به گزارش مشرق به نقل از «اوراسیانت»، در حالی که ۲۲ سال از توافق روسیه و جمهوری‌های شوروی سابق در مورد ایجاد «سیستم دفاع هوایی مشترک» کشورهای عضو اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع می‌گذرد، تنها ۶ کشور ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان از ۱۰ کشور اصلی امضاکننده، شرکت‌کنندگان فعال این توافق باقی ماندند.
در این راستا، ازبکستان در خلال سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۶ و بار دیگر در سال ۲۰۱۲، از سازمان پیمان امنیت جمعی خارج شد اما همچنان به شرکت در تمرینات دفاع هوایی کشورهای مستقل مشترک المنافع و حفظ همکاری‌های دوجانبه با «مسکو» در مورد موضوعات دفاع هوایی ادامه داد.
در همین حال، کشورهای دیگر جمهوری‌های شوروی سابق از جمله ترکمنستان و گرجستان همکاری خود را در سال ۱۹۹۷ قطع نمودند.
گرجستان در سال ۲۰۰۸ از اتحادیه کشورهای مستقل مشترک المنافع خارج شد، در حالی که اوکراین که مانند ازبکستان، همکاری دوجانبه با مسکو داشت پس از الحاق «کریمه»، تمام روابط نظامی خود را با روسیه متوقف نمود.
با این وجود سیستم دفاع هوایی مشترک نشان داده که در برابر روابط اغلب سست میان اعضای فعال باقی مانده خود، انعطاف پذیری قابل ملاحظه‌ای داشته است.
برقراری سیستم دفاعی روسیه در کشورهای همسود
در واقع «کرملین» قصد دست برداشتن از این سیستم را نداشته و در عوض برنامه‌های بزرگی برای آینده آن دارد.
در حال حاضر، مسکو فعالانه به ایجاد سیستم‌های دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک در چارچوب همان توافق سیستم دفاع هوایی مشترک می‌پردازد.
به گفته ژنرال «پاول کوراچنکو» معاون اول فرمانده نیروی هوایی روسیه، این سیستم‌های مشترک منطقه‌ای در اروپای شرقی، قفقاز و مناطق آسیای مرکزی حوزه سازمان پیمان امنیت جمعی ایجاد خواهد شد.
کوراچنکو در گفت‌وگو با مطبوعات این کشور در ماه آوریل سال ۲۰۱۶ اعلام کرد که روسیه و بلاروس در حال حاضر، تشکیل چنین سیستمی را در منطقه اروپای شرقی به اتمام رساندند.
توافقنامه‌هایی برای ایجاد ۲ سیستم دیگر دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی با ۲ کشور قزاقستان و ارمنستان در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ به امضا رسیده و مذاکرات با قرقیزستان و تاجیکستان برای تصویب توافق در مورد استقرار سیستم‌های مشابه، در حال انجام است.
با این حال، شک و تردید جدی در مورد اینکه آیا چنین سیستم منطقه‌ای می‌تواند در آینده قابل پیش بینی با موفقیت اجرا شود، وجود دارد به ویژه با توجه به اینکه توان نیروهای هوایی و دفاع هوایی بیشتر شرکت‌کنندگان در توافق سیستم دفاع هوایی مشترک ضعیف باقی مانده است.
این امر در مورد قرقیزستان و تاجیکستان به درستی صدق می‌کند. همانطور که یک کارشناس دفاع روسی به درستی اشاره می‌کند، در قرقیزستان و تاجیکستان هیچ جنگنده هوایی وجود ندارد و تأسیسات دفاع هوایی با سیستم‌های موثر موشک‌های سطح به هوا (SAM) مجهز نیست.
علاوه بر این، هر ۲ این کشورها فاقد سیستم‌های کنترل خودکار مدرن هستند.
بدون این سیستم‌ها، دستیابی به سطوح مورد نظر یکپارچه‌سازی و ایجاد فرماندهی و کنترل مؤثر بر نیروهای مربوطه امکان پذیر نخواهد بود.
مسلما، ارمنستان، بلاروس و قزاقستان پیشرفت آشکاری در افزایش توانایی دفاع هوایی خود در دهه گذشته، به ویژه از طریق دریافت سیستم‌های پیشرفته‌تر «سیستم‌های موشکی سطح به هوا» از روسیه داشتند.
با این حال، با توجه به کمبود بودجه‌های نظامی این کشورها، دریافت این سیستم‌ها از مسکو تنها در صورت تمایل روسیه به عرضه سیستم‌ها با با تخفیف زیاد، امکان پذیر است.
به عنوان مثال، کرملین در سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۱۶، سیستم‌های دست دوم S۳۰۰ را به صورت رایگان به قزاقستان و بلاروس منتقل کرد، اگرچه هزینه تعمیرات اساسی آنها باید توسط «آستانه» و احتمالا توسط «مینسک» پرداخت شود.
درخواست قزاقستان، بلاروس و ارمنستان برای دریافت S-۴۰۰ از روسیه
همچنین امکان تهیه تعدادی سیستم‌های موشکی سطح به هوا کوتاه برد Tor-M۲E و میان برد Buk-M۲ را برای بلاروس و ارمنستان، فراهم ساخت.
