به گزارش ویژه نامه ضیافت مشرق- یکی از مسائلی که در همه ماه‌ها و به خصوص در ماه مبارک رمضان اهمیت ویژه‌ای دارد مساله اخلاق، خودسازی و تهذیب نفس است. به همین منظور، بر آن شدیم تا در ایام ماه مبارک رمضان که بهار اخلاق و تهذیب است، خلاصه بیانات اخلاقی حضرت آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی را به صورت موضوعی (مانند: تقوا، فقر و غنا، دروغ و خیانت، غیبت، زهد، صله رحم، حیا، عفت، گوشه گیری، عفو و گذشت و ...) تقدیم مخاطبان گرامی کنیم.
بسم الله الرحمن الرحیم
قالَ الرِّضا علیه‌السلام: «مِنْ أَخْلاقِ الأنْبیاءِ التَّنَظُّف».
امام رضا علیه‌السلام مىفرماید: «پاکیزه بودن از اخلاق انبیاست».
از جمله شرایطى که براى انبیا ذکر مىکنند این است که صفاتى که باعث تنفّر است در آنها نباشد. ممکن است در میان آنها فردى نابینا باشد، مثل یعقوب علیه‌السلام که نابینا شد، امّا به بیمارى تنفّرآمیز مبتلا نمىشوند، و این افسانهاى که درباره حضرت ایّوب علیه‌السلام نقل شده که بدنش کرم زد، دروغ است و ساخته افراد خرافى است.
همچنین انبیا اخلاقى که مایه تنفّر است را هم نباید داشته باشند، به عنوان مثال نباید تندخو و خشن باشند، چون نقض غرض مىشود، چرا که خداوند نبى را براى جلب مردم فرستاده است و اگر تندخو باشد مردم از او دورى مىکنند.
همچنین انبیا از انحرافات اجتماعى که لکّه ننگى به حساب مىآید نیز باید دور باشند، چون موجب تنفّر مىشود، به عنوان مثال اگر همسر پیغمبر از جادّه عفّت انحراف داشته باشد باعث تنفّر مىشود و مردم به او اعتماد نمىکنند، و امّا زن حضرت لوط علیه‌السلام و یا پسر حضرت نوح علیه‌السلام فقط انحراف اعتقادى و ایمانى داشتند.
از اینجا مىفهمیم که چرا پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله به عطریّات و وسایل خوش بو اهمّیت مىداد، و مقیّد به نظافت بود، مسواک مىزد، و زمانى که مىخواست از خانه خارج شود، خود را در ظرف آب نگاه مىکرد.
مطابق این حدیث امام علیه‌السلام یکى از اخلاق انبیا را نظافت معرّفى کرده که شامل نظافت ظاهرى و باطنى مىشود، یعنى آنها هم نظافت اخلاقى و هم نظافت ظاهرى داشتند.
این یکى از اصول مشترک در زندگى همه امامان معصوم علیهم‌السلام بوده که علاوه بر آراستگى باطن و روح و روان، ظاهرى زیبا، پاکیزه و آراسته داشتهاند.
بعضى خیال مىکنند همین مقدار که انسان ایمان محکم، و باطنى پاک داشته باشد کافى است، و ظاهر و شکل و قیافه، هرگونه باشد عیبى ندارد، چنین خیالى از نظر اسلام، خیال باطل است، بلکه به عکس بخشى از برنامهها و دستورهاى اسلام مربوط به نظافت، زیبایى و آراستگى ظاهر، مثل قیافه و لباس و رنگ و بو است، براى روشن شدن این مطلب، لازم است به بررسى آن از جهت آیات، روایات و سیره بزرگان دین بپردازیم.
زیبایى و آراستگى ظاهر از دیدگاه قرآن
قرآن هیچ گاه این حس را سرکوب و استفاده از آن را منع نکرده و با صراحت اعلام مىدارد که زینت‌هایى که خدا داده در ابتدا و بالذات متعلّق به بندگان خوب وصالح خداست و دیگران ریزه خوار سفره مؤمنان هستند.
قرآن مجید مىفرماید: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِى أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِىَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِى الْحَیَاةِ الدُّنْیَا خَالِصَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ»
اى پیامبر بگو: چه کسى زینت‌هاى الهى را که براى بندگان خود آفریده و روزی‌هاى پاکیزه را حرام کرده است؟! بگو: اینها در زندگى دنیا متعلّق به آنهایى است که ایمان آوردهاند (اگرچه دیگران نیز با آنها مشارکت دارند ولى) در قیامت به مؤمنان اختصاص خواهد داشت، این چنین آیات را براى کسانى که آگاهند شرح مىدهیم.
و مىفرماید: «یَا بَنِى آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ ...»
اى فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود بردارید»
این جمله مىتواند هم اشاره به «زینت‌هاى جسمانى» باشد که شامل پوشیدن لباس‌هاى مرتّب و پاک و تمیز، و شانه زدن موها، و به کار بردن عطر و مانند آن مىشود، و هم شامل «زینت‌هاى معنوى» یعنى خصایص انسانى و فضایل اخلاقى و پاکى نیّت و اخلاص.
مرحوم بحرانى در ذیل آیه «خُذُوا زِینَتَکُمْ ...» نقل مىکند: حضرت امام حسن مجتبى علیه‌السلام در موقع نماز بهترین لباس‌هاى خود را مىپوشید.
