26 آذر 1393 – هیچ تابلوی هشدار دهند‌ه‌ای نصب نشد تا حادثه بار دیگر تکرار شود. این بار یک یوز ماده درست در همین محور کشته شد و از آنجا که به نظر می‌رسید یوز کشته شده دارای توله باشد تلاش شبانه روزی محیط‌بانان برای ممانعت از ورود توله‌ها به جاده بار دیگر آغاز شد. اما تا دوشب بعد از واقعه هیچ توله‌ای به نزدیکی جاده نیامد تا اینکه در واپسین ساعات یکشنبه شب 30 آذر ماه، توله نابالغ در جستوجوی مادر گمشده وارد جاده شده و در اثر برخورد با خودروهای عبوری کشته می‌شود.
تکرار فاجعه و حذف دو یوز دیگر منجر به تشکیل کارگروه ویژه‌ای برای رسیدگی و پیشگیری مجدد این واقعه با حضور نمایندگان وزارت راه و شهرسازی و سازمان محیط زیست شد. اما با فروکش کردن تب یوز دوباره همه چیز فراموش شد و محیط زیست تنها ماند!
چهارشنبه 22 اردیبهشت 1395- تابلو نصب شد اما در جای خود نصب نشد! و فاجعه برای سومین بار تکرار شد. جاده مرگبار تهران - مشهد در شمال پارک ملی توران برای سومین بار مرگ یوزپلنگ دیگری را رقم زد.
یک ماده یوز دیگر که ششمین قربانی این جاده در 6 سال اخیر بود کشته شد تا بار دیگر این پرسش مطرح شود که چند یوز دیگر باید در این جاده و جاده‌های مشابه کشته شوند تا تدابیری جدی برای جلوگیری از مرگ آخرین بازمانده‌های یوز ایران اتخاذ شود؟ م
حیط‌بانان پارک ملی توران که گویی این بار، تجربه‌ای گرانقدر کسب کرده و از یاری مسئولان وزارت راه و سازمان حفاظت محیط زیست ناامید شده بودند، گشتزنی پیرامون جاده را تا چندین شب متوالی بعد از واقعه همچنان ادامه دادند تا مانع ورود توله این ماده یوز به داخل جاده شوند. تا 5 روز متوالی توله 10 ماهه این یوز، بارها و بارها توسط محیط‌بانان در محل دیده و عکسبرداری شد اما محیط‌بانان با جمع‌آوری لاستیک‌های مستعمل خودروهای سنگین و آتش زدن لاستیک‌ها در شب در نزدیکی محل واقعه، مانع از ورود آن به داخل جاده شدند تا شاید به فاجعه کشتار یوزهای ایرانی در جاده مرگبار سبزوار -شاهرود پایان دهند.
اصلی‌ترین عامل مرگ یوزهای ایران
در کمتر از دو سال گذشته، چهار یوز کمیاب ایران یا در جاده‌ها کشته شده یا در اثر ضربات چوب و چماق مردم محلی از بین رفته‌اند. هومن جوکار مدیر طرح حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در گفت‌و‌گو با «ایران» مرگ 4 یوز در دوسال گذشته که سه تای آن در جاده شمالی پارک ملی توران کشته شده‌اند را فاجعه عنوان می‌کند و می‌گوید: تلفات جاده‌ای در حال حاضر مهم‌ترین عامل مرگ یوزپلنگ‌های ایران محسوب می‌شود اما تأسف آور است که با وجود تمام تلاش‌های صورت گرفته توسط سازمان حفاظت محیط زیست و با اینکه تقریباً همه افکار عمومی متوجه بحرانی بودن شرایط یوزهای ایران در سال‌های اخیر شده باز هم همه نگاه‌ها به سمت سازمان است و همه منتظرند سازمان محیط زیست با این بودجه‌های حداقلی معجزه کند.
مرتضی اسلامی، مدیر انجمن یوزپلنگ ایرانی هم به «ایران» می‌گوید: از سال 1380 تاکنون 26 یوز در اثر عوامل انسانی در کشور کشته شده‌اند که از این تعداد 15 یوز فقط از سال 1383 در اثر برخورد با خودروهای عبوری تلف شده‌اند. بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت رقمی معادل 57 درصد تلفات یوزها فقط به دلیل جاده‌ها بوده است .
