به گزارش مشرق به نقل از فارس، هر چه می‌گذرد نه تنها گره‌ای از روابط پر تنش آمریکا و روسیه گشوده نمی‌شود، بلکه هر بار این گره کورتر می‌شود. این بار نیز «ادوارد اسنودن»، افشاگر اسناد جاسوسی آمریکا میان باراک اوباما و ولادیمیر پوتین را بهم زده. او که از مدت‌ها قبل در فرودگاه مسکو به انتظار اعطا پناهندگی مسکو نشسته بود، در نهایت، هفته قبل، موفق شد، از روسیه پناهندگی موقت دریافت کند؛ اقدامی که با انتقاد مقامات آمریکایی روبرو شد.
البته واکنش آمریکایی‌ها به انتقاد صرف محدود نماند و باراک اوباما به عنوان ارشدترین مقام دولتی با لغو دیدار دوجانبه خود با ولادیمیر پوتین در حاشیه اجلاس گروه 20 به این ماجرا واکنش نشان داد. او همچنین روسیه را به اتخاذ رفتارها و تفکرات مشابه با زمان جنگ سرد متهم کرد و اظهار داشت، اعطای پناهندگی مسکو به اسنودن وی را ناامید کرده است.
اما ولادیمیر پوتین، خود شخصا به این اقدام اوباما واکنش نشان نداد و مسئولیت این کار را بر عهده مشاور دیپلماتیک خود گمارد. از این رو بود که «یوری اوشاکوف» با انتشار بیانیه‌ای ضمن ابراز تاسف از این موضوع، آمریکا را مقصر به وجود آمدن این شرایط قلمداد کرد و گفت: «در صورتی که آمریکا از سال‌های دور، امضا توافق دوجانبه استرداد مجرمان میان دو کشور را می‌پذیرفت، ما هرگز به این مرحله نمی‌رسیدیم.»
وی سپس تاکید کرد: «اسنودن به آمریکا مسترد نخواهد شد چراکه باراک اوباما بر خلاف گفته‌های خود در گفت‌وگو با شبکه ان‌بی‌سی با استرداد 20 مجرم روس که مسکو آنها را به اقدامات تروریستی متهم کرده بود، مخالفت کرد.»
رئیس جمهور آمریکا در حالی به «قهر دیپلماتیک» با پوتین روی آورده که خود با تصویب برخی قوانین در گذشته، استارت تنش در روابط میان مسکو و واشنگتن را کلید زده است. از جمله این موارد می‌توان به امضا قانون ضدروسی «ماگینسکی» اشاره کرد. طبق این قانون، تحریم‌های روادیدی و مالی علیه برخی مقامات روسی در نظر گرفته شده است که به عقیده مقامات آمریکایی در مرگ «سرگئی ماگینسکی»، حقوقدان فعال در زندان‌های روسیه نقش داشته‌اند.
از دیگر عواملی که موجب شد مانعی بر سر راه ارتقاء روابط این دو کشور به وجود آید، انتقادات کاخ سفید به انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری روسیه بود که با واکنش تند مقامات کرملین روبرو شد.
تصویب این دسته از قوانین و اتخاذ چنین موضع‌گیری‌هایی، تنها موجب لج و لجبازی بیشتر میان سران این دو کشور و دامن زدن به اختلافات میان آنها شده است. این در حالی است که در سال 2008 که اوباما روی کار آمد، از تمایل خود برای بهبود روابط میان مسکو و واشنگتن سخن گفته بود. با توجه به همین نگاه، سیاست «بازچینی روابط» نیز در دستورکار قرار گرفت. در همین راستا، نیز هیلاری کلینتون، وزیر خارجه سابق آمریکا در اولین ملاقاتش با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، ماشین کوچکی با قابلیت «ریست» یا نوسازی را به عنوان هدیه به وی داد و این بدان معنا بود که واشنگتن به دنبال از نو آغاز کردن روابط خود با مسکوست. از نظر روس‌ها، ایده فوق، یکی از دستاوردهای مهم دوره نخست ریاست جمهوری اوباما بود.
مخالفت روسیه با مواضع آمریکا در قبال سوریه
با این حال، سیاست نوسازی یا ریست روابط آمریکا و روسیه طبق برنامه پیش‌بینی شده جلو نرفت. در واقع، سیاست نوسازی نه تنها آن طور که روسای جمهوری روسیه و آمریکا انتظار داشتند، پیش نرفت، بلکه اختلاف میان دو کشور عمیق‌تر شد و مسکو از یک سو از اقدامات فراقطعنامه‌ای ناتو در لیبی انتقاد کرد و از طرف دیگر، از پذیرش هر گونه قطعنامه ضدسوری در شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری کرد.
البته علت موضع‌گیری روس‌ها در قبال غرب در ماجرای سوریه به این امر باز می‌گردد که آنها معتقدند غربی‌ها در معادلات بین‌المللی، مسکو را نادیده می‌گیرند. بنابراین، روسیه، بر خلاف قبل، در موضوع سوریه در مقابل غرب ایستاده تا نشان دهد، تاثیرگذاری دارد.
مسئله مهم دیگری که موجب شده روسیه در بحران سوریه موضعی مخالف غرب اتخاذ کند، این است که روسیه در حال از دست دادن همه پایگاه‌های قدرت خود در خاورمیانه است. عراق که یکی از حوزه‌های نفوذ روسیه به شمار می‌آمد، با حمله نظامی آمریکا و متحدانش، از حوزه نفوذ مسکو خارج شد. لیبی نیز که با روسیه قراردادهای نظامی زیادی داشت و تمام ساختارهای نظامی آن به دست روس‌ها بنا شده بود، با حمله ناتو مواجه شد و هواپیماهای ناتو تمام زیرساخت‌های نظامی روسیه در لیبی را منهدم کردند.
