به گزارش مشرق به نقل از ايسنا، اضافه وزن و چاقي با ذخيره بيش از حد انرژي به صورت چربي در بدن ظاهر مي‌شود. در ايران اضافه وزن و چاقي در افراد بزرگسال (25 تا 60 سال) بسيار شايع است و در کودکان و نوجوانان نيز روند رو به افزايشي را طي مي‌کند.
هر فرد با توجه به سن، جنس و قدي که دارد بايد از وزن ايده آل خاص خود برخوردار باشد. اگر وزن فرد مناسب سن و قدش نباشد و در واقع بيشتر از استانداردها باشد اين فرد مبتلا به اضافه وزن يا چاقي است.
چه عواملي در بروز چاقي نقش دارند؟
عوامل بسيار زيادي در بروز چاقي موثر هستند. علت‌هاي شناخته شده به طور عمده عبارتند از:
- عوامل ژنتيکي: عامل ارث در بروز چاقي موثر است. مواردي مانند سوخت و ساز پايين، عدم سوخت و ساز کامل چربي و تمايل زياد بدن براي استفاده از کربوهيدرات‌ها (مواد قندي) از علل ژنتيکي چاقي است.
- عوامل محيطي: ماشيني شدن زندگي و کاهش تحرک بدني از دلايل عمده اضافه وزن و چاقي در دنياي امروز است. استفاده از اتومبيل، آسانسور، پله برقي، ماشين‌هاي لباسشويي و ظرفشويي، دستگاه‌هاي کنترل از راه دور و هزاران مورد ديگر همگي انسان را از تحرک واداشته و از طرف ديگر مصرف غذاهاي آماده (فست فودها)، غذاهاي چرب و سرخ شده، انواع سس‌هاي چرب مايونز، مواد قندي، شيريني، شکلات و نوشابه‌هاي گازدار از عوامل موثر در بروز اضافه وزن و چاقي هستند.
- بيماري‌ها: بسياري از بيماري‌ها با توجه به مکانيسم آن‌ها باعث چاقي مي‌شوند. کم کاري غده تيروئيد سبب کاهش هورمون‌هاي تيروئيدي مي‌شود. اين هورمون‌ها نقش بسيار مهمي در سوخت و ساز مواد غذايي در بدن دارند و کم شدن آن‌ها باعث ذخيره سازي چربي و در نتيجه چاقي مي‌شود. بيماري‌هاي ديگر مانند اختلال‌هاي عصبي - عضلاني، بيماري‌هاي استخوان و مفاصل به صورت غير مستقيم و از طريق کاهش فعاليت بدني باعث چاقي مي‌شوند. اختلال در هورمون‌هاي جنسي چه در زنان و چه در مردان ممکن است تعادل متابوليکي بدن را بر هم زده و خود را با چاقي نشان دهند.
- داروها: بسياري از داروها در افزايش وزن نقش دارند. اين اثرات ممکن است مستقيم باشد مانند داروهاي ضد بارداري يا کورتون‌ها و يا در اثر پيامدهاي ناشي از دارو مانند داروهاي ضد افسردگي و ضد اضطراب باشد که با ايجاد خواب آلودگي و بي تحرکي سبب کاهش مصرف انرژي و در نتيجه اضافه وزن و چاقي مي‌شوند.
- اختلالات عصبي و مشکلات رواني: در اين نوع اختلالات به دليل ماهيت بيماري يا اثرات داروهاي مختلف معمولا افراد غير فعال و کم تحرک شده و به دنبال آن دچار اضافه وزن و چاقي مي‌شود.
زيان‌هاي چاقي چيست؟
- شانس بيشتر براي ابتلا به بيماري‌هاي قلبي - عروقي، سکته‌ها، بيماري قند و انواع سرطان.
- رسوب چربي در جدار سرخرگ‌ها، گرفتگي رگ‌ها در نهايت سکته.
