گروه فرهنگی مشرق- آدم‌های احمق، اگر هم به فرض، خودشان آدم‌های خوبی باشند، کارها و تصمیمات‌شان خوب نیست. اکثر مصیبت‌های تاریخ را آدم‌های احمق به وجود آورده‌اند، یا تکمیل کرده‌اند. در روایتی شنیدم خود نادانی و حماقت گناه است. اگر روایت درست باشد واقعاً حرف عجیبی‌ست. چون همه ما هنگام عذرخواهی از هر اشتباهی معمولاً می‌گوییم: نمی‌دانستم، نفهمیدم، شما ببخشید! یعنی نادانی را به نوعی موجّه می‌دانیم. ظاهراً خیال می‌کنیم جهل و ندانستن می‌توانند هر گناهی را تبرئه کنند. حالا اگر خود نادانی و نفهمیدن گناه باشد باید چه کرد؟ بگذریم...
از همان سال‌های آغاز انقلاب، مخصوصاً در کارهای فرهنگی یک نهضتی راه افتاد به اسم اسلامی کردن هر چیزی. مثلاً در برابر سینمای مستهجن داخلی و خارجی، سینمای اسلامی درست کردن. مدرسه اسلامی، دانشگاه اسلامی، تفریحات اسلامی و الی آخر. می‌گفتند روابط نامشروع زن و مرد گناه است، ما با ازدواج آن را اسلامی کنیم. آب‌جو چند درصد الکل دارد و حرام است، ما ماءالشعیر اسلامی درست کنیم. دردسرتان ندهم، با این فرمول هرچیزی را نمی‌توان اسلامی کرد. «ربا» حرام است، اسلامی و غیراسلامی ندارد. رشوه، لواط، دروغ، دزدی و امثالهم که اسلامی و غیراسلامی ندارد. هرچیزی را نمی‌توان با چسباندن قید اسلامی مشروع کرد. شما به محض اینکه به هر بهانه‌ای و در هر شرایطی برای خودِ پول، پول دادی یا گرفتی، این ربا و اعلام جنگ با خداست. این واقعاً احمقانه است که به جوان‌ها بگویی، شما به سمت عرفان سرخپوستی گرایش پیدا نکن، خودمان عرفان اسلامی داریم. اینجا معلوم می‌شود که طرف اصلاً نمی‌داند «عرفان» یعنی چه. نمی‌فهمد ریاضیات و شیمی مباح و غیرمباح، حلال و حرام دارد، اما اسلامی و غیراسلامی ندارد. نمی‌فهمد ایمان، ایمان است، مسیحی و اسلامی ندارد. مؤمن مسلمان، یا مؤمن مسیحی داریم، ریاضی‌دان مسلمان و غیرمسلمان داریم، اما خود ایمان و ریاضیات اسلامی و غیراسلامی ندارد. (چون «علم» یک نوع نعمت است، مثل باقی نعمت‌های الهی) برای ما که با الفبای چینی یا زبان لاتین آشنایی نداریم، ترجمه شعر حافظ یا رکیک‌ترین فحش‌های ناموسی به خط چینی نوشته شده، یا به زبان لاتین گفته شده باشد، یکی‌ست. ما اینقدر متوجه می‌شویم که احتمالاً این کلمات به الفبای چینی یا زبان لاتین است. حالا معنی کلمات چیست، خدا می‌داند. آیا می‌شود گفت هرچه با الفبای چینی نوشته شده باشد نقشه گنج است یا نیست؟ ما که ایرانی هستیم اکثر چینی‌ها را فقط چشم‌بادامی می‌بینیم و زرد پوست. خیال می‌کنیم بچه‌های یک مدرسه چینی همه شبیه یکدیگرند. اما چینی‌ها بالای میلیارد جمعیت دارند و همه‌شان هم یکدیگر را تمایز و تشخیص می‌دهند. این طور نیست که یک پسر بچه چینی به چند میلیون آدم بگوید عمو یا خاله!
