قسم یا واژه فارسی آنكه «سوگند»، به عملی گفته می شود كه فرد برای اثبات درستی سخن یا ادعای خود به آن متوسل می شود و این كار را انجام می دهد تا طرف مقابل خود یا مدعیان را در یك موضوع خاص قانع و مجاب كند. درواقع فردی كه قسم می خورد از اینكه بتواند دلایلی بیاورد و با دلایل، استدلال ها، شواهد و مدارك طرف مقابل خود را در یك موضوع مورد اختلاف قانع كند، ناتوان می ماند یا شواهد كافی پیدا نمی كند. بنابراین مجبور می شود سوگند بخورد.

▪ آیا قسم خوردن ریشه تاریخی هم دارد؟
ریشه تاریخی قسم خوردن به قدمت خلقت و آفرینش انسان است. این ریشه تاریخی از آموزه های قرآنی الهام گرفته شده است. آنجا كه شیطان بعد از آفرینش انسان، در حالی كه خود را كه از جنس آتش است. برتر از انسان خاكی می داند، سوال می كند چرا باید به موجودی كه از خاك آفریده شده است سجده كنم؟ و خداوند می فرماید من چیزی را می دانم كه تو نمی دانی. ما انسان را با ظرفیت های بالای علمی و رشد و كمال آفریدیم و تو نمی دانی. شیطان هم در مقابل می گوید: «پس به عزت تو سوگند كه همه آنها را گمراه خواهم كرد.

جز بندگان ناب و خالص شده ات را.» در ایران هم قدمت سوگند خوردن در فرهنگ عمید به این صورت آمده است در اوستا واژه سوگند از واژه «سوكنته» به معنای «گوگرد» گرفته شده است و «سوگند خوردن» یعنی «خوردن گوگرد». به این شكل كه در آن زمان گوگرد را در آب می ریختند و آن را رقیق می كردند و به متهمان یا مجرمان می خوراندند. اگر سم در بدن مجرم تاثیر می كرد و فرد می مرد، یعنی سوگندی كه در ارتباط با بی گناهی اش خورده بود، دروغ بوده است ولی اگر زنده می ماند سوگندش را باور می كردند. در واقع این روش برای تشخیص گناهكار از بی گناه مورد استفاده قرار می گرفته است و مسلم است كه بسیاری از افراد در اثر خوردن آب گوگرد می مردند.

▪ چرا امروزه سوگندخوردن رایج شده و مردم به راحتی قسم می خورند؟
با توجه به پیچیدگی زندگی جوامع امروز، شكل عوض كردن جامعه و نوع تعاملات ارتباطاتی كه امروزه مردم با هم دارند، طبیعی است كه همه چیز پیچیده شده است به همین دلیل سوگند خوردن، هم پیچیده شده و هم فراوان. به نظر من این امر به تحقیقات وسیع میدانی نیاز دارد تا یك جامعه آماری بزرگ را انتخاب و از منظرهای مختلف آن را بررسی كنیم، اما همان طور كه گفتم، در بیشتر موارد افراد برای اثبات حقی كه برای خود قائل هستند و دیگران آن حق را انكار می كنند یا برای راستی و راست نمایی خود سوگند می خورند.

من فكر می كنم بیشتر سوگندهایی كه امروزه یاد می شود یا به دلیل اینكه فرد به طور شفاف عمل نكرده و مستندات خود را تهیه نكرده كه دیگران را قانع كند از سر عجز است یا شخصی جرمی را مرتكب شده یا خواسته نامشروعی دارد و برای اثبات بی گناهی خود یا رسیدن به خواسته اش، قسم می خورد. سوگند خوردن مجرمان و خطاكاران یا به عبارتی حرفه ای ها بیشتر به این دلیل است كه جرمی را مرتكب شده اند و حالا سوگند می خورند كه آن كار را انجام نداده اند. در حالی كه فردی كه به مسائل روان شناسی آگاه باشد، وقتی مجرم به دروغ سوگند می خورد، از نوع گفتار، تغییر چهره و حالاتش متوجه این دروغ می شود. نكته مهم این است كه بیشتر سوگندهایی كه ما انسان ها می خوریم از سر نیاز و اثبات خودمان و حقمان و برای رسیدن به غرض هایمان و از سر ناچاری است.