جاده تهران - مشهد حدفاصل شاهرود تا سبزوار و جاده یزد - بندر عباس حدفاصل مهریز و انار دو مورد از داغ‌ترین نقاط حادثه‌خیز برای یوزها در کشوراست. این دو جاده به تنهایی 11 یوزپلنگ ایرانی را در 12 سال گذشته به کام مرگ کشانده اما هنوز هم ایجاد محدودیت‌های ترافیکی در این جاده‌ها تحقق نیافته است.
جوکار درباره دلایل بی‌توجهی مسئولان نسبت به نصب تابلوهای ترافیکی در اطراف جاده مزبور به «ایران» می‌گوید: بعد از واقعه دوم، حدود 20 تا 25 تابلو در این محور نصب شد که به راننده‌های عبوری هشدار می‌داد اینجا محدوده عبور یوز ایرانی است و احتیاط کنند منتها ما در نظر داشتیم این تابلوها در کنار جاده نصب شود تا دید مناسبی برای راننده‌ها داشته باشد ولی وزارت راه قبول نکرد و نهایتاً تابلوها با یک فاصله 9-8 متری از جاده نصب شد چون به تعبیر آنها این تابلوها نمی‌تواند به عنوان تابلوهای ترافیکی در کنار جاده قرار بگیرد. به همین دلیل عملاً امکان مشاهده تابلوها بویژه در شب برای راننده‌ها مقدور نیست و هیچ کس متوجه نمی‌شود که اینجا باید احتیاط کند.
او می‌افزاید: از سوی دیگر بعد از واقعه دوم که در جامعه کمی ایجاد حساسیت شد، ما از وزارت راه خواستیم که فکری به حال نقاط حادثه خیز این جاده کند و پیشنهاد‌های خودمان را هم ارائه کردیم ولی آنها اصلاً قبول نداشتند این مناطق نقاط حادثه خیز است و نقاط حادثه خیز انسانی را که هیچ تطابقی با نقاط حادثه خیز جانوران ندارد ملاک می‌دانستند و اینجا بود که به فکر افتادیم مطالعه‌ای را برای شناسایی دقیق نقاط حادثه خیز و تعیین شاخص‌های حادثه خیزی جاده تدارک ببینیم.
آیا نقاط حادثه خیز جاده‌ای برای انسان و حیوان یکسان است؟
جوکار می‌افزاید: اخیراً یکی از دانشجویان مقطع دکترای محیط زیست عنوان تز دکترای خود را روی اکولوژی جاده‌ها انتخاب کرده که به همین منظور قراردادی را با او امضا کردیم تا در این محور نیز این مطالعه را برای ما انجام دهد. بر اساس مطالعه آقای علیرضا محمدی، حدود 12 کیلومتر از جاده سبزوار -شاهرود به عنوان محدوده حادثه خیز برای یوز ایرانی مشخص شد و تمامی نقشه‌های مربوطه، مسیرهای عبوری یوزها بین میاندشت و توران و... مشخص شد همچنین برای ما سؤال بود که اساساً چه عاملی باعث تردد یوزها بین این دو منطقه می‌شود که البته هنوز هم به نتیجه دقیقی نرسیدیم ابتدا فکر می‌کردیم شاید مسأله ورود دام در منطقه باعث می‌شود تا این جانور از یک منطقه به منطقه دیگر برود اما الان که از 15 فروردین دامی در هر دو منطقه نیست باز هم یوز ماده و توله‌اش قصد عبور از جاده را داشته تا از میاندشت وارد توران شوند.
خسارت بیمه یوز صرف چه اموری می‌شود؟
دو سال قبل و در پی شدت گرفتن نگرانی‌ها نسبت به دخالت انسانی در مرگ یوزپلنگ‌های ایرانی، شرکت بیمه دانا داوطلبانه قراردادی را با مسئولان طرح حفاظت از یوز آسیایی و دفتر برنامه عمران ملل متحد که حامی مالی این طرح محسوب می‌شود به امضا رساند. به موجب این قرارداد تمامی یوزپلنگ‌های ایرانی در برابر عوامل انسانی بیمه شدند و مقرر شد چنانچه یوزپلنگی در اثر دخالت انسانی از بین رفت مبلغ 50 میلیون تومان به ازای هر یوز به صندوق مشترکی که به همین منظور در محل دفتر سازمان ملل در تهران ایجاد شده بود، واریز شود. هومن جوکار، در این باره به «ایران» می‌گوید: برای دو یوزپلنگی که دو سال قبل در جاده کشته شدند و یوزی که بهمن ماه سال گذشته در اثر ضربات یک جسم سخت بر سر کشته شده بود تاکنون شرکت بیمه، 150 میلیون تومان به حساب این صندوق واریز کرده است و این پول قرار بود برای تأمین هزینه‌های مرتبط با زیستگاههای این جانور نیز هزینه شود.
