گروه فرهنگی مشرق - دکتر محمدابراهيم باستاني پاريزي، زاده پاريز و يک خانواده اديب و انديشمند بود. پدرش شيخ علياکبر معروف به حاج آخوند در رشد و پرورش او تاثير فراواني داشت، همچون پاريز و کرمان که به او ايده ميداد و دلش را گرم ميکرد. از اين رو بخشي از آثار پاريزي به کرمان تعلق دارد؛ قسمتي از ايران که او تا آخر عمرش به آن عشق ميورزيد. گرچه بعدها به تهران آمد و از دانشگاه تهران، دکتراي تاريخ گرفت و بعدتر در جهان گشت و دنيا را ديد، ولي باز از علاقهاش به کرمان کم نشد.
بخش ديگري از آثار پاريزي به مجموعه هفتي (سبعه ثمانيه) معروف است. در باقي آثار پاريزي، هم شعر ميتوان پيدا کرد هم پژوهشهاي تاريخي و هم نثر بلند و مقاله. آنچه پاريزي را از ديگر نويسندگان بزرگ متمايز ميکند پرداختن به موضوعاتي است که به خاطر کمتر کسي خطور ميکند. چشمان پاريزي در هر چيزي دنبال سوژه ميگشت براي کشف و پژوهش. چشماني که در 5 فروردين ماه 1393 بسته شد. در زير، چند نمونه از کتابهاي او را ميآوريم؛ گرچه قطرهاي است از اقيانوس باستاني پاريزي.
پيغمبر دزدان
در سال 1323، پاريزي يک جوان 20ساله بود که به فکر افتاد نامههاي معلم قديم خود، ملامحمدحسن زيدآبادي را جمعآوري کرده و به چاپ برساند. او در اينباره ميگويد: «در يکي از تابستانها وقتي مرحوم احمدآقا معينزاده رفسنجاني به پاريز آمد، نامههاي زيادي از پيغمبر دزدان داشت که آنها را رونويس کردم و از جاهاي ديگر و اشخاص ديگر نيز شنيدهها را يادداشت کرده و درسال 1323 مقدمهاي بر آن نوشتم و مرحوم سعيدي يزدي مدير کتابفروشي گلبهار کرمان آن را چاپ کرد و اين نخستين کتاب من بود که به چاپ ميرسيد».
ملامحمدحسن سيرجاني کرماني متخلص به قاراني و مشهور به نبيالسارقين يا پيغمبر دزدان؛ شاعر، نويسنده، طنزپرداز و روحاني ايراني و از معاريف عصر قاجار بود. او به حکام و افراد مهم و موثر دوران خويش، نامههاي مطايبهآميز و سرشار از اشعار لطيف و در عين حال گزنده ميفرستاد و آنان را به عدالت و دادگري و دوري از بيداد و ستم دعوت ميکرد. به همين خاطر اسم خودش را گذاشته بود پيغمبر دزدان.
او از نظم و نثر و ترکيبي از اين دو براي بيان حرفهايش استفاده کرده و جابهجا از شاعراني چون سعدي و حافظ وام گرفته است. مثلا در بيان حال خود ميگويد: «من که پيغمبر دزدان علي آبادم / ميکنم دزدي و از کرده خود دلشادم. علم و حلم و ورع و زاهدي و تقوي را / آنچه جز مهر علي بود به دزدان دادم. در ازل خواست دلم دزد نباشم هرگز / چه کنم حرف دگر ياد نداد استادم. «حسني» بودم و فردوس برين جايم بود / دزدي آورد در اين دير خراب آبادم». با خواندن آنها ميتوان با حال و هواي آن زمان کرمان آشنا شد. علاوه بر آن در لابهلاي اين نامهها سبک زندگي کرمانيها جاخوش کرده و با قلم روان باستاني، خواندني شده است. هنوز هم اين کتاب تجديد چاپ ميشود. چاپ هجدهم آن توسط نشر علم در سال 1386 منتشر شده است.
از پاريز تا پاريس
اين کتاب حاصل مسافرتهاي اروپايي باستاني پاريزي در زمان فرصت مطالعاتي خود است. او خاطرات سفرهايش را در مجلات «وحيد» و «يغما» منتشر ميکرد. بعد اين خاطرات را با خاطراتش از پاريز در هم آميخت و اين کتاب را نوشت. «از پاريز تا پاريس» کتابي است که با مصداقهاي گوناگون، تعامل فرهنگ ايراني را با فرهنگهاي ديگر نشان ميدهد. اين کتاب مملو از اطلاعات تاريخي، جغرافيايي، سياسي، مذهبي و... است. از پاريز تا پاريس مشهورترين کتاب استاد است و همه، باستاني را به همين کتاب ميشناسند. اولين چاپ از پاريز تا پاريس در سال 1351 منتشر شد و نشر علم همچنان چاپهاي جديدي از اين کتاب را به بازار عرضه ميکند.
