رضا خان در پاسخ به نامه ستاد ارتش در مورخ 23/12/1314 ه.ش در خصوص چگونگی برخورد با مراسم ایام محرم در مساجد و تکایا چنین می نویسد: «البته بایستی روضه خوانی کنند و ممانعت نمی‌شود. ولی روضه خوانی بایستی در مساجد و تکایا باشد آن هم مرتب و با قاعده و در روی نیمکت‌ها مستمعین بنشینند و آقایان محدثین و متخصص، روضه خوانی کنند. سینه زنی و از این قبیل کارهای سابق بکلی ممنوع است.»
سرانجام در سال 1316 ه.ش اقدام نهایی برای از بین بردن کامل عزاداری انجام شد. وزارت داخله حکومت پهلوی در اسفند ماه 1316 ه.ش طی بخشنامه‌ای به تمام استانداری‌ها و فرمانداری‌ها اعلام کرد : «جلوگیری از روضه خوانی و خارج کردن خرافات از سر مردم و آشنا نمودن به اصول تمدن، امروزه رسالت اساسی داخلی دولت است »
از سال 1315 تا 1320 ه.ش که عزاداری به صورت علنی ممنوع شد، در خانه‌ها و به صورت پنهانی و گاهی قبل از طلوع آفتاب مراسم برگزار می‌شد. مردم هم از بیم اینکه نکند مکان مراسم به آگاهی ماموران برسد، گاهی از پشت بامها به این مراسم‌ها می‌رفتند.
به باور بسیاری کلید انقلاب اسلامی از دهه 1340 و به ویژه محرم 1342در ایران زده شد. ماجرا از آنجا شروع شد که چند ماه قبل از محرم (1383 خرداد 42)طرح انقلاب سفيد در رفراندومي نمايشي به تصويب رسيد. نوروز سال 1342 امام خميني عزاي عمومي اعلام کرد. در 2 فروردين 1342عوامل رژيم با هجومي وحشيانه به مدرسه فيضيه در قم و مدرسه طالبيه در تبريز تعدادي از طلاب را مورد ضرب و جرح قرار داده ، مدارس ديني را به ويرانه تبديل کردند. در چنين شرايطي محرم 1383 فرا رسيد. امام خميني پيش از آغاز محرم از وعاظ خواست سياستهاي ضد اسلامي شاه و همدستي آن را با اسرائيل مورد انتقاد قرار دهند.
ايشان همچنان مقرر کردند که تا روز هفتم محرم مجالس وعظ و عزاداري به طور عادي منعقد گردد و در صورت عدم تسليم رژيم به خواسته هاي علما و مراجع ، به شدت از رژيم انتقاد کرده و با خواندن نوحه ها و مرثيه ها خاطره فاجعه مسجد گوهرشاد و مدرسه فيضيه را در اذهان مردم زنده نمايند. متقابلا ساواک نيز با احضار وعاظ از آنان خواست که در مجالس عزاداري : 1- عليه شخص اول مملکت سخن نگويند 2- عليه اسرائيل مطلبي گفته نشود 3- مرتب به مردم نگويند که اسلام در خطر است.
در عصر روز عاشورای آن سال امام خميني شخصا در مدرسه فيضيه که مملو از جمعيت عزادار بود حضور يافته و به رغم تهديدات رژيم سخنان مبسوطي عليه شاه ، اسرائيل و آمريکا ايراد کردند. امام در بخشي از سخنان خود که در جمع بيش از دويست هزار نفر مردم عزادار ايراد مي شد، یکی از معروفترین خطابه های خودشان را ایراد فرمودند: «من به شما نصيحت مي کنم اي آقاي شاه! اي جناب شاه! من به تو نصيحت مي کنم. دست از اين اعمال و رويه بردار. من ميل ندارم که اگر روزي ارباب ها بخواهند که تو بروي ، مردم شکرگزاري کنند. من نمي خواهم تو مثل پدرت شوي... نصيحت مرا بشنو، از روحانيت بشنو... از اسرائيل نشنو، اسرائيل به درد تو نمي خورد، بدبخت ، بيچاره!»
