20 فروردين، "روز ملي فن‌آوري هسته‌يي" است و امسال سالگرد آن در حالي برگزار خواهد شد که درباره اعلام دستاوردهاي جديد هسته‌يي گمانه‌زني‌ها ادامه دارد. از ميان "توسعه سانتريفيوژها"، "مکان‌يابي و ساخت سايت‌هاي جديد غني‌سازي"، "توليد راديوداروي جديد"، "طراحي و ساخت راکتورها" و يا حتي "آغاز توليد برق در نيروگاه بوشهر"، کداميک مي‌تواند به‌عنوان دستاورد جديد هسته‌يي کشورمان معرفي مي‌شود.
به گزارش مشرق به نقل از ايسنا، در شهريور 1385، 20 فرودين‌ماه به عنوان «روز ملي فن‌آوري هسته‌يي» نامگذاري شد. بيستم فروردين‌ماه روزي است که دانشمندان ايراني در کم‌تر از دو دهه موفق به تکميل کامل چرخه سوخت هسته‌يي و وارد کردن ايران به جمع معدود کشورهاي دارنده چرخه کامل سوخت هسته‌يي شدند. مردم ايران اين روز را به خاطر تلاش گرانقدر فرزندان‌شان گرامي مي‌دارند؛ تلاشي که سال‌ها با وجود فشارهاي سياسي، اقتصادي بين‌المللي و تهديد‌هاي نظامي از سوي آمريکا و هم‌پيمانانش و در سال‌هاي اخير با صدور قطعنامه‌هاي شوراي امنيت عليه ايران تاکنون ادامه داشته است.
در آستانه روز ملي فن‌آوري هسته‌يي عملکرد يک سال گذشته سازمان انرژي اتمي در پيشبرد برنامه صلح‌آميز هسته‌يي کشورمان مورد بررسي قرار داده شده است.
توسعه سانتريفيوژها
تمرکز سازمان انرژي اتمي بر روي آزمايش نسل‌هاي جديد سانتريفيوژ که علاوه بر توان جداسازي بالا، مقدار توليد در واحد زمان را افزايش مي‌دهد در کنار برنامه‌ريزي براي نصب ساتتريفيوژ در تاسيسات فردو در سال جاري و مکان‌يابي و ساخت يک تاسيسات ديگر غني‌سازي احتمالا در سال جاري، از جمله اقدامات انجام شده و برنامه‌ريزي شده براي سال 90 در اين زمينه است.
علي‌اکبر صالحي ـ رييس پيشين سازمان انرژي اتمي ـ در گراميداشت 20 فروردين 89 در سخنراني خود در تهران از نسل سوم سانتريفيوژها رونمايي کرد. به گفته صالحي پس از آن‌که نسل سوم سانتريفيوژ آزمايش‌هاي مکانيکي‌اش را با موفقيت به پايان رساند، انتظار مي‌رود بر اساس محاسبات، ماشين مورد نظر در آزمايش‌هاي گازدهي پيش‌رو از توان جداسازي حدود 10 که تقريبا شش برابر توان جداسازي ماشين‌هاي نسل اول است، برخوردار باشد. نکته حائز اهميت در اين نسل از ماشين‌هاي سانتريفيوژ، دستيابي به قطر 200 ميلي‌متر است. نتيجه اين دستاورد اين است که علاوه بر افزايش توان جداسازي، مقدار توليد در واحد زمان در اين ماشين‌ها افزايش مي‌يابد.
هم‌چنين بنا بر گزارش آژانس، ايران اقدام به طراحي زنجيره‌هاي 174 تايي و آزمايش آن‌ها در يک سال گذشته کرده است.
بر اساس آخرين گزارش مديرکل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، ايران در 19 ژانويه سال 2011 دو آبشار سانتريفيوژ 164 جديد (آبشار 4 و 5) را در منطقه تحقيق و توسعه نصب کرده و به اين دو آبشار که يکي از آن‌ها شامل سانتريفيوژهاي IR-4 و ديگري شامل سانتريفيوژهاي IR-2m است، UF6 طبيعي تزريق کرده است.
بر اساس اين گزارش آژانس در حال حاضر ايران هم‌چنان حدود 9 هزار سانتريفيوژ نصب شده در نطنز در سالن A و تنها در سه واحد در اختيار دارد و کار نصب در پنج واحد ديگر اين سالن نيز ادامه دارد. از مجموع ماشين‌هاي نصب شده در سالن A، به بيش از 5 هزار سانتريفيوژ خوراک‌دهي مي‌شود. هم‌چنين تاکنون 3606 کيلوگرم اورانيوم با غناي پايين توليد کرده است.