مجموعه هفتی (سبعه ثمانيه)
اين مجموعه شامل هشت کتاب است به شرح زير:
«خاتون هفت قلعه» که در سال 1342 منتشر شد و در سال 1380 به چاپ ششم رسيد. باستاني پاريزي در اين کتاب بهسراغ ابنيهاي رفته است که نام و نشاني از زنان دارند مانند قلعه دختر فارس، قلعه دختر باکو و... و به همين بهانه در مجموعه مقالاتي، رد پاي زنان را در تاريخ بررسي کرده است. «آسياي هفت سنگ» در سال 1350 منتشر و در سال 1383 به چاپ هفتم رسيد. اين مجموعه حاصل نوشتههاي متعدد و پراکندهاي است از استاد باستاني پاريزي در حوزههاي مختلف تاريخ، فرهنگ، ادب، سياست و نظاير آن که گاه به طنز ميل ميکند. «ناي هفت بند» در سال 1353 منتشر شد و در سال 1381 به چاپ ششم رسيد که حاصل تحقيق و پژوهش باستاني در مورد موسيقي است.
او سراغ چهرههاي معروفي همچون حافظ شيرازي رفته و به او از وجه يک موسيقيدان نگاه کرده است. «اژدهاي هفت سر» در سال 1355 منتشر و در سال 1384 به چاپ پنجم رسيد. مقاله مفصلي است که باستاني پاريزي با عنوان «خود مشت مالي» به جهت تصحيح اشتباهات گذشته تنظيم کرده. «کوچه هفت پيچ» در سال 1355 منتشر شد و در سال 1370 به چاپ ششم رسيد. مجموعه مقالات پاريزي در مورد سياست و اهل آن، شخصيتهاي تاريخي مثنوي معنوي، افسانه در تواريخ و... است. «زير اين هفت آسمان» در سال 1358 منتشر شد و در سال 1368 به چاپ پنجم رسيد.
مجموعهاي است از مقالات اجتماعي او. «سنگ هفت قلم بر مزار خواجگان هفت چاه» که در سال 1358 منتشر شد. مجموعه مقالات و خطابههاي تاريخي است که به قرن چهاردهم ميپردازد. «هشت الهفت» در سال 1363 منتشر شد و در سال 1370 به چاپ دوم رسيد. اين کتاب در ادامه هفت کتاب تاريخي آمده است و چون پاريزي در ابتدا قصد کرده بوده هفت کتاب تاريخي بنويسد، هشتمي را هشتالهفت ناميده است.
منبع: پنجره
بخش ديگري از آثار پاريزي به مجموعه هفتي (سبعه ثمانيه) معروف است. در باقي آثار پاريزي، هم شعر ميتوان پيدا کرد هم پژوهشهاي تاريخي و هم نثر بلند و مقاله. آنچه پاريزي را از ديگر نويسندگان بزرگ متمايز ميکند پرداختن به موضوعاتي است که به خاطر کمتر کسي خطور ميکند. چشمان پاريزي در هر چيزي دنبال سوژه ميگشت براي کشف و پژوهش. چشماني که در 5 فروردين ماه 1393 بسته شد. در زير، چند نمونه از کتابهاي او را ميآوريم؛ گرچه قطرهاي است از اقيانوس باستاني پاريزي.
پيغمبر دزدان
در سال 1323، پاريزي يک جوان 20ساله بود که به فکر افتاد نامههاي معلم قديم خود، ملامحمدحسن زيدآبادي را جمعآوري کرده و به چاپ برساند. او در اينباره ميگويد: «در يکي از تابستانها وقتي مرحوم احمدآقا معينزاده رفسنجاني به پاريز آمد، نامههاي زيادي از پيغمبر دزدان داشت که آنها را رونويس کردم و از جاهاي ديگر و اشخاص ديگر نيز شنيدهها را يادداشت کرده و درسال 1323 مقدمهاي بر آن نوشتم و مرحوم سعيدي يزدي مدير کتابفروشي گلبهار کرمان آن را چاپ کرد و اين نخستين کتاب من بود که به چاپ ميرسيد».
ملامحمدحسن سيرجاني کرماني متخلص به قاراني و مشهور به نبيالسارقين يا پيغمبر دزدان؛ شاعر، نويسنده، طنزپرداز و روحاني ايراني و از معاريف عصر قاجار بود. او به حکام و افراد مهم و موثر دوران خويش، نامههاي مطايبهآميز و سرشار از اشعار لطيف و در عين حال گزنده ميفرستاد و آنان را به عدالت و دادگري و دوري از بيداد و ستم دعوت ميکرد. به همين خاطر اسم خودش را گذاشته بود پيغمبر دزدان.
