گروه سیاسی مشرق: برخی اخبار که در هفته های گذشته منتشر شده نشان دهنده آن است که به عنوان بخشی از توافق جامع، بناست تاسیسات نیمه صنعتی غنی سازی ایران در فردو به یک تاسیسات تحقیق و توسعه تبدیل شود.
اگرچه هنوز این موضوع رسما تایید نشده و می دانیم که این راه حل حتی نهایی هم نشده است، ولی ظاهرا دو طرف به طور اصولی بر سر آن توافق کرده اند.
اگر دقیق باشیم، معنای تبدیل فردو به یک تاسیسات تحقیق و توسعه این است که:
اولا- تاسیسات فردو تعطیل نمی شود.
ثانیا- بخشی از ماشین های موجود در فردو باید برچیده شود تا تاسیسات از وضعیت نیمه صنعتی به وضعیت آزمایشگاهی تغییر وضعیت بدهد.
ثالثا- وقتی هدف از فعالیت غنی سازی در فردو تحقیق و توسعه باشد، عملا دیگر انباشت مواد هسته ای در این تاسیسات رخ نخواهد داد.
رابعا- ماشین های فعلی موجود در فردو از نوع P-1 بهبود یافته هستند. در صورتی که بنا باشد فردو تبدیل به یک تاسیسات تحقیق و توسعه شود، باید این ماشین ها با ماشین های نسل بالاتر که ایران هم اکنون در حال تحقیق بر روی آنهاست جایگزین شود.
در اینجا چند سوال و ابهام جدی وجود دارد:
1- هم اکنون بخش تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای گازی و غنی سازی ایران در نطنز و همچنین کارگاه های شرکت کالای الکتریک مستقر است. آیا معنای تبدیل شدن فردو به تاسیسات تحقیق و توسعه این است که کل برنامه تحقیقاتی ایران به فردو محدود خواهد شد و بقیه تاسیسات تحقیق و توسعه باید برچیده شود.
2- از یاد نبریم که هدف اصلی از راه اندازی تاسیسات فردو این بود که با ایجاد یک پدآفند غیر عامل از حمله نظامی به تاسیسات هسته ای ایران جلوگیری کند. به عبارت دیگر، به لحاظ نظامی- امنیتی، فرض بر این بود که تا زمانی که تاسیساتی در ایران وجود دارد که قابل بمباران نیست، دشمن به تاسیسات دیگر ایران هم حمله نخواهد کرد. این تئوری تا به حال درباره نطنز و فردو کاملا جواب داده و باعث شده با وجود فردو، نطنز هم از تهدید نظامی مصون بماند. اکنون سوال این است که اگر فردو به یک تاسیسات تحقیق و توسعه تبدیل شود، آیا باز هم قادر خواهد بود نقش پدافند غیر عامل را برای نطنز ایفا کند یا اینکه از این پس باید شاهد افزایش تهدیدها علیه نطنز –به عنوان یگانه تاسیسات غنی سازی ایران- باشیم؟
3- سومین پرسش هم این است که ابعاد تاسیسات تحقیق و توسعه ای که در فردو راه اندازی خواهد شد، چقدر خواهد بود؟ امریکایی ها اکنون از محدود شدن برنامه تحقیق و توسعه ایران سخن می گویند و ظاهرا هدفشان هم این است که ایران کار روی نسل های جدیدتر ماشین های سانتریفیوژ را متوقف کند. از سوی دیگر، می دانیم نداشتن هرگونه محدودیت در حوزه برنامه های تحقیقاتی به عنوان یک خطط قرمز از سوی تیم مذاکره کننده ایران مطرح شده است. سوال مهم در اینجا این است که اگر بنا باشد برنامه تحقیق و توسعه ای که نهایتا ایران خواهد داشت یک برنامه بسیار محدود باشد، آیا ارزش دارد که تاسیساتی با اهمیت فردو به آن اختصاص داده شود و اگر قرار است برنامه تحقیق و توسعه ایران محدود نباشد، ابعاد آن چقدر خواهد بود؟