توليد سوخت با غناي 20 درصد
پس از آن‌که آمريکا و هم‌پيمانانش توافق بر سر بيانيه تهران ميان ايران، برزيل و ترکيه را بر سر مبادله سوخت با غناي پايين با سوخت با غناي 20 درصد را با وجود تاييد‌ها و نامه‌نگاري‌هاي قبلي با رييسان‌جمهور برزيل و ترکيه ناديد گرفته و از آن عبور کردند و با توجه به ضرورت تامين مواد اوليه براي ساخت سوخت رآکتور تحقيقاتي تهران يعني اورانيوم با غناي 20 درصد و همکاري نکردن کشورهاي داراي مواد هسته‌يي با ايران براي تامين سوخت مورد نياز رآکتور تحقيقاتي ـ پزشکي تهران، به دستور رييس‌جمهور يک زنجيره در کارخانه غني‌سازي نيمه‌صنعتي نطنز آماده‌سازي و راه‌اندازي شد که هم‌اکنون اين زنجيره به خوبي مشغول به کار و توليد است. در کارخانه آزمايشي غني‌سازي سوخت PFEP آبشارهاي 1 و 6 که هرکدام مي‌توانند تا 164 ماشين را شامل شوند براي توليد LEU با غناي تا 20 درصد از U-235 طراحي شده است.
سال گذشته در روز ملي فن‌آوري هسته‌يي نيز اولين نمونه سوخت مجازي رآکتور تحقيقاتي تهران رونمايي شد.
بر اساس گزارش آژانس مجموع تقريبي 6/43 کيلوگرم UF6 با غناي 20 درصد U-235 از زمان آغاز اين فرآيند در فوريه 2010 توليد شده است که اين مقدار بايد تاکنون افزايش يافته باشد. در حال حاضر رآکتور تحقيقاتي تهران يک هفته در ميان فعاليت مي‌کند.
بر اساس آخرين گزارش يوکيا آمانو، ايران تا 9 ـ 8 فوريه 2011 هنوز نصب تجهيزات براي تبديل UF6 غني شده تا 20 درصد اورانيوم 235 به U308 براي توليد سوخت براي TRR را آغاز نکرده است. ايران عنوان کرده که نصب اين تجهيزات تا ژوييه 2011 (تيرماه 90) تکميل خواهد شد.
سايت فردو
ايران در سپتامبر 2009 به آژانس اطلاع داد که در حال ساخت کارخانه غني‌سازي سوخت فردو (FFEP) در نزديکي شهر قم است. ايران هدف اين تاسيسات را توليد UF6 با غناي تا 5 درصد از U-235 اعلام کرد که مجموع تقريبي 3000 سانتريفيوژ را در خود جاي دهد.
آژانس تاييد کرده است که ساخت تاسيسات فردو در حال انجام است و تا 19 فوريه 2011 (اوايل اسفند 89) هيچ سانتريفيوژي به اين تاسيسات وارد نشده است. در عين حال ايران در 21 فوريه 2011 (2 اسفند 89) به آژانس اعلام کرد که "تا تابستان 2011" مواد هسته‌يي را به آبشارها تزريق خواهد کرد.
مکان‌يابي و ساخت 10سايت جديد غني‌سازي
در آبان‌ماه 88 تصميم براي شناسايي 10سايت غني‌سازي در دولت به تصويب رسيد و اين موضوع به سازمان انرژي اتمي محول شد. بر اساس اعلام آژانس و بنا به اعلام ايران تصميم‌گيري درباره پنج سايت از 10 سايت گرفته شده است و قرار بوده است ساخت يکي از آن‌ها تا پايان سال 89 (20 مارس 2011) يا آغاز سال 90 شروع شود. براين اساس انتظار است در سال جديد آغاز ساخت يک سايت جديد غني‌سازي را شاهد باشيم.
هم‌چنين علي‌اکبر صالحي در ابتداي سال 89 درباره اکتشاف معادن و استخراج اورانيوم، اعلام کرده بود: "در اواخر سال 88 در منطقه اکتشافي ناريگان در استان يزد ذخاير اورانيوم قابل توجهي شناسايي و کشف شد که عمليات اکتشافي تکميلي آن در حال انجام است و در ساير حوزه‌هاي زمين‌شناسي کشور از جمله حوزه‌هاي رسوبي مستعد در مناطق مختلف کشور عمليات اکتشاف اورانيوم در فازهاي مختلف به صورت فراگير در حال پيگيري است."
وي درباره عمليات آماده‌سازي و تجهيز معدن اورانيوم ساغند يزد گفته بود: "بهره‌برداري از اين معدن در آينده نزديک آغاز خواهد شد."