در همین حال، در مواردی که امتیازات مالی مشابهی در آینده به کشورهای فوق الذکر داده شود، در غیر این صورت بعید به نظر می‌رسد آستانه، مینسک، و «ایروان» به سیستم‌های مدرن‌تر موشکی سطح به هوای دوربرد، دست یابند.
در واقع، هر ۳ این کشورها قبلا به دریافت موشک S-۴۰۰ از روسیه ابراز تمایل کرده بودند، با این حال، مسکو تمایلی به فروش این سیستم‌ها با قیمت‌های پائین نداشت و ترجیح می‌داد این سیستم‌های پیشرفته را با قیمت بالاتری به چین بفروشد.
کرملین همچنین در مراحل نهایی امضای قرارداد با هند برای فروش ۴ تا ۵ موشک S-۴۰۰ قرار دارد، که انتظار می‌رود تحویل این موشک‌ها در سال ۲۰۲۰ آغاز گردد.
با این حال، با توجه به ناتوانی صنعت دفاعی روسیه برای تأمین تقاضاهای رو به رشد برای خرید موشک S-۴۰۰ این تاریخ ممکن است به تأخیر بیافتد و حتی اگر یک یا چند عضو توافق سیستم‌های دفاع هوایی مشترک در آینده‌ای نزدیک برای دریافت موشک‌های S-۴۰۰ با هزینه‌ای کمتر با روسیه به توافق برسند، مسکو به احتمال زیاد قادر به عرضه این سیستم‌ها تا قبل از سال ۲۰۲۰ نخواهد بود.
بدون سیستم‌های مدرن موشکی سطح به هوا دوربرد مانند Triumf، توانایی اعضای توافق سیستم‌های دفاع هوایی مشترک برای مقابله با چالش‌های پیش رو بسیار محدود باقی خواهد ماند.
این امر زمانی مشهود می‌شود که اخیرا وزارت دفاع قزاقستان، مفهوم دفاع هوایی کشورهای مستقل مشترک المنافع را نیاز به توانمندسازی سیستم‌های دفاع هوایی مشترک به سطحی که دفاع مشترک نه تنها در برابر ناوبری هوایی، بلکه در برابر حملات هوایی را ممکن سازد، بیان کرده است.
در واقع، برخلاف موشک‌های S-۴۰۰ که برای مقابله با تهدید ناشی از موشک‌های بالستیک و سیستم‌های سلاحی فراصوتی در حال ظهور، طراحی شده است، سیستم‌های موشکی سطح به هوا که در حال حاضر در اختیار ارمنستان، بلاروس و قزاقستان قرار دارد، دارای قابلیت‌های دفاع موشکی ناچیزی است.
حتی سیستم‌های با قابلیت‌های بیشتر S-۳۰۰PM و S-۳۰۰V که در دسترس ارمنستان و بلاروس قرار دارد، توانایی‌های دفاعی TBM بسیار محدودی دارد.
از دیدگاه صرفا فنی، مفهوم یک سیستم دفاع هوایی واقعا مشترک، خیال پردازانه است.
با این حال، مسکو در مورد محدودیت‌های شرکای خود، توهم ندارد.
ژنرال «کوراچنکو» در گفت‌وگو با خبرنگاران در ماه سپتامبر ۲۰۱۵، اشاره کرد که در حال حاضر هیچ قصدی برای ایجاد یک سیستم دفاع موشکی مشترک در چارچوب توافق سیستم دفاع هوایی مشترک وجود ندارد و استقرار چنین سیستمی یک چشم‌انداز دور است.
برخی از کارشناسان سیاسی روسیه نیز معتقدند: بیشتر برنامه‌های کوتاه مدت، به احتمال زیاد بر روی ایجاد پوشش رادار بالای مرزهای اعضای توافق سیستم دفاع هوایی مشترک تمرکز خواهد داشت.
این موضوع، روسیه را به دریافت اطلاعات در مورد حوادث هوایی از فضای کشورهای متحد قادر خواهد ساخت و چنین اطلاعاتی نیز به کشورهای همسایه منتقل خواهد شد.
همچنین، همکاری‌های نزدیکتر در مسائل دفاع هوایی برای حفظ دسترسی مسکو به هشدار زود هنگام موشکی و کنترل سیستم‌های نظارت هوایی خود واقع در قلمرو دیگر اعضای توافق سیستم دفاع هوایی مشترک انجام می‌گیرد.
این امر شامل ایستگاه رادار Hantsavichy در جنوب غربی بلاروس، ایستگاه رادار «بالخاش» در جنوب شرقی قزاقستان و ایستگاه فضایی «اکنو-ام» در جنوب غربی تاجیکستان، می‌شود.
در نهایت، با توافقات بر روی ایجاد سیستم دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک همکاری نزدیکتر در حوزه دفاع هوافضا، کرملین را به اعمال فشار بیشتر بر شرکای خود برای پذیرش استقرار دارایی‌های دفاع هوایی و موشکی روسیه در قلمرو این کشورها به منظور جبران عدم توانایی آنها به تعهدات امنیتی قادر می‌سازد.
