سفید به خبرنگار CNN گفته‌اند که تکذیب اخیر طرح اخراج تیلرسن از سوی ترامپ حقیقت ندارد و رییس جمهور واقعا در پی این است که وزیر خارجه را با «مایک پمپیو» -رییس سازمان CIA- جایگزین کند. یکی دیگر از منابع نزدیک به ترامپ مدعی شده که رییس جمهور به شدت از مواضع مخالف و اظهارنظرات صریح وزیر خارجه بر علیه خود خشمگین است و در پی این است که تیلرسن را به گونه‌ای اخراج نماید که توپ در زمین او شوت شود.
«مایک پمپیو» رییس سازمان CIA؛ محتمل‌ترین گزینه جایگزینی با تیلرسن
رکس تیلرسن -وزیر امور خارجه- چندی پیش در یکی از جلسات امنیت ملی با حضور فرماندهان ارشد نظامی و مقامات کشوری، پس از این که ترامپ جلسه را ترک می‌کند، او را «احمق» می‌خواند. علت اصلی این عمل، اختلاف‌نظرات گسترده‌ایست که وی با ترامپ بر سر مسائل سیاست خارجی دارد. رویکرد ترامپ در قبال اروپاییان را شاید بتوان بزرگ‌ترین این مشکلات دانست. رییس جمهور آمریکا، سهم شرکای آمریکا در ناتو را بسیار محدود ساخته و نسبت به نشست‌های بین‌المللی بالاخص نشست اقلیمی پاریس هم اروپاییان را ناامید ساخته است. همین امر، موجب شده که رهبران اروپایی‌ها در قبال روسیه، ایران و کره شمالی دیگر چندان با آمریکا همراه نباشند و در واقع، این کشور کلیدی‌ترین اجماعات خود در قبال ایران، کره شمالی، و روسیه را از دست داده است. حال و روز این روزهای تیلرسن را باید از زبان «سارا سندرز» -مسئول مطبوعاتی کاخ سفید- شنید که گفت: «رییس جمهور اعتنمادش را به هر کس از دست بدهد، او دیگر جایگاه گذشته را نخواهد داشت». این که وزیر خارجه آمریکا چه زمانی اخراج خواهد شد مشخص نیست اما منابع نزدیک در کاخ سفید می‌گویند که به احتمال فراوان آخر دسامبر و یا اوایل سال نو میلادی خواهد بود. یکی دیگر از عوامل تقویت‌کننده احتمال اخراج تیلرسن، برنامه انتخاب سناتور «تام کاتن» -یکی از ایران‌ستیزترین سیاستمداران کنونی آمریکا- به جای پمپیو در صورت جایگزینی وی با تیلرسن است.
پایگاه تحلیلی بلومبرگ در جدیدترین تحلیل خود در این رابطه نوشت: در حالی که تیلرسن در تدارک سفر به بروکسل، وین، و پاریس است، همتایان وی در آن نقاط اروپا به دلیل وضعیت ناپایای او در آمریکا، هنوز مطمئن نیستند که باید در مورد مسائل کلان با وی به سخن بنشینند یا نه. در حالی که وزیر خارجه آمریکا احتمال اخراج خود را «مضحک» خوانده است، اما مقامات دولتی این احتمال را بسیار قوی دانسته‌اند. «توماس رایت» رییس بخش آمریکا و اروپای بلومبرگ نیز معتقد است که اخراج احتمالی تیلرسن یک «ضربه مهلک» خواهد بود و وزیر خارجه یا باید از دستورات ترامپ تبعیت محض داشته باشد و یا کاخ سفیدی‌ها و بالاخص جناح موسوم به «جناح غربی کاخ سفید» به سردمداری «جرد کوشنر» -داماد ترامپ- او را له خواهند کرد. علاوه بر اینکه طی 10 ماه گذشته چندین بار اظهارنظرات و مواضع او در سیاست خارجه توسط رییس جمهور نادیده گرفته شده، اکنون استراتژی ترامپ و مشاوران‌اش در این است که قبل از اخراج وی، اول موضوع اخراج و جایگزینی با پمپیو را بر سر زبان‌ها بیاندازد و بلافاصله جهت مبری کردن خود آن را تکذیب کنند؛ و سپس در موعد مناسب و پس از اثرگذاری به شکل تحقیر و تضعیف وی، او اخراج شود.