فاز اول معدن ساغند يزد بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي از پيش انجام شده بايد اوايل سال 89 به بهره‌برداري مي‌رسيد که اين برنامه تاکنون به تاخير افتاده است.
بر اساس گزارش رييس وقت سازمان انرژي اتمي در فروردين سال گذشته عمليات استخراج کانسنگ اورانيوم از معدن گچين بندرعباس و توليد کيک زرد (U3O8) در مقياس صنعتي در کارخانه توليد کيک زرد بندرعباس (BUP) در حال انجام است.
صالحي قول داده بود که محصولات توليد شده کارخانه بندرعباس در آينده نزديک تحويل مجتمع تبديل اورانيوم اصفهان شود. بر اين اساس اولين محصول کيک زرد توليدي کارخانه بندرعباس آذرماه سال 89 با حضور دکتر علي‌اکبر صالحي به مجتمع سوخت رآکتورهاي هسته‌يي اصفهان وارد شد.
او در مراسم ورود اولين محصول توليدي کارخانه بندرعباس به اصفهان گفت: "ما بخش قابل توجهي از کيک زرد را از طريق بندرعباس تامين مي‌کنيم و اميدواريم در چند سال آينده بتوانيم تامين تمامي موجودي مورد نيازمان در داخل کشور دست يابيم."
هم‌چنين آژانس در آخرين گزارشش درباره ايران و در بازرسي انجام شده در فوريه 2011 آژانس وجود هفت بشکه 200 ليتري که ايران عنوان کرده، حاوي کيک زرد توليد شده در بندرعباس است را ملاحظه کرده است.
تاسيسات UCF اصفهان
تاسيسات فرآوري اورانيوم اصفهان از حدود يک سال پيش تاکنون در بخش توليد اورانيوم با غناي پايين در مرحله تعمير و نگهداري قرار دارد، اما در بخش‌هاي ديگر به فعاليت خود ادامه مي‌دهد.
بر اساس گزارش آژانس، ايران در نامه‌اي به تاريخ 4 ژوييه 2010 آژانس را مطلع کرد که UCF کار خود را به صورت کامل از تاريخ 23 سپتامبر از سر خواهد گرفت اما اين کارخانه تا 9 ـ 8 فوريه 2011 که آژانس يک بازرسي در آن انجام مي‌دهد در حال انجام تنظيمات بوده است.
رييس وقت سازمان انرژي اتمي در آذرماه سال 89 در اصفهان درباره وضعيت تعمير و نگهداري کارخانه UCF اظهار کرد: "اميدواريم در آينده نه چندان دور اين کارخانه کارش را شروع کند."
بر اساس گزارش اخير آژانس درباره ايران با توجه به اين که از 10 اوت 2009 تاکنون هيچ UF6 در UCF توليد نشده است، مقادير کلي اورانيوم توليد شده در UCF از مارس 2004 تاکنون هم‌چنان 371 تن در قالب UF6 است (که بخشي از آن به FEP و PFEP منتقل شده است) و البته تحت کنترل و نظارت آژانس است.
تبديل اورانيوم و توليد سوخت
بر اساس آخرين گزارش آژانس در نامه مورخ 6 فوريه 2011، ايران به آژانس اطلاع داد که در نيمه فوريه 2011 قصد دارد آزمايشات سرد در UCF (بدون به کارگيري مواد هسته‌يي) براي توليد UO2 براي سوخت راکتور IR – 40 را آغاز کند. کارخانه توليد قرص، ميله و مجتمع سوخت (FMP) در سال 88 به بهره‌برداري رسيد و اولين مجتمع سوخت براي رآکتور 40 مگاواتي اراک را توليد کرد.
نيروگاه بوشهر
داستان غم‌انگيز نيروگاه اتمي بوشهر پس از 37 سال هنوز ادامه دارد. در حالي که روزنه‌هايي از اميد با انتقال سوخت به قلب رآکتور و انجام آزمايش‌هاي موفق به وجود آمده بود به يکباره تمامي اين روزنه‌ها بسته شد.
