از اهداف اساسی درمان وابستگی به مواد، ارتقای سطح مسوولیت پذیری بیماران است. رعایت تغذیه متعادل و صحیح، در واقع پذیرش مسوولیت های ما نسبت به بدن خودمان است.
ظریفی گفته است که: ” همه دوست دارند که به بهشت بروند ولی مشکل اینجا است که کسی دوست ندارد بمیرد. ” همه ما دوست داریم بدنی قوی و سالم داشته باشیم اما کمتر در مقام ایفای الزامات آن برمی آییم.
پر واضح است که سوء مصرف مواد، آثار تخریبی بسیاری بر بدن ما خواهد داشت. اعتیاد به لحاظ عوارضی که بر اعضا و جوارح ما دارد، شبیه سگ است؛ یعنی بعضی اعضا را لیس می زند و برخی دیگر را گاز می گیرد.
اما به هر حال، هر چه شدت و مدت وابستگی بیشتر باشد، تخریب بدنی بیشتر است. در واقع اکثر معتادان به درجاتی دچار سوء تغذیه هستند.
بیماران در زمان مصرف مواد، به اشتباه، آن ها را عامل قدرت و انرژی گرفتن خود می دانند اما در حقیقت این مواد تهی از انرژی هستند. کاهش اشتها، سوءهاضمه و سوء جذب، نقص عملکرد کبد و لوزالعمده، کم کاری روده و نیز عدم دفع مناسب سموم و مواد زاید حاصل از سوخت و ساز، از جمله عوارض مصرف مواد است.
همچنین مصرف مواد به افزایش دفع و اتلاف برخی مواد ضروری برای بدن می انجامد که ریزمغذی هایی چون ویتامین ها و املاح معدنی از این جمله هستند. ریزمغذی ها، چاق کننده نیستند اما اشتها را زیاد می کنند و هر چند از متابولیسم آن ها، مستقیما انرژی تولید نمی شود اما در تولید انرژی برای بدن ما نقش واسطه ای بسیار مهمی را ایفا می کنند. ویتامین های گروه B از این گروه هستند.
علاوه بر ریزمغذی ها، سوخت و ساز درشت مغذی ها (کربوهیدرات، چربی و پروتئین) نیز که عوامل اصلی تولید انرژی در بدن ما هستند، با اختلال جدی همراه می شود. این که در یک برنامه غذایی متعادل توصیه می شود که ۴۵ تا ۵۰ درصد منابع انرژی از محل مصرف کربوهیدرات، ۳۰ درصد از محل مصرف چربی ها و ۲۰ تا ۲۵ درصد از طریق مصرف پروتئین تامین شود، نقش و جایگاه درشت مغذی ها را در توانایی برای تحرک و انجام فعالیت های روزانه ما نمایان می سازد.
توصیه می کنم اگر حوصله دارید برای خودتان جدولی تهیه کنید و در آن، آن چه می خورید و محل و موقعیت غذا خوردن و وضعیت روحی خودتان در زمان مصرف غذا و نیز کار دیگری را که در حین غذا خوردن انجام می دهید، یادداشت کنید.
این جدول را حداقل برای ۲ تا ۳ روز تکمیل کنید. شاید این روش به شما کمک کند که عادات اشتباه تغذیه ای خود را شناسایی کرده و به تصحیح آن ها بپردازید. به عنوان مثال، اگر شما غالبا صبحانه یا ناهار خود را فراموش می کنید و به جبران آن در مواقعی که فرصت پیدا می کنید با تنقلاتی که فاقد ارزش غذایی لازم هستند، خودتان را سیر می کنید، اگر پشت میز کارتان یا حین رانندگی و یا صحبت با تلفن غذا می خورید و اگر زمانی که خوشحال یا عصبانی هستید به خوردن افراطی روی می آورید، بدانید که رفتار تغذیه ای صحیحی نداشته و غذاها را همانند مواد، مصرف می کنید.
به یاد داشته باشید که عجله کار شیطان است و همچون ترک موفق مواد، تغییر عادات و رفتارهای غذایی ما نیز نیازمند مرور زمان است و به تدریج می توانیم رفتارهای غذایی مطلوب را جایگزین کنیم.
۱- برنامه غذایی در دوران ترک وابستگی، باید حاوی مقادیر کافی از ریزمغذی ها و درشت مغذی ها باشد تا بتواند بدن شما را در بازسازی بافت ها و رفع آسیب های وارده یاری رساند. بهتر است علاوه بر ۳ وعده غذای اصلی، از ۲ میان وعده غذایی نیز سود جست. به عبارت دیگر ۵ وعده غذایی سبک تر مهم تر از ۳ وعده غذایی مفصل است. میان وعده های غذایی کمک می کنند اختلاف بین حداقل و حداکثر قند خون در طول روز کاهش یابد؛ چون یکی از عواملی که موجب تغییرات خلق بیمار، احساس افت انرژی و خستگی، تحریک پذیری و عصبانیت در طول روز می شود، نوسان های قندخون است. به طور کلی، در دوران ترک وابستگی، رژیم غذایی پُرپروتئین و غنی از کربوهیدرات (قند) مفید خواهد بود.
۲- خوردن میوه و سبزیجات تازه و غذاهای حاوی غلات کامل (مثل نان های سبوس دار و برنج سبوس دار) می تواند منابع ویتامینی لازم را برای تان تامین کند. مصرف روزانه یک قرص مولتی ویتامین کافی است و زیاده روی در مصرف ویتامین ها آسیب رسان است.
۳- برای رفع یبوست مزمن، مصرف غذاهای حاوی فیبر بالا کمک کننده است. میوه و سبزیجات از این لحاظ موثر هستند و از بروز عوارضی چون هموروئید (بواسیر)، پیشگیری می کنند. مصرف داروها و فرآورده‌های ملین نیز کمک کننده هستند.
۴- در مصرف چربی ها محدودیت قایل شوید. هر چند که ۳۰ درصد از کالری غذای ما باید از مصرف چربی ها تامین شود ولی فرهنگ غذایی ما به گونه ای است که معمولا مقادیر به مراتب بیشتر از ۳۰ درصد انرژی روزانه خود را از مصرف چربی ها تامین می کنیم.
۵- از مصرف کافئین حتی الامکان اجتناب کنید. به تدریج از روزهای آغازین ترک مواد، مصرف کافئین را کاهش دهید و این روند را تا رسیدن به حداقل میزانی که می توانید، ادامه دهید. یادتان باشد که قهوه دم کرده، چای، نوشابه، کاکائو و شکلات و نسکافه حاوی مقادیری کافئین هستند.
۶- مصرف قند و شکر و شیرینی جات نیز می تواند به عنوان یک محرک عمل کند لذا ضرورت دارد مصرف آن ها را متناسب با میزان فعالیت فیزیکی خود تنظیم کنید. به علاوه، هنگام تمایل به شیرینی بهتر است میوه های شیرین بخورید.
