به گزارش مشرق به نقل از مهر، علاوه بر رطوبت که تخت جمشيد را در معرض خطر جدي قرار داده گلسنگها نيز در تخت جمشيد روند رو به رشدي داشته اند و در اين بين نقش آلوده کننده هاي هوا نيز در فساد تدريجي و اضمحلال سنگهاي تاريخي تخت جمشيد چشمگير است.

تخت جمشيد طي مدت اخير در برابر خطرات و تهديدهاي مختلفي قرار گرفته که شامل برخي مرمتهاي غير اصولي، نفوذ رطوبت در عمق سنگها و... بوده که هريک در بخشهاي مختلف صدماتي را بر پيکره اين مجموعه تاريخي ارزشمند وارد کرده است.

به غير از رطوبت عوامل ديگري نيز در اضمحلال سنگهاي تاريخي تخت جمشيد تاثير گذارند که از آن جمله مي توان به رشد فاجعه بار گلسنگها و يا نقش آلوده کننده هاي هوا نيز اشاره کرد.

يک فعال ميراث فرهنگي در اين خصوص به خبرنگار مهر گفت: تخلخل و نفوذ پذيري را شايد بتوان يکي از مهمترين خواص فيزيکي موثر بر زوال و پوسيدگي سنگها دانست زيرا وجود اين مشخصه ها به همراه افزايش امکان دسترسي به بخشهاي داخلي سنگ ، زمينه تخريب آن را بوسيله هر يک از سه حالت آب (جامد ، مايع ، گاز ) مهيا مي کند.

تخلخل بيش از حد سطوح نقش شير که بر اثر عوامل مختلف ايجاد شده و روند اين نقش

وي ادامه داد: نکته ديگر اينکه در سنگهاي رسوبي که ساخت و کاربرد آنها در بنا يا آثار در خلاف جهت لايه بندي سنگ باشد، به دليل سهولت نفوذ رطوبت و آب باران، متحمل آسيب بيشتري نسبت به سنگهايي ديگر مي شوند که هم جهت با لايه بنديشان بکار برده شده اند. وجود لايه بندي، درز و شکاف و ريز ترکها ، سنگ را به قطعات کوچکتر تقسيم مي کند و سطح تماس آن را با عوامل مخرب بيشتر مي گرداند.

اين فعال ميراث فرهنگي بيان کرد: آلودگي هوا مي تواند اثرات جبران ناپذيري بر روي سنگ و فرسودگي آثار تاريخي و اشياي موزه اي داشته باشد ضمن اينکه افزايش سرعت فرسايش سطح سنگ در دهه هاي اخير حاکي از افزايش زياد آلودگي هواست.

تاثيرات آلاينده هاي جوي و بارانهاي اسيدي بر ديواره جرزها و کتيبه ها

وي ادامه داد: سنگهايي چون مرمر، سنگ آهک و ماسه سنگ که حاوي کلسيت هستند، بيشترين آسيب را در اثر بارش بارانهاي اسيدي در هواي آلوده متحمل مي شوند و ترکيبات طبيعي و مصنوعي موجود در آلودگي هوا که بيشترين سهم را در فرسودگي سنگ دارند و به رشد گلسنگها به طور فاجعه باري کمک مي کنند شامل دي اکسيد کربن، اکسيدهاي گوگرد، اکسيدهاي نيتروژن، مواد ذره اي، ترکيبات آمونياکي، اوزون، اسيد فلوئوريدريک و اسيد کلريدريک است و سه ترکيب اول که قابل حل شدن در آب هستند با سنگ هاي آهکي واکنش سريع نشان داده و آسيب پذيري سنگ را دو چندان مي کنند.

اين محقق عنوان کرد: آلودگي هوا به عنوان کاتاليزور يا تسريع کننده در انجام واکنشهاي شيميايي مختلف، باعث فرسودگي سريع و زياد ماده ، پوسته پوسته شدن و تورق و جدا شدن کريستالها و ترکيبات سنگ از يکديگر و در نهايت طولاني و عميق تر شدن رگه هاي کوچک سنگ مي شوند.

