گروه بين‌الملل مشرق - جمهوری اسلامی ایران در ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ ميلادي، قزاقستان را به رسمیت شناخت. هر چند دو کشور از همان ابتدای استقلال قزاقستان روابط پراکنده اقتصادی خود را آغاز کردند اما در سال‌های گذشته روابط قزاقستان و ایران رو به پیشرفت بوده است و همواره از بالا بردن مبادلات اقتصادی ایران و قزاقستان صحبت می‌شود. اکنون نیز این کشور میزبان مذکرات هسته‌ای ایران و غرب است دو کشور دارای فرصت‌ها و بسترهای فراوانی برای همکاری، همگرایی، واگرایی و تضاد نقش هستند.

برای درک بهتری از آینده روابط دو سویه به گفت‌وگویی با دکتر "میرقاسم مؤمنی" مدیر مؤسسه بین‌المللی "چشم‌انداز ابرار نوین" و رئیس انجمن دوستی ایران و قزاقستان پرداخته‌ایم.

• روابط سیاسی، امنیتی و اقتصادی دو کشور ایران و قزاقستان در سالهای گذشته با چه تحولاتی روبرو بوده است؟

قزاقستان همسایه شمالی ما در دریای خزر بوده و نقش ممتازی در معادلات سیاسی، امنیتی و فرهنگی منطقه دارد. واقعیت این است که ایران با قزاقستان مشترکات فرهنگی، علمی و تاریخی دارد و در حقیقت قزاقستان بخشی از تمدن ایرانی و در شمال مرزهای ما بوده است. سه هزار واژه فارسی در زبان قزاقی موجود است. در ترتیبات منطقه ای در اکو و شانگهای همکاری داریم. دو کشور در مورد رژیم حقوقی دریای خزر و ترتیبات امنیتی و حقوقی اجلاس های مشترکی داشته اند. یعنی در حقیقت هم از نظر سیاسی، امنیتی و فرهنگی روابط خوبی داشته ایم و لزوم توسعه همکاری بین دو کشور ملموس است. چنانچه رهبران دو کشور نیز به توسعه روابط بیش از ظرفیت فعلی اشاره کرده‌اند.

در سال‌های گذشته در مورد غیرنظامی‌کردن دریای خزر همکاری‌هایی بین دو کشور وجود داشته است و هر دو کشور بر غیر نظامی بودن دریا تأکید کرده‌اند. در مورد ریاست قزاقستان بر سازمان همکاری اسلامی هم دو کشور همکاری داشته اند. در حوزه اقتصادی هم با وجود تحریم ها شاهد رشد و گسترش روابط اقتصادی دو کشور را شاهد بوده ایم. در این بین دو کشور مشکلی سیاسی با هم نداشته اند و از در دو دهه گذشته نیز مشکلی وجود نداشته است.. قزاقستان فقط بخشی از تحریم ها بر ضد ایران را به علت احترام به قوانین بین‌الملل و به گونه ای الزامی انجام می‌دهد.

•  مهم‌ترین متغیرها و بسترهای همکاری قزاقستان و ایران در چه حوزه‌هایی قرار دارد؟

اولویت روابط دو کشور در حوزه بخش های اقتصادی و فرهنگی است. بخش سیاسی هم مکمل این است. قزاقستان از آغاز استقلال روابط خوبی با ایران داشته و ایران نیز از نخستین کشورهایی بوده که استقلال قزاقستان را به رسمیت شناخت. تاریخ تمدن و فرهنگ قزاقستان متأثر از فرهنگ ایرانی است و با توجه به مشترکات موجود دو کشور بسترهای زیادی برای گسترش روابط موجود است. چنانچه در حوزه های تاریخی، فرهنگی، ادبیات و … خیلی از ساختمانها و آثار گذشته قزاقستان مربوط به تمدن ایرانی است. در کتابخانه ملی قزاقستان نسخ خطی بسیاری به زبان فارسی است. همچنین سایر آثار هم بیانگر ایرانی بودن بخشی از فرهنگ قزاقستان است. در حوزه اقتصادی هم با توجه به شرایط نفتی و انرژی قزاقستان روابط خوبی با ایران داشته است. یعنی در سرمایه گذاری و مبادلات پیشرفتهای مناسبی وجود داشته و پتانسیل های بیشتری نیز وجود دارد. این امر نشانگر بسترهای گوناگون برای رشد است. در حوزه فرهنگی نیز شخصیتی مانند فارابی برای دو کشور قابل احترام است. همچنین پتانسیل‌هایی برای تبادلات دانشجوبی و … وجود دارد.
 