اخیرا تماس «جان کلی» -رییس پرسنل کاخ سفید- با «هدر ناوئرت» سخنگوی وزرات خارجه آمریکا و دستور اکید وی مبنی بر تکذیب گزارش‌های رسانه‌ها در رابطه با اخراج تیلرسن، از زبان منابع نزدیک به ترامپ که خواستند نامشان فاش نشود، اعلام شد. ناوئرت هم این کار را انجام داد اما با زیرکی تمام اعلام داشت که «وزیر خارجه همچنان محکم طبق میل و اوامر رییس جمهور به وظایف خود عمل می‌کند». این در حالی است که مقامات کاخ سفید اظهار داشتند که وزارت خارجه آمریکا به بسیاری از دستورات ترامپ در سیاست خارجی پشت کرده و کار خود را می‌کند و مقامات وزارت خارجه هم مدعی هستند که اصلا اینگونه نیست چرا که فهرستی از سیاست‌ها و گزینه‌های بالقوه را در این 10 ماهه برای کاخ سفید فرستاده‌اند و ترامپ توجهی به آنها نکرده و همواره به میل خود و حلقه نزدیکانش سیاست خارجه را تعیین می‌کند.
ژنرال «جان کلی» که اکنون به عنوان یکی از قدرتمندترین روسای تاریخ کاخ سفید و حامی قدرتمند ترامپ شناخته میشود
نیویورک تایمز در گزارش اخیر خود خبر از برنامه گسترده رییس قدرتمند پرسنل کاخ سفید برای جایگزینی تیلرسن و پمپیو و کاتن با هم داد. طبق گزارش مربوطه، یکی دیگر از دلایل اختلاف نظر شدید ترامپ با وزیر خارجه به خاطر دایره ارتباط وسیع وی با سناتورها و نمایندگان هر دو حزب است. قرابت وزیر خارجه با نمایندگان و سناتورهای ذی‌نفوذ اصلا برای ترامپ و حلقه نزدیکان‌اش خوشایند نیست. تیلرسن به دنبال پیاده کردن سیاست‌های کلان آمریکا -شامل حفظ اتحاد و قرابت با اروپا- می‌باشد و در این مسیر حاضر به رعایت سهم قبلی اروپایی‌ها در ناتو و دیگر حوزه‌هاست اما ترامپ نگاهی کاملا تجاری به مسائل دارد و معتقد است که اروپا باید هم تبعیت محض داشته باشد و هم سهم خود را در بسیاری از زمینه‌ها پرداخت نماید. در رابطه با خاورمیانه هم آمریکایی‌ها بدون حمایت تام اروپا قادر به پیشبرد اهداف‌شان نیستند و سیاست‌ها و مواضع اخیر ترامپ، مانع از حصول این هدف همیشگی شده است.
اندیشکده «بروکینگز» در تحلیل تازه خود در این رابطه نوشت: قضیه اختلاف ترامپ و تیلرسن به ماه فوریه برمی‌گردد و چیز تازه‌ای نیست و اکنون که به مرحله اخراج وزیر خارجه نزدیک شده، نیویورک تایمز و واشنگتن پست خبر اصلی را افشا کردند. در اینجا باید چند شاخصه مهم را در نظر گرفت: الف) پرسنلی که تیلرسن در ماه فوریه برای وزارتش انتخاب کرد، اصلا مورد رضایت و خرسندی ترامپ و حلقه نزدیکان‌اش موسوم به «جناح غربی کاخ سفید» نبود. ب) چند وقتی است که تیلرسن از حلقه نزدیکان ترامپ حذف شده و حتی در دیدار با مقامات ارشد خارجی نظیر «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن حضور نداشت. ج) وقتی تیلرسن در سفر آسیای خود بود، ترامپ به شدت او را تضعیف و تحقیر کرد و در توئیت خود آورد: «تلاش‌های آقای تیلرسن برای مذاکره با کره شمالی، صرفا هدر دادن وقت بود».