او از نظم و نثر و ترکيبي از اين دو براي بيان حرفهايش استفاده کرده و جابهجا از شاعراني چون سعدي و حافظ وام گرفته است. مثلا در بيان حال خود ميگويد: «من که پيغمبر دزدان علي آبادم / ميکنم دزدي و از کرده خود دلشادم. علم و حلم و ورع و زاهدي و تقوي را / آنچه جز مهر علي بود به دزدان دادم. در ازل خواست دلم دزد نباشم هرگز / چه کنم حرف دگر ياد نداد استادم. «حسني» بودم و فردوس برين جايم بود / دزدي آورد در اين دير خراب آبادم». با خواندن آنها ميتوان با حال و هواي آن زمان کرمان آشنا شد. علاوه بر آن در لابهلاي اين نامهها سبک زندگي کرمانيها جاخوش کرده و با قلم روان باستاني، خواندني شده است. هنوز هم اين کتاب تجديد چاپ ميشود. چاپ هجدهم آن توسط نشر علم در سال 1386 منتشر شده است.
از پاريز تا پاريس
اين کتاب حاصل مسافرتهاي اروپايي باستاني پاريزي در زمان فرصت مطالعاتي خود است. او خاطرات سفرهايش را در مجلات «وحيد» و «يغما» منتشر ميکرد. بعد اين خاطرات را با خاطراتش از پاريز در هم آميخت و اين کتاب را نوشت. «از پاريز تا پاريس» کتابي است که با مصداقهاي گوناگون، تعامل فرهنگ ايراني را با فرهنگهاي ديگر نشان ميدهد. اين کتاب مملو از اطلاعات تاريخي، جغرافيايي، سياسي، مذهبي و... است. از پاريز تا پاريس مشهورترين کتاب استاد است و همه، باستاني را به همين کتاب ميشناسند. اولين چاپ از پاريز تا پاريس در سال 1351 منتشر شد و نشر علم همچنان چاپهاي جديدي از اين کتاب را به بازار عرضه ميکند.
مجموعه هفتی (سبعه ثمانيه)
اين مجموعه شامل هشت کتاب است به شرح زير:
«خاتون هفت قلعه» که در سال 1342 منتشر شد و در سال 1380 به چاپ ششم رسيد. باستاني پاريزي در اين کتاب بهسراغ ابنيهاي رفته است که نام و نشاني از زنان دارند مانند قلعه دختر فارس، قلعه دختر باکو و... و به همين بهانه در مجموعه مقالاتي، رد پاي زنان را در تاريخ بررسي کرده است. «آسياي هفت سنگ» در سال 1350 منتشر و در سال 1383 به چاپ هفتم رسيد. اين مجموعه حاصل نوشتههاي متعدد و پراکندهاي است از استاد باستاني پاريزي در حوزههاي مختلف تاريخ، فرهنگ، ادب، سياست و نظاير آن که گاه به طنز ميل ميکند. «ناي هفت بند» در سال 1353 منتشر شد و در سال 1381 به چاپ ششم رسيد که حاصل تحقيق و پژوهش باستاني در مورد موسيقي است.
او سراغ چهرههاي معروفي همچون حافظ شيرازي رفته و به او از وجه يک موسيقيدان نگاه کرده است. «اژدهاي هفت سر» در سال 1355 منتشر و در سال 1384 به چاپ پنجم رسيد. مقاله مفصلي است که باستاني پاريزي با عنوان «خود مشت مالي» به جهت تصحيح اشتباهات گذشته تنظيم کرده. «کوچه هفت پيچ» در سال 1355 منتشر شد و در سال 1370 به چاپ ششم رسيد. مجموعه مقالات پاريزي در مورد سياست و اهل آن، شخصيتهاي تاريخي مثنوي معنوي، افسانه در تواريخ و... است. «زير اين هفت آسمان» در سال 1358 منتشر شد و در سال 1368 به چاپ پنجم رسيد.
مجموعهاي است از مقالات اجتماعي او. «سنگ هفت قلم بر مزار خواجگان هفت چاه» که در سال 1358 منتشر شد. مجموعه مقالات و خطابههاي تاريخي است که به قرن چهاردهم ميپردازد. «هشت الهفت» در سال 1363 منتشر شد و در سال 1370 به چاپ دوم رسيد. اين کتاب در ادامه هفت کتاب تاريخي آمده است و چون پاريزي در ابتدا قصد کرده بوده هفت کتاب تاريخي بنويسد، هشتمي را هشتالهفت ناميده است.
منبع: پنجره