روند راه‌اندازي فيزيکي نيروگاه بوشهر از 30 مرداد 89 (21 اوت 2010) آغاز شد و در اواخر آذرماه (اوايل دسامبر) کمپاني "اتم استروي اکسپورت" اعلام کرد که کار بارگذاري سوخت نيروگاه را به پايان رسانده است. در حالي که اميدهايي جدي پس از سوخت‌گذاري نيروگاه اتمي بوشهر در ميان افکار عمومي براي راه‌اندازي آن شکل گرفته بود، شايعاتي مبني بر ايجاد اخلال در روند کار و بهره‌برداري نيروگاه به بهانه آسيب‌هايي که غربي‌ها مدعي شدند ويروس استاکس‌نت به تاسيسات هسته‌يي ايران وارد کرده است شنيده شد. اما اين شايعات و تاثير استاکس‌نت بر کار نيروگاه اتمي بوشهر از سوي ايران و مقامات روسي رد شد. اين در حالي بود که به گفته علي‌اکبر صالحي اوايل بهمن‌ماه 89 رآکتور بايد در مرحله "بحراني شدن" قرار مي‌گرفت.
صالحي ابراز اميدواري کرده بود که هم‌زمان با 20 فروردين 90 و با همراهي و هماهنگي با روس‌ها، شاهد اتصال به شبکه سراسري در فروردين امسال باشيم!
بر اساس گزارش اخير آژانس، در 23 فوريه 2011 ايران به آژانس اطلاع داد که بايد مجتمع‌هاي سوخت را از قلب رآکتور خارج کند و آژانس و ايران درباره ضرورت تدابير پادماني توافق کرده‌اند. اما سخنگوي وزارت امور خارجه اخبار مربوط به خروج سوخت هسته‌يي از قلب نيروگاه اتمي بوشهر را رد کرد. با وجود تاکيد رييس‌جمهور روسيه بر جديت کشورش براي راه‌اندازي نيروگاه بوشهر در موعد پيش‌بيني شده (که البته اين موعد رسانه‌يي نشده است) اميدوار‌کننده است، اما قطعا کافي نيست و نگراني‌ها درباره زمان بهره‌برداري نيروگاه بوشهر نزد افکار عمومي ايران هم‌چنان باقي است.
محمود احمدي‌نژاد ـ رييس‌جمهورـ در اولين نشست خبري‌اش با خبرنگاران در سال 90 درباره راه‌اندازي نيروگاه بوشهر گفت: "اين نيروگاه در آستانه راه‌اندازي است. بعد از نصب تجهيزات، يکي از قطعات داخلي اين نيروگاه نقص فني پيدا کرد که مسوولان در حال رفع مشکل آن هستند و در تماسي که رييس‌جمهور روسيه با من گرفت به من اين اطمينان را داد که اين نيروگاه در زمان مقرر به بهره‌برداري خواهد رسيد."
نيروگاه 360 مگاواتي دارخوين
طراحي پايه نيروگاه 360 مگاواتي در سال 88 پايان يافته و طراحي تفصيلي آن آغاز و تاکنون در حال انجام است.
محمد احمديان ـ معاون نيروگاهي سازمان انرژي اتمي ـ در مهرماه سال گذشته درباره رآکتور 360 مگاواتي دارخوين گفته بود: "سياست سازمان اين است که از هر همکاري بين‌المللي اگر امکا‌ن‌پذير بود، استفاده کنيم اما اگر هيچ‌کس حاضر به همکاري با ما نباشد آن پروژه را در مدت زماني بين 15 تا 20 سال مي‌توانيم به انجام برسانيم."
کارخانه توليد آب سنگين اراک
به گفته علي‌اکبر صالحي کارخانه توليد آب سنگين اراک در حال حاضر طبق برنامه کاري تعيين شده و با راندمان مطلوب در جهت تامين نياز رآکتور تحقيقاتي اراک مشغول به کار است.
با اين حال در يک سال گذشته آژانس چندين بار تقاضا کرده است که ايران ترتيبات لازم را براي فراهم کردن دسترسي آژانس به کارخانه توليد آب سنگين (HWPP)، آب سنگين انبار شده در تاسيسات فرآوري اورانيوم (UCF) براي نمونه‌برداري، و هر مکان ديگري در ايران که در آن پروژه‌هاي مربوط به آب سنگين در حال اجراست را فراهم کند اما ايران با تقاضاي آژانس بر اين مبنا که اين تقاضا فراتر از توافق‌نامه پادمان است، مخالفت کرده است.
در سال گذشته يکي از دستاوردهاي هسته‌يي در زمينه پزشکي به نام"ترکيبات دوتره" که در کارخانه آب سنگين اراک توليد شده است رونمايي شد.
رآکتور تحقيقاتي 40 مگاواتي اراک
بر اساس آخرين گزارش آژانس و بنا به اعلام ايران، عمليات رآکتور IR – 40 قرار است تا پايان 2013 آغاز شود.