شهادت آيت الله حاج آقا مصطفي خميني در آستانه محرم 1398 ه.ق موجب شد در جلسات ماه محرم مجددا نام امام خميني بر زبانها جاري گردد. رژيم شاه در اقدامي عجولانه در 27 محرم 1398 (17 دي ماه 1356 ) با درج مقاله اي در روزنامه اطلاعات ، امام خميني و قيام کنندگان پانزده خرداد را مورد اهانت قرار داد. دو روز بعد در 19 دي ماه در حالي که ماه محرم هنوز به پايان نرسيده بود، تظاهرات طلاب و مردم در قم به خاک و خون کشيده شد.
محرم 1399 فرا رسيد. در شب اول محرم طي تظاهراتي بي سابقه و منحصر به فرد مردم ايران با سر دادن شعار «الله اکبر» و «لا اله الا الله» بر روي بام هاي منازل خود دولت نظامي و ماموران آن را مات و مبهوت کردند. از همان شب علاوه بر تظاهرات بر روي بامهاي منازل ، تظاهرات خياباني نيز به شکل گسترده اي آغاز شد که به شهادت عده اي از عزاداران حسيني منجر شد.
امام خميني طي پيامي کشتار مردم در اول محرم 1357 را محکوم نمود. ایشان طي مصاحبه اي با روزنامه فاينشنال تايمز به تاريخ 1357.9.8 در خصوص مبارزه با رژيم در ماه محرم برنامه مبارزه را ترسيم مي نمايد: سوال : برنامه شما، نظر و رهنمودتان براي طرفدارانتان در ماه محرم چيست؟ جواب: من در مورد محرم به دوستانم دستور داده ام و به آنان گفته ام که مجالس را هر چه بيشتر بايد برپا نمايند و مراسم اين ماه را بدون اجازه از دولت انجام دهند و اگر دولت جلوگيري کرد در خيابانها و کوچه ها و خارج تکايا مسائل روز را بگويند و نهضت را ادامه دهند.
حضور ميليوني مردم در تظاهرات تاسوعا و عاشوراي سال 1357 که در حکم رفراندومي عليه نظام شاهنشاهي بود پايه هاي رژيم شاه را کاملا_ متزلزل کرد. سي و شش روز پس از تظاهرات عظيم عاشورا شاه از کشور گريخت و بيست و شش روز بعد در 22 بهمن 1357 رژيم شاهنشاهي در ميان ناباوري ناظران به کلي مضمحل شد."
محرم و عاشورا به عنوان ماه شهادت پیوند عمیقی با دفاع مقدس و هشت سال جنگ تحمیلی برقرار کرده بود. نوحه های حاج صادق آهنگران در ایام جنگ خاطره ساز شد. نام لشگرها؛ تیپ ها، گردان ها به نام های عاشورایی گره خورد. لشکر سیدالشهدا، لشکر 25 کربلا، لشکر 31 عاشورا، لشکر ثارا...، لشکر انصارالحسین (ع)، لشکر 14 امام حسین، تیپ 44 قمر بنی‌هاشم؛ تیپ 57 ابوالفضل. تیپ 61 محرم، گردان علی‌اکبر، گردان 10 سیدالشهدا، گردان حبیب ابن مظاهر از این دست بودند. نام محورهای عملیاتی به نام هایی همچون محور کربلا، محور عاشورا، محور امام حسین گره خورد. از مجموعه 95 عملیات کوچک و بزرگ دفاع مقدس 27 عملیات نام و یا رمز عاشورایی و کربلایی دارند (19 عملیات نام و 14 عملیات رمز عاشورایی دارند). و سال های دشوار اسارت را رزمندگان به یاد روزهای اسارت اسیران کربلا سپری کردند. مداحی و محتوای مداحی زمان دفاع مقدس رنگ و بوی دیگری داشت. تلفیقی از آموزه‌های عاشورا و فرهنگ دفاع مقدس بود. و رنگ و بوی حماسی و عزت آفرین بود.