•  به نظر شما مهم‌ترین موانع توسعه روابط ایران و قزاقستان چیست؟

عدم شناخت از پتانسیل‌های دو کشور مهمترین مانع توسعه روابط است. متأسفانه شناخت کاملی از پتانسیل‌های ایران چه در بخش های اقتصادی، فنی، علمی و.. وجود ندارد. همچنین در ایران نیز این‌گونه است؛ مثلاً گردشگران بسیاری از ایران به دیگر کشورها می روند، اما به قزاقستان نمی‌روند همچنین ورود گردشگران قزاقستان به ایران بسیار پایین است. یعنی شناختی وجود ندارد. در حالی که جدا از پتانسیل‌های گردشگری باید تاریخ و تمدن ایران شناسایی شود و تبلیغات دقیقی در این حوزه انجام شود. اکنون نیز جدا از تلاش‌های موردی رایزنی ایران در این کشور تبلیغات گسترده‌ای انجام نشده است. در حالی که تبلیغات فرهنگی هزینه‌بر است. در ایران نیز هنوز بسیاری قزاقستان را نمی‌شناسند و نمی‌دانند این کشور در کجاست و با قرقیزستان و … اشتباه می‌گیرند.

•  به نگاه شما نقش و نگاه روسیه و آمریکا در روابط کنونی قزاقستان و ایران چیست؟

با وجود فشارهای موجود از سوي اتحادیه اروپا، امریکا و حتی گاه روسیه قزاقستان تلاش کرده است روابط خود با ایران را نگه دارد و حفظ کند. روسیه دوست دارد که کشورهای منطقه با کشورهای دیگر روابط عمیقی نداشته باشند و تلاش کرده است هژمونی سیاسی و امنیتی خود را در قزاقستان داشته باشد. با توجه به نقش ممتاز و تاریخی حضور ایران در منطقه ملموس است و به راحتی می توان نقش روسیه را در حوزه های گوناگون تضعیف کند. لذا روس ها مخالف حضور قدرتمند ایران در قزاقستان هستند. همچنین با توجه به بحث رژیم حقوقی دریای خزر روسیه نمی خواهد ایران با قزاقستان به طور گسترده‌ای روابط داشته باشد و روابط بعدی استراتژیک یابد. اما واقعیت آن است که آستانه، سیاست مستقلی در پیش گرفته و تلاش کرده ضمن حفظ روابط خود با امریکا و روسیه روابط با ایران را نیز حفظ کند. سیاست اعمالی و اعلانی آمریکا هم محدودسازی روابط ایران با کشورهای منطقه است چرا که توسعه روابط ایران به عنوان زنگ خطری برای منافع آمریکا دیده می‌شود و حضور ایران در این کشورها به ضرر منافع آمریکا تلقی می‌شود. آمریکا تلاش دارد با کاهش گسترده روابط ایران با قزاقستان به گسترش روابط ترکیه با قزاقستان و حضور همه‌جانبه ترکیه و الگوسازی اسلام ترکیه‌ای به جای اسلام ایرانی در منطقه توجه کند.

•  نقش ایران را در هر گونه همگرایی و یا واگرایی با قزاقستان چگونه قابل تحلیل و بررسی قرار می‌دهید؟

این امر دو جانبه است. در حال حاضر دو کشور به گسترش روابط نیاز دارند. از نظر امنیتی و سیاسی دو کشور در یک حوزه هستند و به ناچار باید در حوزه امنیت، تروریسم، مواد مخدر و … همکاری کنند.

•  آیا می‌توان روابط ایران با جمهوری قزاقستان را به سوی روابطی استراتژیک و راهبردی رهنمون کرد؟

هیچ چیز غیرممکن نیست. به نظر من این ظرفیت وجود دارد. چرا که قزاقستان و ایران تمام بسترهای مورد نیاز برای گسترش روابط به حد استراتژیک را دارند ولی این مقدمه بسترسازی می‌خواهد و در دو دهه گذشته توجهی به این امر نشده است. روابط دو سویه بیشتر به نیازهای دو طرف برمی‌گشته است و سرمایه‌گذاری لازم انجام نشده است. یعنی با وجود سرمایه‌گذاری گسترده چین، امریکا، روسیه، چین ، ترکیه و … اگر مسؤولان ایرانی بخواهند می‌توانند نقش برجسته‌ای در روابط با این کشور باشند. یعنی پتانسیل بالقوه برای گسترش روابط وجود دارد و نیاز به فعلیت است.