تاثيرات مواد آلاينده جوي روي کتيبه هاي آثار ثبت جهاني تخت جمشيد

وي خاطرنشان کرد: ذرات آلاينده موجب کثيفي و ايجاد لکه بر روي سطوح سنگ مي شوند و از آنجائيکه ذرات حاوي اکسيدهاي فلزي هستند نقش کاتالسزور را داشته و لايه سخت خشکي تشکيل مي دهند، از طرفي در هواي آلوده روي سطوح سنگهاي آهکي به دليل موقعيت خاص که کمتر با آب باران شسته مي شوند قشر غير قابل نفوذ سختي از دوده و گرد و خاک تشکيل مي شود که داراي مقدار زيادي گچ است که اين لايه بد نما اولين قدم تخريب و فساد تدريجي سنگ است.

اين فعال ميراث فرهنگي تصريح کرد: آلودگي هوا به دو صورت خشک و تر ته نشين مي شوند و معمولا وقتي آلودگي به صورت فاز گازي به سطح سنگ رسيده و در رطوبتي که از قبل در سنگ وجود دارد حل مي شود البته دي اکسيد گوگرد تا مسافت حدود 30 کيلومتر نسبت به منشا توليد آن ته نشين مي شود و اين عمل را ته نشين خشک مي نامند.

تعمير يا مرمت کتيبه با سيمان که باعث تسريع روند اضمحلال کتيبه مي شود

وي ادامه داد: اما ته نشين تر زماني صورت مي گيرد که آلاينده ها در هوا به صورت رطوبت وجود داشته باشند يا با ابرهاي باران زا به محل آثار تاريخي برسند و مي توانند بر روي مناطقي که دهها کيلومتر از منشا فاصله دارند تاثير بگذارند. به هر حال اين دو حالت باعث فرسودگي و فساد تدريجي سطوح سنگ هاي تاريخي مي شوند و هر چه تخلخل سطوح بيشتر باشددرصد تخريب بيشتر خواهد بود .

اين محقق عنوان کرد: مهمترين آلوده کننده هاي شيميايي مخرب در سنگهاي تاريخي در دو حالت ، طبيعي و مصنوعي وجود دارند که عبارتند از دي اکسيد کربن که به صورت طبيعي در جو وجود دارد و توليد مقداري اسيد مي کند و باعث حلاليت کلسيت سنگ آهک شده و فساد تدريجي را باعث مي شود، دي اکسيد گوگرد که مهمترين آلوده کننده در تخريب سنگ است که از احتراق مواد گوگرد دار توليد مي شود، اسيد سولفور رقيق توليد شده با اکسيژن ترکيب شده و اسيد سولفوريک تشکيل ميدهد اين اسيد بر روي سطح سنگ (کربنات کلسيم ) رسوب کرده و سطح سنگ به سولفات کلسيم تبديل مي شود و سولفات کلسيم با جذب آب بصورت گچ معدني متبلور مي شود.

نمايان شدن نمک و گچ حاصل از فعل و انفعالات شيميايي رطوبت و شستشوي بي رويه پلکان شرقي آپادانا

وي اضافه کرد: مشکل اساسي فرآيند بلورهاي گچ است که مي توانند تا 50 سال ادامه داشته باشند و در سنگ نفوذ کرده و باعث تخريب آن شوند.

اين فعال ميراث فرهنگي با اشاره به اينکه آثار تاريخي در پي عوامل مختلفي دچار تخريب شديد مي شوند، به برخي از اين عوامل اشاره کرد و گفت: اکسيد ازت در جو به صورت فراواني وجود دارد و بسيار پايداراست ومواد ذره اي جامد در هوا نيز باعث تشکيل لايه سختي بر سنگ شده و اکسيداسيون را سريعتر مي کنند که حاصل صنعت، کشاورزي و ترافيک شهرهاست.