محرم بعد از پایان جنگ
بعد از پایان جنگ و ورود کشور به فضای سازندگی و گذشت از دوران اصلاحات، حضور مداحان در فضای سیاسی شدت گرفت. مسجد ارک یکی از پایگاههای اصلی نگاه سیاسی به منبرهای عاشورایی بود. حاج منصور ارضی که از سالهای دور به اظهار نظرهایی تند علیه چهرههای سیاسی اصلاح طلب شهرت داشت در انتخابات سال 84 و 88 و بالاخره وقایع دو سال آخر دولت محمود احمدی نژاد مواضع سیاسی تندی گرفت. سال 84 سعید حدادیان ، محمد کریمی، حاج منصور ارضی و عبدالرضا هلالی به همراه 100 مداح دیگر طی اطلاعیهای از کاندیداتوری «بسیجی ولایی دکتر محمود احمدینژاد» حمایت کردند. گروه 104 نفره تا پایان دولت اول محمود احمدینژاد حامی او ماندند. هیاتهای مذهبی در جریان انتخابات سال 84، نقش فعالی پیدا کردند. آنها تلاش میکردند تا گفتمانی تحت عنوان «بچه هیاتیها» تقویت کنند. همین گفتمان در انتخابات سال 88 نیز همچنان فعال ماند. اما مجادلات پس از انتخابات و فضای سیاسی جدید کشور، سبب شد تا دستهبندی مداحان بار دیگر دچار دگرگونی شود. محمود کریمی از حامیان ابتدایی محمود احمدی نژاد بود ولی طی سالهای گذشته مواضع مشخصی اتخاذ نکرده و از فضای اظهار نظرهای تند سیاسی فاصله گرفته است. اگرچه او در گفت وگویی از ورود مداحان به عرصه سیاسی حمایت می کند و می گوید که «زماني كه امام در رابطه با كاپيتالاسيون و شاه صحبت كردند و اعلام خطر كردند، سخنانشان سياسي بود يا مذهبي؟ اينكه امام گفتند به داد اسلام برسيد و تشري كه به شاه زدند، وسط ميدان آزادي كه نبود! در مجلس عزاداري امام حسين (ع) بود. امام گفتند كه قيام امام حسين(ع) سياسي بود»
رویه ورود مداحان به عرصه سیاسی در روزهای گذشته با اظهار نظر حاج منصور ارضی درباره یکی از شخصیت های نظام که موضوع حذف شعار مرگ بر آمریکا از طرف سایت منتسب به وی مطرح شده بود دوباره جان گرفت. بلافاصله بعد از منصور ارضی، حاج مهدی سلحشور یکی از مداحان سیاسی علیه مذاکره کنندگان با آمریکا موضع گرفت. همین ورود تند به بحث مذاکرات در روزهای اخیر البته واکنش برخی علما و سیاستمداران را هم برانگیخت. علی اکبر ناطق نوری رئیس دفتر مقام مظعم رهبری با بیان این که مقام معظم رهبری هوشمندانه و آگاهانه و زیبا و به موقع در آستانه محرم تاکید کردند که تیم مذاکره کننده ایرانی مورد اعتماد و تایید هستند و ان شاءالله موفق باشند،گفت: تحلیل من از صحبت‌های رهبری در آستانه ماه محرم این است که در این روزها در مراسم عزاداری‌ها و مداحی‌ها عده‌یی تندتر از آش نشوند، چون امروز نیاز به آرامش و وحدت و حمایت داریم و باید بگذاریم خادمان کشور با دلگرمی کار خود را پیش ببرند. چون ما در مذاکرات باخت نداریم و اگر شرایط ما را بپذیرند خوب است، اما حتی اگر نپذیرند دنیا حرف حساب ما را شنیده است.
