به گزارش مشرق، معاونت عربی و آفریقای وزارت خارجه، به دلیل نوع تحولات منطقه به خصوص در دهه اخیر و به ویژه در پی بحران های سوریه، عراق و یمن و به طور کلی نفوذ تروریسم در کشورهای غرب آسیا، به یکی از اصلی ترین و موثرترین معاونت های وزارت خارجه ایران تبدیل شده است. در مدت یک سال و چهار ماهی که حسین جابری انصاری در این معاونت حضور دارد، شاید به جرئت بتوان گفت مذاکرات آستانه اصلی ترین دستور کار این معاونت بوده است.
مذاکراتی که در پی پیچیده شدن روند برقراری صلح در سوریه، به ابتکار ایران و روسیه برای حل بحران سوریه طراحی شد و برای نخستین بار معارضان سوری را پای میز مذاکره آورد و اکنون ترکیه نیز از اعضای این نشست و یکی از ضامنان اجرای توافقات آن به شمار می رود.
هرچندجابری انصاری از نتایج مذاکرات آستانه «نسبتا» راضی است اما روند مذاکرات را مدلی موفق از همکاری نهادهای مختلف نظام می داند. جابری انصاری از جزئیات مهمی درباره هفتمین نشست این مذاکرات که قرار است در این هفته برگزار شود، خبر می دهد.
جایی که او برای نخستین بار از آغاز استقرار نیروهای ناظر ایران ،روسیه و ترکیه در چهار نقطه از سوریه خبر می دهد که پیشتر برای کاهش تنش و آتش بس در آن ها، توافق و اقدامات عملی هم انجام شده بود.او در پاسخ به این که از طرف ایران نیروهای مستشاری سپاه یا ارتش در این مناطق مستقر شده اند، می افزاید :«این را فرماندهی مشخص می کند، چون این نیروها کارکرد خاصی دارند و...» جابری انصاری در عین حال درلابه لای گفت و گوی خود، از اختلاف نظرهای ایران و روسیه نیز در این مذاکرات خبر می دهد که البته به گفته او هرگز به رسانه ها کشیده نشده و مسائل با صبوری دنبال شده است تا تناقضات جدی ایجاد نشود. یکی از سوالاتی که خبرنگار ما از معاون ظریف پرسید، درباره احتمال ایجاد پایگاه نظامی توسط کشورمان در سوریه بود که جابری انصاری تلاش کرد با پاسخی دیپلماتیک از کنار آن بگذرد. بخش اول مصاحبه ۸۰دقیقه ای با این دیپلمات و رزمنده قدیمی جبهه های دفاع مقدس و عرصه دیپلماسی را در ادامه می خوانید که به دلیل اهمیت موضوع در باره مذاکرات صلح سوریه و روند مذاکرات آستانه طراحی شده و حاوی برخی نکات جدید است.
برای شروع درباره نتایج و فواید مذاکرات آستانه در خصوص بحران سوریه توضیح دهید.
وقتی مذاکرات آستانه شروع شد، تصور این بود که یک جلسه و حادثه که به زودی خاتمه پیدا می کند، خواهد بود اما عملا بر اساس توافقی که بین سه کشور ضامن اجلاس آستانه یعنی ایران ، ترکیه و روسیه شکل گرفت، این موضوع به یک روند تبدیل شد که اهدافی را باید در مسیر زمان محقق کند. به طور طبیعی اولین گام این بود که مناطق درگیری در سوریه به ویژه مناطق جمعیتی که بیشترین تعداد مردم سوریه آن جا هستند، در مسیر آتش بس و کاهش تنش قرار بگیرد بنابراین اولویت اول آستانه، تمرکز بر موضوع آتش بس و توقف درگیری ها در این مناطق شد. در این راه از آستانه یک تا شش، اگرچه مجموعه مسائل سیاسی سوریه در قالب ها و شکل هایی مطرح شده اما تمرکز گفت وگوها تا امروز بر موضوع کاهش تنش و آتش بس بوده است.
ما موفق شدیم چهار منطقه کاهش تنش در نوار غربی کشور که مرکز عمده جمعیتی به شمار می رود، از شمال تا جنوب ایجاد کنیم که شامل منطقه ای در جنوب غرب و نزدیک مرزهای اردن ، منطقه ای در غوطه شرقی در حومه دمشق ، منطقه ای در شمال حمص و منطقه چهارم در ادلب می شود.
یکی از ویژگی های این مناطق حضورنداشتن داعش نبود؟
این موضوع به طور مستقیم با بحث ما ارتباط نداشت چون هدف گیری اصلی ما کاهش صدمات به مردم بود و این چهار منطقه به شکل اساسی در کاهش تنش موثر بودند. الان درباره جزئیات مسائل مربوط به منطقه ادلب در حال گفت وگو هستیم و قرار است تا در آستانه هفت هم پیگیری شود.
