گروه دفاع و امنیت مشرق - یکی از تسلیحات مهم و قابل تحسین موشکی به نمایش در آمده در نمایشگاه نیروی هوافضای سپاه، موشک «کروز یاعلی» بود که هر چند در رسانه‌های داخلی به آن توجه چندانی نشد اما در خارج کشور بازتاب های مختلفی داشت و سایت تحلیلی بیگانه به طور مشخص به تحلیل و بررسی این موشک پرداختند.

علاوه بر تصاویر این موشک از زوایای مختلف، تنها اطلاعات رسمی منتشر شده در مورد آن برد 700 کیلومتر است. خصوصاً عدم اعلام مأموریت اصلی این موشک که می‌تواند شامل ضد کشتی و ضد اهداف زمینی باشد مباحثی را پیرامون آن ایجاد کرده است.
 

هر چند پیش از این توسط یکی از مسئولان دفاعی، خبر ساخته شدن موشک کروز دوربرد مشکات با برد 2000 کیلومتر اعلام شده بود اما با توجه به حضور موشک یاعلی در نمایشگاه می‌توان آن را دوربردترین موشک کروز مشاهده شده کشور دانست.

اصلی‎ترین مشخصه این نوع موشک‎ها، پرواز در ارتفاع بسیار نزدیک به سطح زمین و عموماً کمتر از 30 متری در فاز پیمایشی (کروز) از مراحل حرکت آن است که بخش بسیار زیادی از زمان پرواز آنها را شامل می‎شود. از این رو این موشک‎ها به نام کروز شناخته شدند.

اغلب موشک‎های کروز ساخته شده دارای سرعت‎های کمتر از صوت هستند اما برخی نمونه‎های جدید در بخش نهایی پرواز (فاز ترمینال) به سرعت مافوق رسیده و برخی نیز از ابتدای پرواز، سریع‎تر از صوت حرکت می‎کنند. موشک‎های کروز از هواپیما، پرتابگر زمینی، کشتی و زیردریایی شلیک می‎شوند و انواع مختلف آنها برای حمله به رادارها، کشتی‎ها و اهداف زمینی توسعه یافته‎اند.

همچنین موشک‎های کروز با توجه به امکان پرواز بین عوارض زمینی و در ارتفاع پائین، برای در امان ماندن از دید رادارها و رسیدن به نزدیک هدف بدون دیده شدن، توانمندی بالایی دارند که به کاهش چشمگیر احتمال منهدم شدن موشک توسط پدافند اطراف هدف منجر شده است خصوصاً در مأموریت‎های ضد کشتی که موشک در فاصله چند متری سطح آب در فاز نهایی پرواز می‎کند.

در مقابل، نیروی مدافع باید تمام مسیرهای ورود موشک‎های کروز را با سامانه‎های کشف و ردگیری و انهدام علیه این اهداف نسبتاً سریع پوشش دهد.

نمونه‌های مختلفی از موشک‌های کروز با بردهای مختلف در دنیا توسعه داده شده‌اند. برد این موشک‌ها از چند ده کیلومتر تا چند هزار کیلومتر را شامل می‌شود. در جدول زیر به مشخصات برخی از موشک‌های کروز که از نظر برد در حدود برد موشک یاعلی بوده و پرتابگر اصلی آنها زمینی است اشاره شده است:

 
در بین موشک‌های فوق، نمونه پاکستانی شباهت بالایی از نظر پیکربندی با موشک کروز آمریکایی تاماهاوک داشته خصوصاً ورودی هوای موتور، بال‌های باز شونده، محل بال‌ها و موتور راکتی سوخت جامد اولیه شباهت بالایی با برخی نسل‌های موشک فوق دارد.

موشک هندی نیز با بال‌های نصب شده در پائین بدنه و شکل ورودی هوا وامدار طراحی موشک‌های کروز روسی کلاب است که به دلیل برد کوتاه‌تر و مأموریت ضد کشتی در جدول معرفی نشده‌اند. هر دو موشک هندی و پاکستانی از پرتابگرهای چند فروندی به صورت عمودی قابل شلیک هستند.
 


لازم به ذکر است موشک کروز تاماهاوک را می‌توان مشهورترین کروز دنیا دانست که با استفاده عملیاتی در چندین جنگ، در طراحی چندین موشک کروز ضد اهداف زمینی در نقاط مختلف دنیا از آن الگوبرداری شده است.

به گزارش مشرق، پیکربندی مورد اشاره در موشک فوق شامل یک بدنه استوانه‌ای، بال‌های مستطیلی باز شونده از درون بدنه با مقداری زاویه عقب برگشتگی (Sweepback) که متناسب با سرعت‌های مادون صوت است، موتور جت در انتهای بدنه و ورودی هوا در زیر آن و بالک‌های کنترلی در انتهای بدنه است. موشک کروز یاعلی نیز از همین پیکربندی استفاده کرده است.
 