مکاتب علوم تجربی تفاوت‌هایی با هم دارند. این تفاوت‌ها و تنوع‌ها هرچه بالاتر می‌آید، مثلاً در فلسفه بیشتر است. دو فیلسوف پیدا نمی‌کنید که واقعاً فیلسوف باشند (نه فلسفه‌دان) و با یکدیگر اساساً اختلاف نداشته باشند. در عرفان این تنوع به مراتب بیشتر است. تا جایی که فرمود به تعداد نفوس راه برای سلوک به حقیقت وجو دارد.
خلاصه مکاتب عرفانی هم برای امثال حقیر همین حالت را دارند. مثل الفبای چینی هستند. ما خیال می‌کنیم هر حرفی عارفانه باشد لابد خوب است. هر عارفی لابد بهشتی است. اما اصلاً اینطور نیست. خیلی از مثلاً عرفا، برای دست یافتن به آن جنس معرفت و شهود مجبور می‌شوند روح خود را به شیطان بفروشند. نمایشنامه «فاستوس» یادتان هست؟ کسی که می‌خواست برای پی بردن به راز کائنات روح خود را به شیطان بفروشد... بسیاری از عرفای اسلامی از کشف و کرامات اکراه دارند. نه اینکه تعارف کنند، اصلاً وحشت دارند! می‌دانید چرا؟
مثلاً فرض کنید در مترو کنار یک آدم ورزشکار و بسیار قوی و نیرومند ایستاده‌اید. قطار گاهی ترمز می‌کند، به چپ و راست دور می‌زند، کسانی از اطراف هُل می‌دهند و... خلاصه ناخواسته پایتان را روی پای آن ورزشکار می‌گذارید. معمولاً عذرخواهی می‌کنید و معمولاً طرف عذر شما را می‌پذیرد. چون کار شما از روی عمد نیست. ندانسته و نخواسته اشتباه می‌کنید. اصلاً خیلی وقت‌ها لازم نیست عذرخواهی هم کنید. آن «بوروس‌لی» یا غولی که کنار شما ایستاده از شما عصبانی نمی‌شود. اما حالا فرض کنید قطار کاملاً ساکن است؛ اطراف شما خلوت است. زل می‌زنید در چشم‌های یارو و پایش را لگد می‌کنید! یا اصلاً لگد هم نمی‌کنید، فقط یک لحظه چپ نگاه می‌کنید... معلوم است یارو دکوراسیون صورتتان را پائین می‌آورد! چون این اشتباه را از روی عمد و آگاهی انجام داده‌اید. اینجا طلب بخشش و توبه خیلی معنی ندارد.
عارفانی که چشم برزخی دارند وضع‌شان خیلی خطرناک می‌شود. یک لحظه اشتباه کنند بیچاره می‌شوند. کوچکترین اشتباه اگر آگاهانه باشد دیگر ربطی به کوچک و بزرگی گناه ندارد؛ ربطی به صغیره و کبیره بودن ندارد. اینجا بزرگی و عظمت خدایی مطرح است که در مقابل او این گناه صورت گرفته. خدا بسیار مهربان است. هیچکس نسبت به یک آدم از خداوند مهربان‌تر نیست. خدا لطف می‌کند که به هر نمازخوانی چشم برزخی نمی‌دهد. می‌خواهد اگر بنده اشتباهی کرد قابل بخشش باشد. خداوند لطف می‌کند که به خیلی‌ها ایمان یقینی و کامل نمی‌دهد. چون می‌خواهد راه گریزی برای گناهان بنده‌اش باشد. اگر شما قدرت طی‌الارض داشته باشید، دیگر خیلی مهم نیست کجا می‌خواهید بروید و با چه سرعتی. این مهم است که هرجا بروید خدا حی و حاضر است. خلاصه کنم: هر آدمی در هر شرایطی اگر بخواهد کارهای خوب انجام بدهد، اگر بخواهد راه درست برود، اگر بخواهد تسلیم حق و حقیقت شود، آنقدر علم و آگاهی دارد که بداند چه بکند و کدام سمت برود...