صالحي در جريان بازديد رييسان و نمايندگان تروييکاي نم، گروه 77، اتحاديه عرب و سفيران ونزوئلا و سوريه در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از تاسيسات آب سنگين اراک در دي‌ماه سال گذشته با بيان اين‌که رآکتور 40 مگاواتي اراک براي توليد راديوداروهاست و تا حدود سه سال آينده راه‌اندازي مي‌شود، گفت: "اين رآکتور نيازهاي ما را در زمينه راديودارو و تحقيقات فراهم مي‌کند."
هم‌چنين محمد احمديان ـ معاون نيروگاهي سازمان انرژي اتمي ـ در اين‌باره گفته بود: "خوشبختانه اين پروژه بيش از 80 درصد پيشرفت داشته است. طراحي رآکتور تمام و توسط يک شرکت ايراني انجام شده است و در تمامي مراحل طراحي و ساخت رآکتور نظام ايمني هسته‌يي کشور نظارت دارد."
لازم به ذکر است که بر اساس گزارش اخير آژانس ايران به آژانس اطلاع داده است که در نيمه فوريه 2011 قصد دارد آزمايشات سرد در UCF (بدون به کارگيري مواد هسته‌يي) براي توليد UO2 براي سوخت رآکتور IR – 40 را آغاز کند.
تاکنون درباره انجام شدن يا نشدن اين عمليات از سوي مسوولان سازمان انرژي اتمي اطلاع رساني صورت نگرفته است.
راديوداروها
بدون شک در سال گذشته سازمان انرژي اتمي و به ويژه پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌يي بيش از هر بخش ديگر در توليد راديودارو در زمينه تشخيص بيماري و درمان پيشرفت‌ها و توليدات قابل توجه‌اي داشته است. اين سازمان هم‌زمان با اجراي طرح ملي توليد راديوداروها با همکاري معاونت علمي و فن‌آوري رياست جمهوري با هدف تشخيص و درمان بيماري‌هاي صعب‌العلاج به توليد راديوداروهاي مختلف پرداخت.
محمد قنادي ـ رييس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌يي ـ گفته بود: تلاش داريم براي 20 فروردين سال آينده چند توليد ديگر خود را ارايه دهيم و تا شهريورماه سال آينده حدود 20 راديودارو را توليد و معرفي مي‌کنيم.
راديوداروهاي توليد شده در سال گذشته عبارتند از: لوتسيوم ـ177 edtmp براي درمان سرطان بدخيم و يد 131 کلروتوکسين براي از بين بردن تومورهاي مغزي، توليد ژنراتور استرانسيوم 90 ـ ايتريم 90 با کاربرد درمان بيماري‌هاي سرطاني، توليد چشمه براکي تراپي يد ـ 125 براي درمان تومورهاي مغزي، توليد راديوداروي کروميک فسفات p32 براي درمان سرطان کبد، راديوداروي بومبزين ـ گاليوم 67 براي تصويربرداري از تومورها، توليد هيدورژل براي درمان زخم‌هاي ناشي از سوختگي و بستر. هم‌چنين قرارداد ساخت دو سامانه پرتودهي تجهيزات پزشکي و مواد غذايي در سال گذشته بسته شد.
طراحي و ساخت رآکتور 20 مگاواتي
رييس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌يي در مهرماه 89 گفته بود: "دستور طراحي و ساخت يک رآکتور 20 مگاواتي از سوي رياست سازمان انرژي اتمي مشابه رآکتور تهران داده شده است. اين رآکتور کاملا بومي است و در حال حاضر طراحي مفهومي اين رآکتور پايان يافته است. اما تاکنون گزارش و اطلاع‌رساني در اين‌باره صورت نگرفته است.
امروز پس از هشت سال که از اعلام رسمي برنامه هسته‌يي ايران توسط رييس‌جمهور وقت کشورمان مي‌گذرد، داشته‌هاي ايران در عرصه فن‌آوري صلح‌آميز هسته‌يي نه تنها از نقطه غيرقابل بازگشت عبور کرده است، بلکه به گفته علي‌اکبر صالحي ـ رييس پيشين سازمان انرژي اتمي ـ ايران خود را براي تثبيت دانش و تکنولوژي صلح‌آميز هسته‌يي آماده مي‌کند. از اين رو است که در يکي دو سال اخير شاهد تمرکز برنامه هسته‌يي کشور بر نسل‌هاي جديد سانتريفيوژ و ارتقاي کيفي دستاورد‌ها در تمامي مراحل اکتشاف و استخراج، فرآوري اورانيوم، غني‌سازي، توليد سوخت، طراحي و ساخت رآکتورهاي قدرت، توليد محصولات و خدمات هسته‌يي در زمينه‌هاي صنعت، پزشکي و کشاورزي و پسمانداري و ايمني هسته‌يي هستيم.