البته در موشک مشاهده شده در نمایشگاه، بال‌ها ثابت به نظر می‌رسند که با توجه به سطح بالای فناوری موشکی در نیروی هوافضای سپاه، قطعاً توان طراحی بال‌های باز شونده با ضریب اطمینان بالا وجود داشته است و از اینجا می‌توان نتیجه گرفت موشک یاعلی به نمایش در آمده احتمالاً نمونه نمایشگر فناوری آن بوده و در نمونه عملیاتی قاعدتاً مانند سایر موشک‌های همرده از بال‌های باز شونده از دورن بدنه استفاده شده است.
 
از سوی دیگر با نگاهی به ابعاد مخزن سوخت این موشک و مقایسه با قطر بدنه این گمانه نیز ایجاد می‌شود که فضایی برای قرارگیری بال در بدنه این موشک وجود ندارد. در صورتی که بال این موشک، باز شونده از داخل بدنه نباشد باید امکان شلیک این موشک از محفظه‌های چند فروندی مانند موشک‌های مشابه آمریکایی، چینی و پاکستانی را فراموش کرد.

مجموعه بالک‌های کنترلی موشک یا علی در انتهای بدنه قرار گرفته‌اند. این مجموعه شامل یک سطح عمودی و دو سطح با زوایه غیر عمود است. هر یک از این سه سطح کنترلی با دیگری زاویه 120 درجه دارد. این بر خلاف سایر موشک‌های کروز معرفی شده در جدول است که همگی از یک مجموعه 4 تایی بالک با چینش ضربدری (کراس) یا بعلاوه ای (پلاس) استفاده می‌کنند. البته نسل چهارم موشک تاماهاوک که پیشرفته‌ترین نمونه آن نیز محسوب می‌شود از مجموعه بالک کنترلی سه تایی بهره می‌برد.
مشابه بسیاری از موشک‌های کروز پرتاب شونده از زمین، یاعلی دارای یک موتور راکتی سوخت جامد بوده که کار رساندن موشک از سرعت صفر به سرعت‌های چند صد کیلومتر بر ساعت را بر عهده دارد. پس از اتمام کار این بخش و جدا شدن آن، موتور اصلی جت موشک شروع به کار کرده و آن را تا هدف می‌رساند. روی این موتور راکتی اولیه دو سکان افقی (پایدارساز) بزرگ و یک سکان عمودی کوتاه نیز به کار گرفته شده است.
 

موشک‌های کروز پس از دریافت مختصات هدف پرواز خود را آغاز کرده و سامانه هدایت درونی موشک‎ها که از نوع هدایت اینرسیایی و مبتنی بر ژیروسکوپ و شتاب‎سنج بوده و در مراحل اولیه پرواز کاملاً قابل اتکا است آن را به سمت هدف هدایت می‌کند. اما با گذشت زمان، خطای ذاتی این سامانه انباشته شده. بنا بر این موشک‎های برد بلند خصوصاً انواع کروز نیازمند سامانه‎های هدایت دیگری نیز برای طی مسیر تا هدف هستند.

به گزارش مشرق، با شروع بخش میانی پرواز، موشک باید از سامانه‎های مختلفی برای هدایت در مسیر صحیح به سمت هدف استفاده کند از جمله سامانه‌های تشخیص عوارض زمینی و مقایسه آن با نقشه‎های ذخیره شده از قبل. نوع دیگر از سامانه‎های هدایت مناسب برای مراحل مختلف پرواز سامانه‎های مکانیابی جهانی مانند GPS آمریکایی، گلوناس روسی و گالیله اروپایی بوده که در انواع نظامی خود دارای دقت‌های بالایی هستند.

می‌توان مهمترین چالش موشک کروز یاعلی را ساخت سامانه‌های هدایت میانی و نهایی برای طی مسیر طولانی تا هدف و تأمین دقت بالا در اصابت به هدف دانست؛ فناوری که لازمه موشک کروز دوربرد مشکات (در صورت تایید چنی پروژه ای) نیز بوده و بنا بر این نمونه‌های بومی از آن باید توسعه یافته باشد.

روی بدنه این موشک نیز سامانه‌ای برای هدایت در فاز نهایی مانند سامانه اپتیکی که در موشک‌های کروز دوربرد مختلفی در دنیا استفاده شده دیده نمی‌شود. از این مورد نیز می‌توان نتیجه گرفت یا موشک نمایش داده شده نمونه نهایی نیست ویا اساساً این موشک مأموریت ضد کشتی داشته و با بهره‌گیری از جستجوگر راداری در دماغه خود کار هدفیابی و هدایت در فاز نهایی پرواز را به انجام می‌رساند.