برنامه‌های دستور اجرایی 13 مارس تحت عنوان «بازطراحی وزارت خارجه» تا ماه سپتامبر تحویل سازمان برنامه و بودجه آمریکا شد و بر اجرای آن تا مارس 2018 تاکید گردید. استعفای ناگهانی خانم «مالیز بیمز» از ریاست کمیته بازطراحی وزارت خارجه، بسیار معنادار است. او به خوبی می‌دانست که روزهای وزارت تیلرسن به پایان نزدیک است و نمی‌خواهد در چالش روزهای پس از اخراج وی، ریاست کمیته مذکور را بر عهده داشته باشد. هیچ معلوم نیست که وزیر خارجه جدید با توجه بازطراحی وزرات خارجه، بتواند پاسخگوی پیامدهای ناشی از آن -که یکی از آنها فشار بر مالیات‌دهندگان آمریکایی است- به مردم آمریکا باشد. برنامه «بازطراحی» برنامه‌ای است که کنگره نیز تاکید بسیاری بر آن داشت و خواهان این بود که تبدیل به قانون یا دستور اجرایی گردد که همچون قانون «گلدواتر-نیکولز» در میانه دهه 1980 اصلاحات را در وزارت دفاع صورت داد و عملکرد خوبی داشت. اما تیلرسن به دلیل دور کردن متخصصین سیاست خارجی، کارکنان وزارت خارجه، و کنگره از یکدیگر، عملا فرصت بازطراحی که می‌توانست رزومه بسیار خوبی برای وی -فارغ از فشار مالیات بر مردم- باشد را از دست داد.
تیلرسن، کنگره را در بازی بازطراحی وزارت‌اش راه نداد. ظاهرا در طی چند ماه اخیر، هر درخواست کنگره برای جلسات هماهنگی و کاری با بی‌توجهی تیلرسن و مجموعه‌اش روبرو شده بود. کنگره در چندین وهله نمایندگان خود را به وزارت خارجه معرفی کرد که باز هم مورد بی‌توجهی وزیر خارجه قرار گرفت. تیلرسن و یاران‌اش با تاکید بر فصل 5 برنامه سال 2010 کلینتون موسوم به «بررسی توسعه و دیپلماسی چهارساله» به سراغ بازطراحی رفتند که از نظر اندیشکده‌هایی چون «بنیاد هریتیج»، «شورای آتلانتیک»، و «مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی» ناکارآمد حساب می‌شد اما او هیچ وقعی به نظر اندیشکده نگذاشت و برنامه‌ای که در پایان ارائه داد، مورد توافق کنگره و کاخ سفید نبود.
در هر حال، هر آن چه که هست، تیلرسن نه تنها در محتوا و نحوه برخورد با اجرای برنامه بازطراحی وزارت خارجه با ترامپ زاویه دارد که در سطحی کلان‌تر، در مسائل سیاست خارجی هم دچار شکافی عمیق هستند. باید دید که آیا مایک پمپیو که منشی مطابق با منش و رفتار ترامپ دارد و از شبیه‌ترین سیاستمداران به او محسوب میشود، سکان سیاست خارجه آمریکا را چگونه مدیریت خواهد کرد و چه سیاست‌هایی را در قبال اروپا و خاورمیانه به عنوان دو منطقه حساس اتخاذ می‌کند. بدون شک، اگر تابع اوامر ترامپ باشد، هزینه‌های بیشتری را برای آمریکایی‌ها در بر خواهد آورد و اگر هم پس از مدتی ساز خود را بزند، باید دید که با این چالش‌ها، سرنوشت دولت ترامپ چه خواهد شد.
منابع:
http://edition.cnn.com/2017/11/30/politics/white-house-tillerson/index.html
https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-12-01/tillerson-faces-death-blow-after-repeated-clashes-with-trump
https://www.brookings.edu/blog/fixgov/2017/12/01/what-would-tillersons-departure-mean-for-the-redesign/
https://www.nytimes.com/2017/12/01/us/politics/tillerson-state-departure-reports-laughable.html
https://www.wilsoncenter.org/event/address-us-secretary-state-rex-tillerson-the-us-and-europe-strengthening-western-alliances
۱۰:۵۱ - ۱۳۹۶/۰۹/۱۴
