گروه فرهنگ و هنر مشرق - دوره‌های متعدد داستان‌نويسي آل‌جلال در تهران و شهرهای مختلف طی یک سال گذشته و از هشتمین تا نهمین دوره جایزه جلال به شش مورد رسیده است. این دوره‌ها همزمان با اختتامیه هشتمین جایزه جلال آغاز شد و علاوه بر تهران، دو دوره آل‌جلال در اندیمشک و مشهد مقدس برگزار شده است.
برگزاری این دوره‌ها، توجه ما را به اين پرسش معطوف كرد كه بنياد شعر و ادبيات داستاني ايرانيان با چه هدف و منطقي دوره‌ها و كارگاه‌هاي متمركز و منطقه‌اي خود را برگزار مي‌كند؟ براي دانستن پاسخ اين سئوال به سراغ ابراهيم زاهدي‌مطلق، معاون داستان بنياد شعر و ادبیات داستانی رفتيم و با او به گفت‌وگو نشستيم.
زاهدي‌مطلق كه علاوه بر داستان‌نویسی و انتشار کتاب‌هایی مانند «آریو برزن»، «یک جعبه پر از دروغ»، «آقای اسدی» و «گفت‌وگو با نویسندگان نسل باروت» از روزنامه‌نگاران قديمي به شمار می‌رود، در اين گفت‌وگو به يك نكته كليدي تأكيد مي‌كند؛ «ما به دنبال تربيت نسلي از نويسندگان بزرگ هستيم تا داستان را به صورت كاملاً اصولي بنويسند و آن را منتشر كنند.»
تابستان گذشته بود كه دوره داستان‌نويسي آل‌جلال را در تهران برگزار كرديد. تعدادی هم دوره منطقه‌اي برپا کردید. اولاً دوره‌های منطقه‌ای چه تفاوتي با دورههاي متمركزي كه در تهران برگزار مي‌شود، دارند؟
ما يك دوره متمركز داريم كه ادب‌جويان از سراسر كشور در تهران حاضر مي‌شوند و در كلاس‌هاي درس و كارگاه‌هاي داستان‌نويسي شركت مي‌كنند. دوره‌هايي هم داريم كه منطقه‌اي هستند و شامل تدريس براي ادب‌جويان يك منطقه و يا استان خاصي از كشور مي‌شود. ما اين تجربه را سال قبل و در اسفندماه به دست آوردیم. زمانی که اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي انديمشك از ما خواست تا دوره داستان‌نويسي را براي نويسنده‌هاي جوان آن شهر برگزار كنيم. از آنجا كه تمام دورههاي خود را با تدريس اساتيد مطرح داستان‌نويسي برگزار مي‌كنيم، پيشنهاد داديم كه اين دوره با حضور نويسندگان انديمشك و ديگر شهرهاي استان خوزستان و همچنين استان‌های همجوار آن برگزار شود كه شد نخستين دوره منطقه‌اي ما در زمينه دورههاي آموزشي داستان‌نويسي. تجربه اين نوع دوره را در بم و استان كرمان هم داشتيم. در آبان امسال هم دوره منطقه‌اي را در استان خراسان رضوي برگزار كردیم؛ در حالی که تقاضاهایی از سایر استان‌ها و شهرها هم داریم. در كل و در خصوص برنامه‌ها و نوع آموزش و استفاده از اساتيد بنام و مطرح، دورههاي منطقه‌اي و دورههاي متمركز بنياد هيچ تفاوتي با هم ندارند.
مي‌دانيم كه به دليل تقاضاي زياد، ادب‌جويان تنها يك بار امكان حضور در دورههاي تهران را دارند. اين قانون در دورههاي منطقه‌اي هم اعمال مي‌شود؟
بله، ادب‌جوياني كه در دورههاي متمركز آل‌جلال در تهران شركت مي‌كنند، امكان حضور مجدد در دورههاي منطقه‌اي را دارند؛ البته واقعيت امر اين است كه ادب‌جويان و نويسندگان جواني كه از استان‌هاي مختلف تجربه شركت در دورههاي تهران را دارند، تقاضاي برگزاري دوره‌ها و كارگاه‌هاي آل‌جلال در استان و شهرهاي خود را مطرح مي‌كنند. بنابراين ممكن است ادب‌جويي در دوره تهران حضور داشته باشد و يكي از شركت‌كنندگان دورههاي منطقه‌اي هم باشد. درباره بعضی استعدادهای خاص، ادب‌جویان به تشخیص استادان، می‌توانند در همه دوره‌ها شرکت کنند. نظر استادان و پیشنهادهای آنان برای بنیاد، حجت است.
دليل برگزاري دورههاي منطقه‌اي و جديتي كه بنياد در اين باره دارد، چيست؟
ما به دنبال اين هستيم كه در موضوع آموزش داستان‌نويسي و آموزش نويسنده‌ها، به مركززدايي روي بياوريم. در اين حالت هم مي‌توانیم دورههاي بیش‌تري با حضور ادب‌جويان بیش‌تري برگزار كنیم و هم اينكه به هدف نهايی خود يعني گسترش حوزه داستان‌نويسي دست يابیم.