هنگامى که از آن حضرت علّت را جویا شدند فرمود: «انَّ اللَّه تعالى جَمِیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ فَاتَجَمَّلُ لِرَبّى وَ هُو یَقولُ: «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ» فَاحَبَّ أن ألْبَسَ أجْوَدَ ثِیابى»
خداوند زیبا است و زیبایى را دوست دارد، به همین جهت من براى پروردگارم خود را آرایش مىکنم که فرموده است زینت‌هاى خود را در هنگام عبادت در برگیرید. پس خداوند دوست مىدارد که من بهترین لباسم را بپوشم.
و باز مرحوم بحرانى نقل مىکند که امام صادق علیه‌السلام لباس زیبایى پوشیده بود، عبّاد بن کثیر با حضرت برخورد کرد و لب به اعتراض گشود و گفت: تو از خاندان نبوّتى، پدرت (على علیه‌السلام) این گونه لباس نمىپوشید، لباس او بسیار ساده بود. چرا چنین لباس زیبایى به تن کردهاى؟ بهتر نبود لباس سادهتر و ارزانترى مىپوشیدى؟
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «واى بر تو اى عبّاد! چه کسى حرام کرده است زینت‌هایى را که خداوند براى بندگانش آفریده و روزی‌هاى پاکیزه را؟ خداوند دوست دارد نعمتى را که به بندهاى عطا کرده است آن را بى کم و کاست در برش ببیند (یعنى دوست دارد که بندهاش به طور کامل از آن بهره گیرد).
قرآن نیز مىفرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَاتُحَرِّمُوا طَیِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَایُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ»
اى کسانى که ایمان آوردهاید چیزهاى پاکیزه را که خداوند براى شما حلال کرده برخود حرام نکنید، و از حدّ تجاوز ننمایید، زیرا خداوند متجاوزان را دوست نمىدارد.
نظافت و پاکی در روایات معصومین (ع)
در روایات اسلامى و گفتار امامان معصوم علیهم‌السلام از هر عاملى که موجب ناپاکى و کثیفى مىشود نهى شده، و به هر امرى که باعث پاکیزگى و بهداشت مىشود تأکید شده است. به عنوان نمونه:
رسول خدا صلى الله علیه و آله دندان چند نفر از مسلمانان را زرد دید، به آنها فرمود: «چرا دندان‌هاى شما زرد و کثیف است؟ چرا مسواک نمىزنید؟
امام کاظم علیه‌السلام فرمود: «الْعِطْرُ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلین» استفاده از عطر، از شیوههاى رسولان خداست.
و نیز امام صادق علیه‌السلام فرمود: «کانَ رسولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله یُنْفِقُ فىِ الطِّیبِ اکْثَرَ مِمّا یُنْفِقُ فىِ الطَّعامِ»
رسول خدا صلى الله علیه و آله آنچه را که براى مصرف عطر و بوهاى خوش، خرج مىکرد، بیشتر از آن بود که براى غذا مصرف مىنمود.
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرموده است: «با هر چیزى که توان دارید نظافت کنید، چرا که خداوند متعال، اسلام را بر اساس نظافت بنا کرده است، و جز انسان پاکیزه و پاک وارد بهشت نگردد».
آراستگى ظاهرى در زندگى پیامبر اکرم (ص) و امامان (ع)
1. ابوایّوب انصارى میزبان پیامبر صلى الله علیه و آله در مدینه مىگوید: «شبى براى پیامبر صلى الله علیه و آله غذایى همراه پیاز و سیر آماده کردیم و به حضور آن حضرت بردیم. حضرت از غذا نخورد، و آن را رد کرد، ما جاى انگشتان آن حضرت را در آن غذا ندیدیم. من بى تابانه به حضور آن حضرت رفته و عرض کردم: پدر و مادرم به فدایت چرا از غذا نخوردى، و جاى دست شما در آن غذا نبود تا با خوردن آن قسمت، طلب برکت کنیم؟
در پاسخ فرمود: آرى غذاى امروز «سیر» داشت و چون من در اجتماع شرکت مىکنم و مردم از نزدیک با من تماس مىگیرند و با من سخن مىگویند، از خوردن غذا معذورم. ما آن غذا را خوردیم، و از آن پس چنان غذایى براى پیامبر صلى الله علیه و آله آماده نکردیم».
2. امام صادق علیه‌السلام به قدرى از عطریّات استفاده مىکرد، که هرگاه کسى وارد مسجد مىشد و او را نمىدید، از محلّى که بوى عطر از آن استشمام مىشد، مىفهمید که امام صادق علیه‌السلام در همان محل بوده است، زیرا محلّ سجده او همیشه خوشبو بود.
3. حسن بن جهم مىگوید: «به محضر امام کاظم علیه السلام رفتم، دیدم موى صورتش را با رنگ سیاه، رنگین نموده است، عرض کردم: فدایت شوم، محاسنت را رنگ کردهاى؟ فرمود: همانا خضاب کردن پاداش دارد، خضاب و آراستگى موجب افزایش حفظ عفّت زنان مىشود، زیرا بعضى از زنان بر اثر آن که همسرانشان خود را نمىآرایند، به فساد و بى عفّتى کشیده مىشوند».