از طرف دیگر، از آنجائیکه سوریه یکی از معدود کشورهایی است که در حوزه روسیه باقی مانده، هر گونه حمله نظامی به آن و چرخش سوریه به سمت غرب می‌تواند منجر به از دست رفتن پایگاه این کشور در خاورمیانه شود. بنابراین، به دلایل ذکر شده، مسکو در مسئله سوریه مقاومت نشان داده تا در مقابل آمریکا اهرمی داشته باشد و بتواند از واشنگتن امتیازاتی بگیرد.
سپر موشکی
اما از دیگر مباحث مورد اختلاف آمریکا و روسیه به بحث طرح تهاجمی موسوم به سپر دفاع موشکی مربوط می‌شود. این طرح در زمان جرج بوش پسر، تحت پوشش مقابله با تهدیدات ادعایی ایران و کره شمالی مطرح شد؛ موضوعی که از همان ابتدا با مخالفت مسکو روبرو بود چراکه روس‌ها این اقدام را تهدیدی علیه امنیت خود تلقی می‌کردند.
با شروع کار اوباما در سال 2008، او برای اجرای «سیاست تغییر» کوشید برای ایجاد فضای مناسب در مناسبات دو کشور، اجرای طرح سپر دفاع موشکی را به حالت تعلیق درآورد. دو سال بعد در نوامبر 2010 دیمیتری میدویدیف، رئیس جمهور وقت روسیه در اجلاس سران ناتو در لیسبون پرتغال، پیشنهاد همکاری روسیه را در اجرای طرح سپر دفاع موشکی در اروپا مطرح کرد اما این موضوع با مشکلاتی روبرو شد. ریشه این مشکلات به طرح چهار مرحله‌ای اوباما مربوط می‌شود که قرار است سال 2020 به اجرا در آید.
در واقع، بر اساس این طرح در مرحله اول قرار است، تا پایان سال 2011 علاوه بر اینکه ناوموشک انداز "مونتری" به سواحل اروپایی اعزام می‌شود، ایستگاه راداری زمینی متحرک نیز در جنوب اروپا مستقر شود. در مرحله دوم اجرای طرح، رادارهای مدرن و تکمیل شده و سامانه‌های موشکی IB SM-3 Block در شرق اروپا مستقر خواهند شد. احتمال آن می‌رود که این موشک‌ها در رومانی مستقر شوند. براساس زمان بندی تعیین شده این مرحله تا پایان سال 2015 به اتمام می‌رسد. در مرحله سوم آمریکا پایگاه‌های سامانه‌های دفاع ضد موشکی را در لهستان مستقر می‌کند. این مرحله نیز تا پایان 2018 اجرا خواهد شد. در چهارمین مرحله واشنگتن قراراست تا پایان 2020 در اروپا سامانه‌های دفاعی ضد موشکی موسوم به SM-3 Block IIB را مستقر کند. رادارهای این سامانه قادرند نه فقط موشک‌هایی با برد متوسط بلکه موشک‌های بالستیکی قاره پیمای MBR با برد 5500 کیلومتر را رهگیری کنند.
به باور ناظران بین‌المللی، نگرانی روسیه از مرحله چهارم طرح اوباماست چراکه سه مرحله اول امنیت روسیه را به خطر نمی‌اندازند، اما مرحله چهارم که قادر به رهگیری موشک‌های بالستیک قاره پیما با برد متوسط است، می‌تواند توان بازدارندگی روسیه را به خطر بیندازد و سنگ اختلاف بین آمریکا و روسیه در مذاکرات همین مرحله چهارم است.
مداخلات نظامی ناتو به سرپرستی آمریکا
از دیگر محورهای مورد اختلافات میان روسیه و آمریکا، به بدبینی مسکو نسبت به تلاش‌های ناتو برای مداخله نظامی در برخی کشورها مربوط می‌شود. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه چندی قبل مخالفت صریح کشورش را با تبدیل ناتو به نیروی مداخله گر نظامی در سطح بین‌المللی و ایفای نقش جراح جهانی توسط این سازمان اعلام کرد. لاوروف با انتقاد از رویکرد کنونی آمریکا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در استفاده از نیروی نظامی برای حل وفصل مسایل بین‌المللی، بکارگیری زور را غیرسازنده دانست.
از دیدگاه روسیه در عصر جهانی شدن تکیه صرف بر اقدامات مبتنی بر زور موجب محدود شدن چشم اندازهای حل و فصل مسایل از راه‌های سیاسی می‌شود و دیگر اقدامات نظامی قادر به تامین راهکارهای پایدار حل مسایل و مناقشات داخلی کشورها نیست و لذا در چنین شرایطی بازیگران خارجی باید اقدامات گسترده‌ای را برای کمک به برگزاری گفتگوها میان نیروهای سیاسی کشورهای درگیر بحران به عمل آورند.
مجموعه این عوامل موجب اوج گرفتن اختلافات میان روسیه و آمریکا شده و یک بن‌بست دیپلماتیک بی‌سابقه را در روابط میان دو طرف وجود آورده است. این بار اوباما به حدی از اعطا پناهندگی به افشاگر اسناد جاسوسی ناخرسند است که تصمیم گرفته به جای رو در رو شدن با مشکلات، به قهر با پوتین روی آورد تا شدت ناراحتی خود از ماجرای اخیر را به وی نشان دهد، اما بعید به نظر می‌رسد چنین رفتار کم‌سابقه‌ای تاثیری بر تصمیم روس‌ها در قبال اسنودن داشته باشد.