مسئله مهم دیگر در توسعه یک موشک کروز عملیاتی با برد متوسط و بلند، موتور جت با قابلیت اطمینان بالا است. تا کنون چندین موشک کروز با موتور جت در کشور ساخته شده که دارای برد 120 (موشک نور)، 220 (موشک قادر) و 350 کیلومتر (موشک رعد) بوده‌اند.

توسعه پهپاد کرار با برد 1000 کیلومتر که آن هم از موتور جت برخوردار است دیگر تجربه کشورمان در این زمینه به شمار می‌رود. بنا بر این در موشک یاعلی نیز با بهره‌گیری از این تجربیات موتور جت که ورودی هوای آن در زیر بدنه و نزدیک به انتها است کار تولید نیروی رانش را بر عهده دارد.

با توجه به وجود بال بزرگ در این موشک و شکل مقطع آن می‌توان گفت بیشینه سرعت موشک کروز یاعلی مانند سایر موشک‌های همرده کمتر از سرعت صوت است. در واقع در این موشک‌ها ایجاد نیروی برآ بیشتر وابسته به سطح تولید کننده این نیرو است نه سرعت پروازی. در نتیجه موشک با پرواز با سرعت کمتر که به معنی مصرف سوخت پائین‌تر است در مقایسه با موشک‌های پرسرعت هم اندازه، به برد بیشتری می‌رسد.

به عنوان مثال موشک کروز براهموس که فاقد بال‌های بزرگ است با سرعت 3 برابر سرعت صوت به برد 290 کیلومتر می‌رسد در حالی که ابعاد بزرگتری از موشک‌های کروز مختلف نامبرده در این گزارش دارد.
 

یکی از پرسش‌های قابل طرح در زمینه این موشک علت نیاز به موشک کروز زمینی بوده در شرایطی که خانواده موشک‌های بالستیک کشور از تنوع کافی برخودار است. باید گفت امکان حمل و شلیک چند فروند از روی یک پرتابگر به دلیل ابعاد بسیار کوچکتر در مقایسه با بالستیک‌های هم برد، امکان شلیک از سکوهای هوایی و دریایی علاوه بر پرتابگرهای زمینی و قیمت پائین‌تر در مقایسه با موشک بالستیک هم رده از دلایل فنی و عملیاتی نیاز به توسعه موشک‌های کروز است. به علاوه رسیدن به دقت‌های بالا در اصابت به هدف توسط موشک‌های کروز بسیار کم دردسرتر از موشک‌های بالستیک است.

در مقابل، احتمال مورد اصابت قرار گرفتن این موشک‌ها بالاتر از نمونه‌های بالستیک با سرجنگی جدا شونده است. در واقع در موشک‌های کروز بیشتر به پنهانکاری و پرواز در ارتفاع پائین برای مخفی ماندن از دید رادارها تکیه می‌شود در حالی که در موشک‌های بالستیک سرعت بالای سرجنگی و مسیر پروازی بهینه از عوامل مغلوب کردن سامانه‌های دفاع موشکی است.

البته توسعه یک موشک بالستیک، ساده‌تر از موشک کروز دارای دقت بالا بوده و بنا بر این برای ایجاد بازدارندگی سریع در برابر دشمنان، انتخاب مسئولان دفاعی در توسعه موشک‌های بالستیک برای ایجاد زمان برای تحقیق و توسعه روی سایر محصولات دفاعی ستودنی است. گفته می‌شود موشک کروز هم علاوه بر موشک‌های بالستیک در دستور کار شهید حسن طهرانی مقدم بوده است و ممکن است کروز یاعلی از طرح‌های همین شهید بزرگوار بوده باشد.

در پایان باید گفت هر چند قالب طراحی موشک کروز یاعلی مشابه نمونه‌های ضد اهداف زمینی بوده و فضای موجود در بدنه با توجه به ابعاد موتور و مخزن سوخت آن گویای وجود حجم کافی برای جانمایی سامانه‌های مختلف هدایت در کنار سرجنگی چند صد کیلوگرمی معمول این موشک‌ها است اما همچنان نمی‌توان احتمال ضد اهداف دریایی بودن این موشک را تا زمان اعلام رسمی مأموریت آن رد کرد زیرا هر چه دورتر بردن اولین خط دفاعی در برابر انبوه شناورهای دشمن امری مطلوب به شمار می‌رود.

همچنین موشک کروز یاعلی با توجه به برد پروازی 700 کیلومتری خود قاعدتاً ابعاد و وزن کمتری نسبت به موشک کروز مشکات با برد 2000 کیلومتر داشته و برای اهداف نزدیک و راهکنشی مناسب است. این موشک‌های کروز در کنار مجموعه متنوع موشک‌های بالستیک کشور از ابزارهای مهم بازدارندگی دفاعی در زمان حال و وارد کردن ضربات خرد کننده به دشمن در زمان جنگ خواهند بود.