با توجه به برگزاری اجلاس آستانه ۷ در هشتم و نهم آبان ، محورهای اصلی گفت وگو در این اجلاس چیست؟
ما دو دستور کار از اجلاسیه های قبلی داریم که مطرح شد اما به دلیل تمرکز بر موضوع مناطق کاهش تنش به تعویق افتاد و باید ببینیم این بار توافق خواهد شد یا خیر. یکی سندی است درباره مین زدایی در مناطق درگیری به ویژه مناطق تاریخی سوریه و یک سند هم درباره تبادل بازداشت شدگان، اجساد، گم شدگان و روشن شدن تکلیف کسانی که مفقود هستند.
ما امیدواریم امکان توافق درباره این سندها فراهم شود، به دلیل این که کاهش صدمات انسانی پدید آمده در سوریه از ابعاد مختلف مهم است و می تواند فضای مثبتی در مجموعه جامعه سوریه ایجاد کند. از این دیدگاه هر دوی این سندها به ویژه سند تبادل مهم هستند. البته ضروری است میان دو طرفی که بناست این توافقات را عملی کنند (دولت و معارضین) بر سر مسائل و محتوای این سند توافق ایجاد کنیم. در نشست آستانه هفت به طور طبیعی مسیر گذشته و توافقات قبلی را مرور و جنبه های اجرایی و مشکلات یا تخلفات را بررسی می کنیم. برخی مسائل سیاسی هم از سوی برخی اعضای آستانه و دولت های ضامن مطرح است که گفت و گو خواهد شد .
در مجموع چقدر از اجرای عملیات کاهش تنش در این چهار منطقه راضی هستید ؟ و تا چه میزان کشورهای ضامن، توافقات را رعایت کردند؟ چون برخی خبرها را داشتیم که ترکیه در مواردی این توافق را به ویژه در ادلب نقض کرده است.
یک مقدار کلی تر جواب می دهم. چقدر رضایت از روند آستانه وجود دارد؟ طبیعی است که این رضایت نسبی باشد زیرا هیچ امر مطلقی در امور سیاسی وجود ندارد و کاری که در آستانه انجام شد، جمع نقایض بود. یعنی طرف هایی که در صحنه سیاست و میدان سوریه رو در روی هم بودند، در قالب روند آستانه دور یک میز قرار گرفتند و تصمیم بر این شد تا بحران سوریه را از طریق گفت وگو پیگیری کنند. برای ما کاملا مشخص بود که این مسیر ساده نیست چون طرف‌های مختلف با اهداف و انتظارات مختلف را در زمینه مسائل موجود در بحران سوریه در کنار هم قرار می داد.
ما اختلافات را به رسانه ها نمی کشاندیم چون اگر به رسانه ها می آمد این احتمال وجود داشت که تناقضات تشدید شود بنابراین همیشه صبوری کردیم. طرف های مقابل هم همین طور هستند. مثلا اهداف ما و ترکیه در سوریه متفاوت بوده است و تلاش می کنیم در روند آستانه نقاط اشتراک را پیدا کنیم و نقاط اختلاف را مدیریت کنیم.
درباره مناطق کاهش تنش، در جزئیات و در اجرا با هم اختلاف زیادی داشتیم حتی اختلاف فقط بین ایران و ترکیه هم نبود و با روسیه که ظاهرا موضع شان در سوریه نزدیک تر به ما به نظر می رسد، بارها اختلافاتی داشتیم اما ایجاد مناطق کاهش تنش در دادن یک پیام و شوک مثبت به فضای سوریه بسیار مثبت بوده و نقاط درگیری در مناطق جمعیتی کشور را کاهش داده و تاثیراتی در بهبود وضعیت مردم داشته است، هرچند به این معنا نیست که همه توافقات اجرا شده اند و هیچ مشکلی وجود نداشته است. در برخی جنبه های اجرایی، اقدامات خارج از توافقات هم داریم، به ویژه در منطقه ادلب که در دستورکار آستانه هفت خواهد بود. اما در کلیت، با سرعت آرام در مسیر مثبت حرکت کردیم.
درباره منطقه ادلب ، قرار است چه اتفاقی بیفتد؟ آیا ممکن است منطقه ای با میزان زیاد نیروهای معارض ایجاد شود که خطر تجزیه را در سوریه پر رنگ کند ؟ برنامه ایران در این زمینه چیست؟
این که در واقع نیروها از مناطق مختلف کشور به مناطقی همچون ادلب می روند، موضوعی است که بر اساس واقعیت های میدانی اتفاق افتاده. یعنی برای دولت سوریه به عنوان طرف اصلی درگیری، این که نیروهایی در نزدیکی پایتخت یا مسیرهای اصلی کشور باشند یا به مناطقی بروند که چندصد کیلومتر دورتر است، یک اولویت میدانی بوده است تا برخی مناطق پاک سازی و نیروها دور شوند. در صحنه سیاسی و آن چه که به جمهوری اسلامی مربوط است این است که ما معتقدیم هیچ تحولی نباید به سمتی حرکت کند که نتیجه آن تجزیه کشور باشد. خط ثابت ما در طول مذاکرات همواره این بوده که اقدامات ما در این زمینه باشد که سوریه به عنوان یک کشور متحد و واحد باقی بماند.