گفته می‌شود که بعضی طرح درس‌ها و مباحث در دورههاي آل‌جلال تكراري‌اند. براي جلوگيري از اين تكراري شدن، برنامه‌اي نداريد؟
با اين انتقاد موافق نيستم. تا به حال مباحث عنوان شده در اين دوره‌ها تكراري نبوده؛ اما قطعاً در نقطه‌اي به تكرار خواهيم رسيد. زماني كه تمام مباحث حداقل براي يك بار عنوان شده باشد، اين وضعيت را تجربه خواهيم كرد. تا به الان تمام موضوعات و دغدغه‌هاي داستان‌نويسي كه در ذهن ما بوده را بيان نكرده‌ايم و وقتي بيان شدند، ما هم به تكرار مي‌رسيم. بعد از آن هم اگر شاهد تغييراتي در متد‌ها و روش‌ها و نظرها بوديم، اين تغييرات را به مباحث خود خواهيم افزود، اما باز هم به تكرار خواهيم رسيد. ولي تا به امروز تكراري در عنوان مباحث نداشته‌ايم و خيلي از مطالب هنوز گفته نشده‌اند. ضمن این‌که تکرار مطالب درسی اشکال نیست؛ بلکه ادب‌جویان و نویسندگان شرکت‌کننده نباید تکراری باشند.
راهكار شما براي جلوگيري از تكراري نشدن چه بوده؟
ما سعي مي‌كنيم كه استادان دوره‌ها و كارگاه‌ها تكراري نباشند. اين نكته خيلي مهمي است؛ مثلاً نظر استادان مختلف در خصوص ديالوگ در داستان‌نويسي متفاوت است. بنابراين سبك‌هاي مختلف ادبي در اين دوره‌ها ارايه مي‌شود و تمام نظرهاي ارايه شده در ادبيات را بيان مي‌كنيم. بنابراين تأكيد مي‌كنم كه شايد در سرفصل‌ها به تكرار برسيم؛ اما در برنامه‌ها اين طور نيست.
اما تكرار در سرفصل‌هاي آموزشي امكان دارد.
بله، بر همين اساس است كه براي محتواي درسي دورههاي آل‌جلال، بر اساس نيازها و درخواست‌ها، سرفصل‌ها و كلاس‌ها را برنامه‌ريزي مي‌كنيم. تلاشمان اين است كه استادان دوره‌ها در آموزش‌هايشان اجتهاد خود را بيان كنند. در اين حالت پس از مدتي مي‌توانيم نظرات و متدهاي داستان‌هاي ايراني را تئوريزه كنيم و به عنوان منبعي براي تحقيق در خصوص آراي داستان‌نويسي ايراني، به معرفي آن بپردازیم.
موضوع معرفي آراي داستان‌نويسي ايراني در برنامه‌هاي بنیاد گنجانده شده است؟
حتماً. البته اگر اين گروه مديریتي همچنان بنياد را اداره كند. اين برنامه ماست و اگر ما نباشيم به افراد بعدي سفارش خواهيم كرد كه اين برنامه را ادامه دهند. البته ممكن است بپسندند و آن را به عنوان روش خود ادامه دهند. اميدوارم كه ادامه داشته باشد تا روش‌هاي داستان‌نويسي ايراني به صورت تئوري مطرح و منتشر شود.
اگر دنبال تئوري‌سازي هستيد، بايد براي انتخاب استادان دوره هم حساسيت داشته باشيد.
بله. از نويسنده‌اي كه دو سال است نوشتن را آغاز كرده و يا اينكه در تمام عمر نويسندگي‌اش تنها دو كتاب و داستان معمولي منتشر كرده، هيچگاه استفاده نمي‌كنيم. استاداني براي تدريس انتخاب مي‌شوند كه فارغ از آموخته‌هاي آكادميك و تحقيق گسترده، به دليل كار و مطالعات بسيار، به اجتهاد در نويسندگي رسيده باشند و اتفاقاً از آنها خواهش مي‌كنيم كه علاوه بر مطالب علمي، تجربيات و دانش شخصي خود را هم به ادب‌جويان منتقل كنند. توضيح بیش‌تر اينكه بر اساس مختصات بومي و مخاطب‌شناسي و اقليم و سطح، دوره‌ها را برگزار و استادان آن را هم انتخاب مي‌كنيم؛ استاداني كه ادب‌جويان و نويسنده‌هاي جوان را به سمت نویسنده شدن راهنمايي و هدايت می‌كنند. از نظر ما، مخاطبان بنياد شعر و ادبيات داستاني ايرانيان حدود 1500 نفر هستند. 500 نويسنده، 500 نفر شاعر و 500 نفر هم آنهايي كه فكر مي‌كنند نويسنده و يا شاعرند. ما براي اينها زحمت مي‌كشيم تا آنها هم بتوانند براي 20 ميليون نفر داستان بنویسند و شعر بگویند. در اين حالت، مخاطب اصلي ما چند ده ميليون نفر است؛ اما مخاطب مستقيم ما عامه مردم نيستند. بر اين اساس كار خود را پيش مي‌بريم و فعاليت مي‌كنيم.
