به گزارش مشرق به نقل از تسنیم، صندوق بین المللی پول طی گزارشی تفصیلی به تشریح تجربه هدفمندسازی یارانه ها در ایران به عنوان الگویی برای کشورهای دیگر پرداخت و درس های گرفته شده از آن را ذکر کرد.

این گزارش افزود: تعرفه های پلکانی بر برق، گاز طبیعی و آب جهت تعدیل تاثیر افزایش قیمت ها بر خانوارهای کم مصرف و کم درآمد، اعمال شد. خانوارهای پر مصرف، بهایی بیش از قیمت های بین المللی پرداخت می کردند. تعرفه های جدید همچنین تفاوت های منطقه ای را نیز لحاظ می کرد و مثلا در مناطق سردسیر امکان مصرف سوخت بیشتری را با قیمت کمتر فراهم می نمود. همچنین بطور مثال هزینه استفاده از کولر در مناطق با هوای گرم کمتر بود. تعرفه گاز و آب نیز به نسبت مناطق متفاوت بود.

بکارگیری سیستم کارت های الکترونیکی برای سهمیه بندی بنزین و اعمال تعرفه های جدید بنزین که از ژوئن 2007 به اجرا گذاشته شد، در حقیقت خود نوعی سیستم قیمت گذاری پلکانی سوخت بود که مقدمه ای برای اجرای تدریجی طرح هدفمندی بود. قیمت بنزین سهمیه ای افزایش یافت، اما همچنان در قیمتی باقی ماند که خانواده ها می توانستند مقدار نامحدودی سوخت خریداری کنند. به علاوه، به خانواده ها اعلام شد که سهمیه آنها در کارت ها محفوظ خواهد ماند و نخواهد سوخت. اجرای سیستم سهمیه بندی مستلزم اجرای یک سیستم جامع ثبت خودرو و شخصی سازی توزیع و مدیریت سوخت بود.

صندوق بین المللی پول در ادامه به بیان درس های گرفته شده از اجرای طرح هدفمندی یارانه ها در ایران پرداخت و نوشت: توزیع یارانه های نقدی به تمام اقشار جامعه در پذیرش طرح توسط مردم نقش موثری داشت. مقامات ابتدا قصد داشتند پرداخت یارانه ها را مختص اقشار فقیر جامعه نمایند، اما در نهایت مشاهده شد که شناسایی و غربالگری صحیح دریافت کنندگان کار مشکلی است. همچنین عدم پرداخت یارانه به اقشار بالاتر، ممکن بود موجب ایجاد نارضایتی در بخشی از جامعه شود که بزرگترین مصرف کننده انرژی بودند. در نهایت، تمامی شهروندان از حق دریافت یارانه نقدی برخوردار شدند. به اقشار بالاتر جامعه نیز توصیه شد که از دریافت یارانه انصراف دهند که البته این توصیه چندان ثمربخش نبود.

اختصاص یارانه ها به تمام اقشار جامعه تاثیرات مثبتی به همراه داشت. برای اقشار فقیری که به میزان کمی از قیمت پایین انرژی منتفع می شدند، یارانه نقدی سهم بیشتری از درامد ماهیانه شان را تشکیل می داد. در حقیقت یارانه نقدی ماهیانه، عملا همه ایرانیان را به میزان معینی از فقر بیرون آورد. به علاوه، پرداخت یارانه به همه خانواده های ایرانی، سطح مخالفت با طرح را کاهش داد.

حفظ ثبات اقتصادی در بعد کلان برای موفقیت طرح ضروری است. ایران اجرای فاز دوم طرح هدفمندی را به دلیل نگرانی از وضعیت اقتصاد کلان کشور متوقف کرد. سیاست های پولی و مالی انبساطی و تشدید فشارهای اقتصادی خارجی، موجب افزایش قیمت ارز، بالا رفتن نرخ تورم و وارد آمدن فشار مضاعف بر مردم در جریان اجرای فاز اول طرح شد. بر خلاف طرح پیشنهادی، بودجه پرداخت یارانه های نقدی با کسری مواجه شد. به علاوه، افزایش تورم در حقیقت قیمت انرژی را پایین آورد و تا حدی تاثیر افزایش قیمت انرژی را خنثی کرد و همین مسئله پیشرفت به دست آمده در نتیجه اجرای طرح هدفمندی را تضعیف نمود.

حرکت به سمت تولید تکنولوژی های دارای بهره وری بیشتر در مصرف انرژی و سازمان دهی مجدد بنگاه های اقتصادی، بیش از آنکه تصور می شد، زمان بر بود. هرچند برخی بنگاه ها توانستند پس از اجرای طرح به توسعه تولید خود ادامه دهند، بنگاه های کوچک و متوسط از افزایش بهای انرژی و عدم حمایت کافی دولت ضربه دیدند. همچنین پیشرفت قابل توجهی نیز در تجهیز بنگاه های اقتصادی به تکنولوژی های دارای بهره وری بیشتر در مصرف انرژی حاصل نشد.

ارتباط منظم با افکار عمومی در ایجاد حس مالکیت عمومی نسبت به طرح امری ضروری است. پیش از اجرای طرح آگاهی بخشی خوبی در جهت شناساندن مزیت های اجرای این برنامه برای مردم صورت گرفت. مقامات تاکید کردند که اجرای طرح به نفع اقشار فقیر جامعه خواهد بود و مردمی که در گذشته چندان از انرژی ارزان منتفع نمی شدند، یارانه نقدی دریافت خواهند کرد. مسئولان دولتی همچنین از همان ابتدا تاکید کردند که در این طرح، یارانه ها حذف نخواهند شد، بلکه به جای اختصاص یافتن به کالاها به خود خانوارها پرداخت خواهند شد. اما پس از اجرای طرح، ظاهرا اطلاع رسانی مناسبی در خصوص مراحل اجرا و نتایج طرح صورت نگرفت.

اکثر طرح های اصلاح اقتصادی موفق دارای طراحی دقیق و استراتژی اصلاحی شفاف بوده اند. در ایران، آزادسازی قیمت سوخت در سال 2010، دارای اهداف شفاف و مشخصی بود و راه کارهای جبرانی و برنامه زمان بندی شده اصلاحات مشخص بود و اطلاع رسانی مناسبی نیز در این زمینه صورت گرفته بود. افکار عمومی توجیه شده بود که هدف اصلی از اجرای این طرح جایگزینی قیمت یارانه ای با یارانه های نقدی است تا انگیزه برای اتلاف انرژی و قاچاق سوخت از بین بیرود. یارانه های نقدی نیز پیش از آغاز طرح به حساب های بانکی مردم واریز شده بود.

این گزارش در پایان نوشت: یک طرح اصلاحی خوب همانند آنچه که در ایران اجرا شد، نیازمند زمانی زیاد برای آماده سازی است. در مورد طرح آزاد سازی قیمت سوخت، دولت ایران متعهد شد که برای شناسایی مشکلات پیش آمده در نتیجه افزایش قیمت انرژی، با صاحبان بنگاه های اقتصادی مشورت کند. این اقدام منجر به آن شد که بخش های اقتصادی انرژی بری که از افزایش قیمت ها به شدت آسیب دیده بودند، مشمول دریافت کمک های مستقیم و سوخت یارانه ای شوند. چنین اقداماتی باید موقتی و دارای زمانی مشخص باشند و به اطلاع عموم برسند تا تعهد دولت به اصلاحات را نشان دهند.