- درد و سفتي در مفاصل، تخريب غضروف مفصلي و سايش مفصل‌ها.
- توقف تنفس در خواب.
- بيماري کبد و نهايتا نارسايي کبدي (سيروز).
- سنگ کيسه صفرا.
معيار تشخيص چاقي چيست؟
با محاسبه نمايه توده بدني و مقايسه آن با مقادير استاندارد مي‌توان به اضافه وزن و چاقي پي برد. براي اين کار وزن و قد اندازه گيري شده و سپس با استفاده از فرمول: وزن تقسيم بر مجذور قد نمايه توده بدني محاسبه مي‌شود.
توزيع چربي بدن نقش بسيار مهمي در خطرات چاقي دارد. چاقي مرکزي در مقايسه با چاقي محيطي به مراتب خطرناک‌تر است. به همين دليل شاخص دور کمر شاخص بسيار مهمي براي مشخص کردن خطرات بيماري‌هاي قلبي - عروقي، پرفشاري خون و ديابت است.
توصيه‌ها و راهنمايي‌هاي مفيد براي پيشگيري از اضافه وزن و چاقي
- به کودکان و دانش آموزان توصيه کنيد از ميان وعده‌هاي سالم و با ارزش غذايي مانند ميوه، سبزي، شير، لقمه‌هاي خانگي مانند نان و پنير و گردو، نان و تخم مرغ و ...، انواع ميوه‌ها مانند سيب، پرتقال، نارنگي، هلو ...، سبزي‌ها مانند هويچ، کاهو، خيار و ... و شير و لبنيات کم چرب استفاده کنند. همچنين از خوردن شيريني و شکلات بيش از حد، چيپس و ميان وعده‌هاي چرب خودداري کنند.
- مصرف غذاهاي چرب، سرخ شده، شيرين و شور را محدود کنيد.
- سرعت غذا خوردن خود را کاهش دهيد. هر لقمه غذا را براي مدت طولاني‌تر بجويد.
- غذا را در ظرف کوچکتري بکشيد. در رستوران غذاي نيم پرس سفارش دهيد.
- غذا خوردن را همزمان با ساير فعاليت‌ها مانند تماشاي تلويزيون يا خواندن کتاب انجام ندهيد.
- همه غذاي تهيه شده را سر ميز نگذاريد. بهتر است به همان اندازه که مي‌خواهيد مصرف کنيد، در ظرف خود غذا بکشيد و دوباره سراغ غذا نرويد.
- مواد غذايي نامناسب مانند نوشابه، چيپس، سس مايونز، شيريني و ... را نخريد.
- مصرف فست فودها مانند: سوسيس، کالباس، پيتزا، سيب زميني سرخ شده و انواع ساندويچ‌ها که در بيرون از خانه و با مواد چرب و نامرغوب تهيه مي‌شود را محدود کنيد.
- براي ميان وعده از ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه استفاده کنيد.
- از شير و لبنيات کم چرب (کمتر از 5/1 درصد) و يا بدون چربي استفاه کنيد. در مورد کودکان مصرف شير و لبنيات بدون چربي توصيه نمي‌شود.
- مراقب باشيد بي جهت غذا نخوريد. مثلا وقتي به بچه‌ها غذا مي‌دهيد باقي مانده را خودتان مصرف نکنيد.
- فعاليت بدني خود را افزايش دهيد.
- بچه‌هايي که ساعت‌هاي زيادي را به تماشاي تلويزيون مي‌پردازند چاق‌تر هستند چون هم تحرکشان کم مي‌شود و هم در هنگام تماشاي تلويزيون اغلب تنقلات کم ارزش و چاق کننده مي‌خورند. به کودکان توصيه کنيد در روز بيش از دو ساعت از وقتشان را به تماشاي تلويزيون نگذارنند.
- سه روز در هفته، 30 دقيقه پياده‌روي تند انجام دهيد.