هدف اصلي شما از برگزاري اين دوره‌ها و در حقيقت ارتباط مستمر با اين مخاطب کاملا تخصصی و 1500 نفره چيست؟
تربيت نسلي از نويسنده‌ها كه بتواند داستان را اصولي و درست بنويسد.
نويسنده‌های جوان را چگونه انتخاب و گزينش مي‌كنيد؟
ما براي برگزاري دورههاي خود، آثار متقاضيان را بررسي مي‌كنيم و بر اساس قوت و ضعف، پذيرش‌ها و ريزش‌‌ها انجام مي‌شود تا نويسنده‌هاي بااستعدادتر در اين دوره‌ها و كارگاه‌ها حضور داشته باشند و آنها بتوانند براي نوشتن اصولي داستان و پرداخت‌هاي مناسب ايده‌هاي داستاني خود، تربيت شوند و آموزش ببينند. در واقع، ما نویسنده تربیت نمی‌کنیم؛ کمک می‌کنیم نویسنده‌های بالقوه کشور، خودشان را کشف و عرضه کنند.
بعد از پايان دوره، ادب‌جويان چه ارتباطی با بنیاد خواهند داشت؟
هر ادب‌جويي كه در دورههاي آل‌جلال شركت مي‌كند، در گروه‌هاي مختلف فضای مجازی عضو مي‌شود و با استفاده از گروه‌های تلگرامی، باهم در ارتباطند. هريك از گروهها هم توسط يكي از استادان داستان‌نويسي اداره و مديريت مي‌شود. در اين گروهها، داستان‌ها و نظرات انتقادي و پيشنهادي به اشتراك گذاشته مي‌شوند تا در نهايت هر داستاني تبديل به يك اثر قابل دفاع باشد. بسياري از آثار ادب‌جويان دوره‌ها، بسيار قوي و قابل دفاع و انتشار عمومي است.
نتيجه حضور در اين گروهها چيست؟
با توجه به فعاليت اعضا و همچنين آثاري كه در گروهها منتشر مي‌كنند، ادب‌جويان دورههاي پيشرفته خود را انتخاب مي‌كنيم. مثلاً، دوره دوم پيشرفته مجازي داستان‌نويسي با تدريس آقاي داود غفارزادگان در حال انجام است. براي اين دوره 45 داستان دريافتي در گروهها را انتخاب كرده و به استاد ارايه داده‌ايم كه او پس از خواندن، 30 نفر را انتخاب كرده و با ايجاد يك گروه، دوره آموزش از راه دور و مجازي پيشرفته را برگزار كند. اين دوره حدود 3 ماه به صورت کارگاهی به طول خواهد انجاميد و طي آن، يك داستان از طرف هر نویسنده، نوشته خواهد شد که به تأیید استاد می‌رسد
اين داستان‌ها، چه فرجامی خواهند داشت؟ آيا به كتاب تبديل مي‌شوند؟
حتماً اين آثار به صورت مجموعه داستان منتشر خواهد شد. ويراستاري مجموعه انجام شده و با يك مقدمه از بنياد و مقدمه‌اي هم از آقاي غفارزادگان در قالب 200 صفحه و شامل بيش از 30 داستان منتشر خواهد شد.
بابت اين داستان‌ها، حق‌التأليف هم به نويسنده پرداخت مي‌كنيد؟
ما با اين كار به دنبال درآمدزايي نيستيم. دنبال این هم نيستيم كه فلان ناشر، آن را چاپ كند؛ هرچند مهم است كه معتبر باشد؛ اما درباره حق‌التأليف به آن معنا كه شما مي‌گوييد، پاسخ منفي است. در حقيقت ما با برگزاري دورههاي رايگان و استاندارد که با حضور استادان كاردان، كاربلد و اهل فن تشکیل می‌دهیم، حق‌التأليف نويسنده‌ها را پيش از آن که اثری از آنها چاپ شود، پرداخت كرده‌ايم. ضمن اينكه چاپ اين كتاب‌ها، به افزایش اعتبار نويسنده‌های جوان خواهد انجاميد. داستان نويسنده با مقدمه يعني با امضاي قبولي داود غفارزادگان منتشر مي‌شود و اين خود، بهترين دستمزد است. هدف ما، تربيت نسلي از نويسندگان است كه بتوانند داستان را به شيوه‌اي درست و اصولي خلق كنند.
برای احصاء نظریه‌های داستان‌نویسی در ایران چه برنامه‌ای دارید؟
ما نظرات استادان و ادب‌جويانی که در كلاس‌ها و دورههاي حقيقي و مجازي در کنار هم بوده‌اند، جمع‌آوري خواهيم كرد تا پس از ويراستاري توسط نويسنده‌اي توانا كه احتمالاً استاد دوره هم خواهد بود، در قالب كتاب نظريات داستان‌نويسي منتشر كنيم. با عملی شدن اين ايده، مي‌توان منبعي مهم و خواندني از آراي نويسندگان كشورمان را درباره داستان‌نويسي ايران جمع‌آوري كرد.