چرا تابلوهای ترافیکی یوز اثر بازدارندگی نداشتند؟
مدیر طرح حفاظت از یوز آسیایی می‌افزاید: امروز به این نتیجه رسیدیم که تابلوهای نصب شده در این محور به هیچ وجه اثر بازدارندگی نداشتند، دلیل‌اش هم این است که هم طراحی مناسبی نداشتند و هم در جای درستی در کنار جاده نصب نشدند و اصلاً در شب امکان دیده شدن‌شان توسط راننده‌ها وجود ندارد. با این حال من معتقدم حتی اگر همین تابلوهای قدیمی با همین گرافیک ضعیفش در مسیر جاده نصب می‌شد تا حد زیادی می‌توانست اثر بازدارندگی داشته باشد. اما متأسفانه تا به امروز طرح نصب تابلوها یک طرح شکست خورده محسوب می‌شود.
این کارشناس حیات وحش و مدیر طرح حفاظت از یوز آسیایی درباره ایجاد موانع ترافیکی در مسیر 12 کیلومتری حادثه خیز جاده شمال - توران می‌افزاید: این جاده یک جاده ترانزیتی و پرتردد است و حتی دوبرابر ترافیک داخلی، مسیر تردد راننده‌های ترک و تاجیک است بنابراین امکان ایجاد موانع فیزیکی در این مسیر برای کاهش سرعت خودروها وجود ندارد ولی پیشنهادهایی برای جلسه هفته آینده داریم که امیدواریم مسئولان راه و ترابری استان و پلیس راهور نهایت همکاری را داشته باشند.
نخست اینکه در ابتدا و انتهای این محدوده 12 کیلومتری یک دروازه ورودی و طاقی ایجاد و نصب کنیم که با نصب تابلو، راننده متوجه شود که اینجا محدوده خطر است و با مشاهده تابلوهای حداکثر سرعت 60 کیلومتر، سرعتش را پایین آورده تا در صورت مواجه شدن با حیوان بتواند خودرو را کنترل کرده و از تصادف جلوگیری کند.
او درباره نصب فنس اطراف این محدوده می‌گوید: نمی‌توان محدوده‌ای را که کریدور و محل عبور یوزها بین دو منطقه برای تبادل جمعیت و ژن‌ها است با فنس محدود کرد اما می‌توان از 34 مسیر آبگذر‌های زیر جاده استفاده کرد و آنها را به شکل زیرگذر بازسازی کرد تا برای عبور یوزها مناسب باشد ضمن اینکه همین هم با مشکلاتی مواجه است چون در برخی مناطق بین مسیر رفت و برگشت جاده فاصله زیادی وجود دارد و حتی اگر یوز از زیرگذر عبور کند باز هم از جاده مقابل مورد تهدید قرار می‌گیرد و باید مجدداً از جاده عبور کند و اینجاست که گزینه روگذر را هم مطرح کردیم که البته هزینه بر است.
هشدار اتحادیه جهانی حفاظت در مورد تلفات یوزهای ایرانی
«ارس برایتن موزر» رئیس گروه گربه سانان اتحادیه جهانی حفاظت که چند سال قبل به ایران سفر کرده بود درباره تلفات جاده‌ای یوزهای ایران گفته بود: در چنین مواردی باید جمعیت‌ها را به گونه‌ای قوی مدیریت کنیم که خودش بتواند از دست رفتن افراد جمعیت را جبران کند و دیگر اینکه جاده‌ها را طوری طراحی کنیم که میزان تلفات به حداقل برسد و شرایط ترافیکی خاصی را برایش قائل شویم و مردم را آگاه کنیم یا محدودیت سرعت بگذاریم تا مرگ و میر یوزپلنگ‌ها را به حداقل برسانیم.
حالا همین هشدار را «جرج شالر»، از کارشناسان برجسته صندوق جهانی حیات وحش سال‌هاست که به ایرانی‌ها می‌دهد و می‌گوید که باید هر چه سریعتر تدابیری برای جاده‌های اطراف زیستگاههای یوز اتخاذ شود اما هر ساله این رخدادهای تلخ تکرار می‌شود تا یوز ایران یک گام دیگر به سمت انقراض نزدیک شود.