▪ آیا این قسم خوردن های زیاد و بی دلیل می تواند ناشی از تربیت و آموزش باشد؟
معتقدم عادت به قسم خوردن اكتسابی است و عمدتا در محیط هایی اتفاق می افتد كه این حالت بیشتر وجود دارد. پدر و مادری كه برای كوچك ترین چیزی قسم می خورند یا فضایی كه برای سوگند خوردن در جامعه وجود دارد می تواند كودكان را آموزش دهد. من سوگند خوردن را نامطلوب می دانم همان طور كه در آموزه های دینی هم قسم خوردن نامطلوب برشمرده شده است ولی متاسفانه ما این كار نامطلوب را یاد می گیریم.

▪ آیا شخصیت افراد هم در سوگندخوردن یا نخوردن آنها دخیل است؟
افرادی كه دارای شخصیت های بهنجار هستند، اخلاق و رفتاری متعادل و شفاف و صراحت و صداقت و انعطاف دارند، آدم های منطقی ای هستند و مستندات را آماده می كنند و یازی برای اثبات غیرطبیعی خودشان از راه سوگند ندارند. درواقع افرادی كه دارای عزت نفس بالایی هستند، خود ارزشمندی و اعتمادبه نفس بالایی دارند و حتی اگر مدرك و سند قاطعی درباره موضوع نداشته باشند اهل سوگندخوردن نیستند. وقتی به زندگی بزرگان و امامان هم نگاه می كنیم، می بینیم با وجود اینكه حق با آنها بوده است هرگز حاضر نبوده اند سوگند بخورند. در سوره بقره هم در آیات ۲۲۴ و ۲۲۵ سوگند خوردن نهی شده است.

▪ رواج سوگندخوردن افراد چه تاثیری می تواند در جامعه ایجاد كند؟
سوگندخوردن باعث می شود ابهام و درآمیختگی راست و درست، حق و باطل، سره و ناسره، ابهام و شفافیت اتفاق بیفتد. اگر قرار باشد هر كسی به هر بهانه ای سوگند بخورد پس هنجارها و شاخص های جامعه، ارزش های اجتماعی و ملاك ها چه می شود؟ همه دنبال این هستند كه حق خودشان را با یك روش غیرطبیعی بگیرند. پس شیوع سوگند در جامعه باعث افزایش ناهنجاری می شود به خصوص در مورد كسانی كه رفتارهای ضداخلاقی، ضداجتماعی و رفتارهای مجرمانه دارند، خطرناك تر است زیرا این افراد سوگند دروغ می خورند و سوگند دروغ برای جامعه بسیار خطرناك است.

در جامعه ای كه شیوع گناه و انحراف از رفتارهای اساسی و الهی وجود دارد، سوگند دروغ بیشتر خورده می شود. سوگند در شرایط بدبینی، سوءظن یا بدگمانی هم بین افراد رواج پیدا می كند. ما باید این بیماری را درمان كنیم. چرا باید یك زن و شوهر نسبت به هم بدبین باشند؟ چرا افراد در جامعه و در ارتباطاتشان باید سوءظن داشته باشند؟ این سوءظن باعث می شود افراد به هم اعتماد نكنند و افراد از ترس افشاگری و برای اینكه خود را تبرئه یا بی گناهی شان را اثبات كنند، متوسل به سوگند خوردن می شوند. ضمن اینكه سوگند دروغ در آموزه های دینی به عنوان گناه كبیره شناخته می شود. سوگند دروغ، دروغگویی را در جامعه ترویج می كند و به نظر من یك سوگند خاص شیطانی است.

▪ اگر سوگند در آموزه های دینی مطلوب نیست پس چرا خداوند در قرآن كریم این همه قسم یاد كرده است؟
خداوند در بیش از ۴۰ سوره به زمان، میوه ها، مكان های مقدس، ستاره ها، آسمان ها و... سوگند یاد كرده است. ولی بین سوگندهای الهی و سوگندهای بشر، تفاوت فاحشی وجود دارد. سوگندهای خداوند از ترس نیازمندی و موجه نمایی یا برای اثبات حق نیست بلكه از منظر آموزشی، یادآوری و توجه به واقعیت های بزرگ هستی است بنابراین سوگندهای خداوند در قرآن به دو دلیل عمده است؛ تاكید روی موضوع یا مطلبی كه لازم است به آن تاكید شود مانند موضوع قیامت و... و دوم بیان عظمت چیزی مانند زمان یا مكان خاص و...