شاید جالب باشد که بدانید یکی از دلایلی که مذاکرات مربوط به منطقه کاهش تنش ادلب بسیار طولانی شد، اصرار جمهوری اسلامی ایران بر این بود که در اقدامات و اجراییاتی که توافق می کنیم، به نحوی از تجزیه کشور جلوگیری شود بنابراین ما روی برخی مواضع در ریز گفت وگوها اصرار کردیم و باعث شدیم تا مذاکرات چند ماه به طول بینجامد. درواقع برای حل برخی مشکلات فعلی، مشکلات دراز مدت خلق نشود.
درباره ادلب با توجه به وضع موجود این نگرانی را ندارید؟
نگرانی به طور طبیعی همیشه وجود دارد. تا وقتی که در سوریه اعاده صلح و امنیت به صورت کامل اتفاق نیفتد، همواره این نگرانی وجود دارد ولی تلاش می شود که این نگرانی در دستور کارها و توافقات ترجمه عملی شود و فقط به عنوان یک نگرانی باقی نماند ما در تمام جزئیات تلاش می کنیم که این نگرانی را کاهش دهیم.
در برخی اخبار شنیده شد که ترکیه می خواهد چند پایگاه نظامی در سوریه بسازد، روسیه هم بدش نمی آید که در طرطوس پایگاه گسترده ای احداث کند. حتی سردار باقری هم، چنین بحثی را داشت. این موضوع چقدر عملی است؟
در این خصوص که ترکیه بخواهد پایگاه نظامی بزند، باید پرسید با چه اختیار و عنوانی؟ مگر یک کشور می تواند در کشور دیگری پایگاه نظامی ایجاد کند؟ تاسیس پایگاه نظامی در کشورها ، به توافق و اراده بین دولت ها منوط است. حضور ترکیه در سوریه، حضوری است که بر اساس توافق و دعوت دولت سوریه اتفاق نیفتاده است و همین الان هم دولت سوریه حضور ترکیه را غیرقانونی و اشغالگرانه می داند (که موضعی مطابق با قوانین بین المللی است). ترکیه در سطوحی ، عملا مداخله نظامی در سوریه انجام می دهد.
ایجاد پایگاه نظامی توسط روسیه و ایران هم به توافق با دولت سوریه منوط است البته فعلا جمهوری اسلامی برنامه فوری و فعالی برای این منظور در دستور کار خود ندارد و تصمیمات آینده ، به نیازها و توافقات بین دو دولت منوط است.
می گویید سوریه ترکیه را به عنوان یک کشور اشغالگر می داند، آیا دمشق قبول می کند ترکیه هم به عنوان نیروهای حافظ مناطق کاهش تنش، حضور داشته باشد؟
دولت سوریه در چارچوب توافقی که با روسیه و ایران داشته، پذیرفته است که در حد اجرای توافقات آستانه برای کاهش تنش، با حضور ترکیه در نوارهای امنیتی نواحی کاهش تنش، مخالفت عملی نکند. البته موضع اصولی خودش درباره ترکیه را دارد و در آن هیچ تغییری نداده است. اگر ترکیه در چارچوب مسئولیت ها و توزیع کار آستانه اقدامی را انجام دهد، دولت سوریه مخالفت نخواهد کرد اما اگر ترکیه خارج از توافقات آستانه اقدامی داشته باشد، دولت سوریه مخالفت خواهد کرد.
یکی از خروجی های مهم آستانه ۷ می تواند بحث نیروهای حافظ آتش بس باشد. وضعیت این نیروها چگونه خواهد بود؟
جزئیات درباره تعداد ایستگاه های نظارتی ، نیروهای موجود در ایستگاه های نظارتی و مکان های آن ها ، در گفت وگوهای فنی بین سه کشور توافق می شود و این گونه نیست که هر کشوری به میل خود کار کند. اگر بازیگری از اعضای آستانه اقدامی خلاف توافقات انجام دهد، این به منزله عدول از توافق آستانه خواهد بود. تمام این جزئیات، بر اساس اجماع کشورهای ضامن در مناطق کاهش تنش بوده و این هم مهم است که آن چه در آستانه توافق کردیم، از جمله نظارت بر مناطق کاهش تنش، متضمن استقرار نیروهای نظارتی (و نه نیروهای نظامی) در نوار امنیتی نواحی (و نه خارج از آن) است.