عدم موافقت بلاروس برای واگذاری پایگاه هوایی به روسیه
روسیه در حال حاضر چندین موشک سطح به هوا و یک اسکادران از جنگنده‌های MiG-۲۹ در ارمنستان و همچنین تعدادی موشک‌های سطح به هوا کوتاه برد و جنگ افزار توپخانه ضد هوایی (AAA) در تاجیکستان دارد که برای دفاع از نیروهای زمینی روسیه مستقر در آن مناطق، تعبیه شدند.
همچنین مسکو در آینده می‌تواند هواپیماهای جنگنده را در پایگاه هوایی «کانت» در قرقیزستان، که در حال حاضر میزبان جنگنده‌های Su-۲۵ و Mi-۸ هلی‌کوپترهای روسیه است، مستقر نماید.
یک توافقنامه دوجانبه در سال ۲۰۰۹ برای گسترش مدت اجاره پایگاه هوایی تا ۴۹ سال به امضا رسید، اما این مدت بعدا به ۱۵ سال کاهش یافت.
کرملین، سال‌ها امیدوار بود که بلاروس برای میزبانی یک پایگاه هوایی روسیه در قلمرو خود موافقت کند با توجه به اینکه سیستم‌های کهنه جنگنده بلاروس فاقد تجهیزات مؤثر لازم برای اجرای وظایف خود تحت شرایط توافق دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک می‌باشد.
با این حال «الکساندر لوکاشنکو» رئیس جمهور بلاروس، تسلیم فشارهای مسکو نشد.
در نتیجه، روسیه ۴ فروند جنگنده‌های Su-۲۷Sm خود را از پایگاه هوایی در نزدیکی شهر «بارانویچی» خارج کرد و به احتمال زیاد جنگنده‌های چند منظوره Su-۳۰SM به مینسک خواهد فروخت.
مسکو جنگنده‌های ذکر شده را به قزاقستان نیز می‌فروشد.
قزاقستان ۴ فروند Su-۳۰SM را در آوریل ۲۰۱۵ و ۲ هواپیما را در دسامبر سال ۲۰۱۶ از روسیه دریافت کرد.
به احتمال زیاد تصمیم آستانه برای تهیه Su-۳۰SM ناشی از تمایل مشابه برای جلوگیری از فشار مسکو به داشتن پایگاه هوایی در خاک قزاقستان می‌باشد.
در واقع، بسیاری در قزاقستان به این موضوع که آیا ادغام نزدیکتر با روسیه تحت شرایط دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک، در خدمت منافع امنیتی کشور قزاقستان باشد، به دیده شک و تردید می‌نگرند.
حتی دولت قزاقستان به دنبال محدود کردن میزان کنترل روسیه بر دفاع هوایی خود با جلب توافق مسکو برای استقرار سیستم پست فرماندهی مشترک در آلماتی، بوده است.
آستانه همچنین به دنبال کاهش وابستگی خود به مسکو برای تأمین سلاح و آموزش بوده با این حال، قزاقستان با تصمیم‌گیری برای شرکت در سیستم دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک، به ناچار خود را به روسیه نزدیکتر کرده است.
همکاری دفاع هوایی روسیه-قزاقستان، مانع قابل توجهی برای مشارکت شرکت‌های دفاعی غربی در حوزه بسیار حساس بخش دفاعی قزاقستان است.
با ادامه یافتن اهمیت بحث دفاع هوافضا در تفکر امنیت ملی روسیه، سیستم دفاع هوایی مشترک به یک ابزار سیاسی و نظامی مهم برای مسکو، تبدیل خواهد شد.
با این حال، قابلیت‌های محدود دفاع هوایی و حتی دفاع موشکی محدودتر شرکای روسیه، همچنان به عنوان یک مانع عمده برای ایجاد سیستم‌های دفاع هوایی مؤثر مشترک منطقه‌ای، عمل می‌نماید و تا حد زیادی توسعه سیستم‌های دفاع هوایی مشترک را جهت غلبه بر چالش‌های دفاع هوا فضا، به تأخیر می‌اندازد.
با این وجود، تصویب توافقات در این زمینه به مسکو اجازه می‌دهد تا حضور دارایی‌های روسی را در مناطق دیگر اعضای توافق سیستم دفاع هوایی مشترک حفظ کند و همچنین این توافقات، برای اعمال فشار مسکو بر شرکای خود در مورد اخذ مجوز ایجاد پایگاه‌های روسیه و دارایی‌های دفاع موشکی در خاک این کشورها، مبنای قانونی ایجاد می‌نماید.
حتی اگر شرکای روسیه قادر به پیدا کردن وسیله‌ای برای تقویت توانمندی‌های خود یا مقاومت در برابر فشار مسکو باشند، ادغام و همکاری نزدیکتر در چارچوب توافق سیستم دفاع هوایی مشترک به معنای افزایش اتکا به مسکو برای تأمین تجهیزات و آموزش‌های جدید است.