وي ازدرجه حرارت بالا و ترک خوردگي به عنوان عامل ديگري ياد کرد و گفت: اين عامل به وفور در آثار سنگيتاريخي تخت جمشيد ديده مي شود و راه نفوذ مواد آلاينده را به داخل سنگ راحت تر کرده ضمن اينکه حمله سولفاتها از طريق هوا را نيز مي توان به عنوان عامل ديگر در نظر گرفته شود زيرا اين مواد در هنگام کارهاي توليدي پالايشگاهي تحت عنوان مواد جانبي توليد مي شوند.

رشد بي رويه گلسنگ بر روي سطوح نقش برجسته ها که نشان رطوبت است

اين محقق با اشاره به رطوبت زياد نيز گفت: متاسفانه بر اثر بي دقتي مسولان هميشه در فصل ريزش باران بيشتر قسمتهاي تخت جمشيد دچار آب گرفتگي مي شود و بر اثر اين ريزش باران و همچنين خاصيت مويينگي سنگ، رطوبت خيلي زود در همه قسمتهاي سنگ نفوذ کرده و سرعت تخريب سنگ را تسريع مي کند.

وي به اسيد سولفوريک و بارانهاي اسيدي نيز اشاره کرد و گفت: واکنش شيميايي حاصل سولفات کلسيم توليد مي کند که به دليل محلول بودن به راحتي توسط آب شسته مي شود و نتيجه عمل انجام شده لايه سفيد رنگي است که بر سطح سنگ ايجاد و مقاومت سطح سنگ را کاهش مي دهد.

اين فعال ميراث فرهنگي گفت: شستشوي بي رويه آثار تاريخي با آب چاه يا شرب نيز موضوع ديگري است، در آثار تاريخي تخت جمشيد اين کار بارها بر پلکان شرقي آپادانا اتفاق افتاده است، اين عمل باعث بوجود آمدن کريستال گچ در سطح سنگ شده و با سيمانهاي موجود مربوط به مرمتهاي پيشين واکنش شديدي نشان مي دهد و خمير بسيار نرميتوليد مي کند. اين عمل در زماني بسيار شديدتر اتفاق مي افتد که بنا از يک طرف در مجاورت رطوبت و از طرف ديگر در هواي آزاد قرار داشته باشد. بر اثر بي اطلاعي يا ندانستن چنين شرايطي افرادي، موقعيت لازم براي تخريب اثر را بوجود مي آورند.

تاثيرات گلسنگ که باعث از بين رفتن کامل سر نقش برجسته شده در پلکان شمالي کاخ آپادانا

وي با بيان اينکه تر وخشک شدن در اثر نشست و نفوذ آب يا شستشوي بنا با آبهاي شور که باعث ريخته شدن هيدروکربورها بر روي سطوح بنا شده و بعد از نفوذ به داخل خلل و فرج سنگها روند تخريب اثر و فساد تدريجي آن سريعتر مي شود،افزود:حرکت ماشين آلات در محوطه آثار سنگي تخت جمشيد نيز بايد مورد توجه قرار گيرد زيرا اين عمل به دفعات متعددي صورت گرفته و باعث لرزش آثار داخل بنا و ترک خوردگي هاي متعددي بصورت نامحسوس شده اند.

اين محقق به نشست بخار و گازها از دودکش هاي کارخانه هاي صنعتي منطقه اشاره کرد و افزود: اين عمل که بعضيمواقع تمام دشت شهرستان مرودشت بخصوص آثار تاريخي تخت جمشي را در بر مي گيرد باعث تسريع در روند تخريب آثار تاريخي مي شود .