هیچ توافقی در آستانه صورت نگرفته است که نیروهای کشورهای ضامن، وارد مناطق کاهش تنش شوند و توافق شده در نوار امنیتی پیرامون مناطق کاهش تنش که شعاعش هم به دقت مشخص شده است مستقر شوند. همچنین این استقرار، نظامی نیست و استقرار نیروهای ناظر است. نوع سلاح مجاز برای نیروهای ناظر برای کار رزمی و تهاجمی نیست بلکه برای دفاع و انجام ماموریت ها و مسئولیت های کاهش تنش است و نه بیشتر.
تعداد نیروها و سهم کشورهای ضامن هم مشخص شده است؟
تقریبا مشخص شده است که تعداد ایستگاه ها و تعداد نیروها چقدر باشد. اجرا و ورود نیروها توسط سه کشور آغاز شده است. البته هنوز کامل نیست. در منطقه ادلب ورود نیروها به برخی ایستگاه ها انجام شده است اما درباره تعداد نهایی ایستگاه ها اختلاف نظر وجود دارد که امیدواریم ظرف روزهای آینده نهایی شود.
از طرف ایران نیروهایی که اعزام می شوند، همان نیروهای مستشاری سپاه هستند یا نیروهای دیگری از ایران و از ارتش و جاهای دیگر می آیند؟
این را فرماندهی نیروها مشخص می کند و الزاما نیروهای میدان نیستند. چون این ها کارکرد خاصی دارند و حسب ضرورت و نیازی که هست، انتخاب و اعزام خواهند شد.
نگران نیستید که همزمان با مذاکرات ما با روس ها یا ترک ها، این ها به صورت دو جانبه با یکدیگر یا آمریکا و دیگر بازیگران توافق کنند و ما را دور بزنند؟
هیچ کشوری فقط یک اقدام برای حفظ منافع خودش انجام نمی دهد و مجموعه ای از اقدامات و گفت وگوها در دستور کار است . یک روند اصلی و اساسی که توسط ایران پیگیری می شود، روند آستانه است اما منحصر به این نیست. همان گونه که ترکیه و روسیه نیز در مسیرهای دیگری کار می‌کنند. همیشه نگرانی وجود دارد اما این نگرانی ما را از اقدام باز نمی دارد و از چارچوب روابط خود با روسیه و ترکیه در این موضوع حداکثر استفاده را می کنیم و به موازات آن، مجموعه ارتباطات بین المللی و منطقه ای کشور و اقدامات در میدان و دیگر مسیرها نیز دنبال می شود.
در بحث مذاکرات سیاسی، نهادهای دیگر چقدر تاثیر دارند؟
برخی معتقد بودند در سوریه سپاه قدس، محور است و وزارت خارجه محور نیست. حتی عکس یکی از سرداران سپاه قدس در یکی از مذاکرات برجسته شد.
مسئولیت هرگونه مذاکرات بین المللی به صورت طبیعی و ذاتی بر عهده وزارت امور خارجه است. در تیم مذاکراتی آستانه که مدیریت اش بر عهده بنده است، نمایندگان نهادهای مختلف مربوط به مسئله سوریه حضور دارند و کار جمعی را مدیریت می کنیم. به عنوان کسی که نقش کوچکی در گفت وگوها داشته، خوشحالم بگویم گفت وگوهای آستانه یکی از نمونه های موفق همکاری نزدیک و همدلی و تقسیم کار مبتنی بر منافع ملی بین نهادهای گوناگون کشور بوده است.
نهادهای مختلف در قالب دستور کار ملی با یکدیگر اهداف ملی را دنبال کردند و مذاکرات آستانه تا حدود زیادی می تواند یکی از نمونه های موفق در این حوزه بین نهادهای مشخص باشد.
نظر شما درباره این که می گویند تا دو ماه آینده داعش از بین خواهد رفت، چیست؟
داعش به عنوان آن چه به تحریف و جعل، دولت اسلامی عراق و شام اعلام کرده بود، در حال خاتمه یافتن است. چون دولت بر زمین شکل می گیرد و داعش خود را با جغرافیای مشخص تعریف کرده بود که به این معنا داعش رو به پایان است.
من معمولا زمان نمی دهم. ممکن است کسانی بتوانند زمان تعیین کنند اما من زمانی تعیین نمی کنم. روند حوادث در یک سال گذشته باعث شده است تا بخش عمده اراضی این دولت جعلی، در اختیار دولت های سوریه و عراق قرار بگیرد و دولت جعلی داعش در مسیر فروپاشی است هرچند به معنای این نیست که داعش به عنوان یک فکر یا طرح سیاسی یا ایده فرهنگی پایان می پذیرد اما ان شاءا... به زودی شاهد جشن پایان یافتن موجودیت این دولت خودخوانده خواهیم بود.