•  در سال‌های گذشته حجم مبادلات تجاری میان ایران و قزاقستان چند برابر افزایش یافته است. متغیر اقتصاد چه نقشی در روابط کنونی ایران و قزاقستان دارد؟

وقتی روابط اقتصادی دو کشور گسترش می‌یابد روابط سیاسی و فرهنگی هم تأثیر می پذیرد. در سایه روابط سیاسی هم روابط اقتصادی گسترش می یابد. در سال‌های گذشته کالاها و محصولات ایرانی بسیار با کیفیت بهتر و قیمت های مناسب تر وارد قزاقستان شده است. محصولات قزاقستان هم بیشتر وارد کشور ما شده است. چنانچه جدا از صدور خدمات فنی مهندسی یا تأمین برخی از نیازهای وارداتی ایران اکنون نیازهای دو کشور افزایش یافته است و در سایه آن کمیسون‌های دوجانبه، همایش‌ها و … نیز انجام گرفته است. اکنون افق روشنی در بخش اقتصاد برای دو کشور وجود دارد و قزاق‌ها تلاش میکنند در ایران سرمایه‌گذاری کنند. یعنی شرایط اگر مناسب گردد قزاق‌ها با توجه به درآمدهای نفتی خود به گسترش روابط اقتصادی با ایران می‌اندیشند.

•  شما چه پیشنهادی برای رفع موانع و توسعه بایسته روابط ایران و قزاقستان دارید و دو کشور برای افزایش مناسبات با ایران باید چه رویکردهایی را مورد توجه قرار دهند؟

ما مشکلی در روابط سیاسی نداریم و آنچه هست پیگیری توافقنامه های قبلی است. ما یک سری توافقنامه‌هایی بین مقامات دو کشور در بیست سال گذشته داریم، اما بسیاری از آنها اجرایی نشده است. اگر دو کشور گروه هایی تشکل دهند و این موافقتنامه ها اجرایی گردد روابط گسترده می شود. همچنین اگر اتاق مشترک بازرگانی بین دو کشور ایجاد گردد روابط گسترش می یابد. اگر این نقطه ضعف اصلاح گردد روابط بیشتر میشود. چنانچه در گذشته شرکت های ایرانی با حضور در قزاقستان بدون سازماندهی مشخص موفق نشده اند. همچنین باید بخش خصوصی ایران با بخش خصوصی این کشور ارتباط بیشتری یابد. مثلا بارزگانان ایران چرا باید از واسطه های ترکیه ای و عربی برای حضور در قزاقستان بهره برند در حالی که می توان اتاق بازرگانی مشترک ایجاد کرد؟ همچنین اگر روابط فرهنگی دانشگاهی گسترس یابد و واقعیات ایران منعکس گردد می‌توان از فرصت‌های خوبی بهره‌برداری کرد.

•  نقش موضوع هسته‌ای ایران و تعیین قزاقستان به عنوان میزبان مذاکرات هسته‌ای در هر گونه افزایش روابط ایران و جمهوری قزاقستان تا چه اندازه است؟

باید گفت میزبان مذاکرات باید تا حدی بیطرف باشد. با توجه به روابط خوب دو کشور ایران نیز در سال‌های گذشته نسبت به قزاقستان موضع مناسبی داشته است. در این بین میزبانی مذاکرات در این کشور به عنوان یکی از همسایگان دریایی ایران می تواند فرصتی برای جهش روابط دو کشور باشد. همچنین این امر موجب خواهد شد که توجه رسانه‌ها و بخش‌های مختلف این کشور به ایران بیشتر گردد.

•  آینده روابط ایران و قزاقستان را با توجه به متغیرهای دخیل در روابط بین دو کشور با چه سناریوهایی مورد بررسی قرار می دهید؟

در شرایط کنونی ما مشکلی در روابط دو جانبه نداریم و اگر به خوبی به روابط بپردازیم روابط گسترش خواهد یافت. در این حال هم باید توجه داشت که کشورهای دیگری ممکن است چالش‌هایی برای توسعه روابط دو جانبه بین ما ایجاد کنند. این سناریو هم ممکن است در مورد قزاقستان اجرا گردد. به نظر من به شرطی که برنامه ریزی کلانی برای روابط با قزاقستان تدوین کنیم روابط دو کشور رو به توسعه خواهد رفت.