وي در ادامه سخنان خود عنوان کرد: مشکل اساسي و بزرگ محوطه تاريخي بالاي صفه تخت جمشيد نداشتن سطحي هموار جهت دفع ريزش آب باران است به بطوري که در کوچکترين بارش شاهد بوجود آمدن حوضچه هاي متعددي در بيشتر قسمتهاي بنا هستيم و در تمام طول سال ديواره هاي داخلي آبروهاي تخت جمشيد داراي رطوبت خاصي است که اين رطوبت از نفوذ آب باران در سطوح مختلف بنا بوجود مي آيد.

وي متذکر شد: سنگ بخاطر دارا بودن حالت مويينگي آب را در خود مي کشد و بعد از مدتي بر اثر تغيير عوامل جوي اين رطوبت را جهت دفع کردن به لايه سطحي خود هدايت مي کند و متاسفانه آب املاح مثل نمک و مواد ديگر را با خود به سطح سنگ مي آورد که نشست نمک در سطح سنگ در بيشتر جاهايي که از سيمان براي مرمت استفاده شده بخوبي نمايان است و يا در سطوح ديگري چون بخش جنوبي پلکان شرقي آپادانا و پلکان شمالي کاخ سه دروازه اين آثار بخوبي مشهود است.

اين فعال ميراث فرهنگي اظهار داشت: ديواره اصلي غربي صفه تخت جمشيد در تمام طول سال نمايانگر رطوبت بحث شده است به طوري که در بعضي قسمتها رطوبت بيرون رانده شده هميشه مشخص است و متاسفانه بيشترين عامل تخريب سنگهاي تاريخي را وجود رطوبت در آثار باعث مي شود و اگر نشود راهکاري براي از بين بردن اين رطوبت ايجاد کرد حداقل مي توان با بکار بستن مواردي از اين رطوبت ويرانگر کاست.

وي تصريح کرد: ساير عوامل موثر بر روند فرسايش سنگ، تغيير و دگرگوني و زوال آن ، ممکن است در اثر برخي حوادث ويرانگر طبيعي ، همچنين روش هاي نامناسب نگهداري آثار، مرمت هاي ناقص يا غير کارشناسي ، درمان ها و روش هاي حفاظتي نامناسب و... باشد که هر يک از عوامل ياد شده مي تواند بر روي نرخ فرسايش سنگهاي تاريخي تخت جمشيد و ديگر آثار سنگي کشورمان تاثير به سزايي داشته باشد.

وي با اشاره به عوامل مهم ديگر در تخريب و فرسايش سنگهاي تخت جمشيد نيز گفت: روند رشد بي رويه گلسنگها و جلبکها با گونه هاي مختلف در پهنه صفه تخت جمشيد که در چند سال اخير اين گياهان بيشترين قسمتهاي آثار سنگي را در بر گرفته اند نيز روند فرسودگي سنگ هاي دوهزار و اندي ساله تخت جمشيد شده اند را شديد تر مي کند.

اين محقق حوزه ميراث فرهنگي بيان کرد: يکي از عوامل رشد اين گلسنگها آلاينده هاي جوي و ديگر رطوبت زياد اين بناست به صورتي که مي گويند هر کجا گلسنگي وجود دارد بدان در آن بنا رطوبت بي امان در حال تخريب آثار است. وي خاطرنشان کرد: در حدود پنج سال قبل فقط قسمتهاي انگشت شماري از بخشهاي مختلف تخت جمشيد رشد گلسنگ را مشاهده مي کرديم اما هم اکنون در جاي جاي بناي عظيم تخت جمشيد روند رشد بي رويه گلسنگ بخوبي نمايان است.

اين فعال ميراث فرهنگي اضافه کرد: مهمترين دليل رشد و نمو اين گونه گلسنگها در بيشتر بخشهاي آثار تاريخي تخت جمشيد حفاظت غير اصولي يا بي تفاوتي در امر حفاظتي است و متاسفانه روند حفاظت و مرمت اصولي آثار سنگي تخت جمشيد به کلي از بين رفته يا سمت و سوي اين امر تغيير يافته است.