نگاه سطحی به قیمت وال پست و تلقی آن به عنوان یک گزینه قابل حذف، بزرگترین تهدید برای پایداری دیوارهای غیرسازه‌ای است. هدف این متن، به چالش کشیدن این تصور نادرست است تا نشان دهد اجرای وال پست با هر هزینه‌ای، یک ضرورت فنی، قانونی و اخلاقی برای حفظ جان و سرمایه محسوب می‌شود.

بازنگری یک باور اشتباه در صنعت ساختمان

فرهنگ ساخت و ساز مدرن با گذشته تفاوت‌های اساسی دارد. برخلاف دیوارهای ضخیم و سنگین قدیمی که خود بخشی از بار سازه را تحمل میکردند، دیوارهای امروزی نازک و "غیر سازه‌ای" هستند؛ یعنی تنها نقش جداکننده را دارند و برای تحمل بارهای عمودی طراحی نشده‌اند.

اشتباه رایج دقیقاً همینجاست. بسیاری تصور می‌کنند چون این دیوارها غیر سازه‌ای هستند، اتصال محکم آنها به اسکلت اصلی ساختمان ضروری نیست. اما خطر اصلی برای این دیوارها، نه وزن ساختمان، بلکه نیروهای جانبی قدرتمند ناشی از باد و به‌ویژه زلزله است.

هنگام زلزله، اسکلت ساختمان به شدت حرکت می‌کند، در حالی که دیوار به دلیل لختی، تمایل به ثابت ماندن دارد. این ناهماهنگی در حرکت، فشار ویرانگری به دیوار وارد می‌کند و اگر به درستی مهار نشده باشد، به سادگی فرو می‌ریزد. وال پست دقیقاً همان عنصری است که برای جلوگیری از این فاجعه طراحی شده و دیوار را به سازه متصل نگه می‌دارد.

نقش کلیدی وال پست

1. مهار حرکت خارج از صفحه دیوار: این مهمترین وظیفه وال پست است. حرکت خارج از صفحه به معنای واژگون شدن دیوار به سمت داخل یا خارج ساختمان است. این نوع تخریب، یکی از شایع ترین دلایل آسیب های جانی و مالی در زلزله های گذشته بوده است. وال پست با محدود کردن این حرکت، از سقوط آوار بر روی ساکنین و مسدود شدن مسیرهای خروج جلوگیری میکند.
2. کنترل طول آزاد دیوار: دیوارهای بلند و طولانی، در برابر نیروهای جانبی بسیار آسیب پذیر هستند. وال پست های عمودی یا همون وادارهای میانی و افقی با تقسیم کردن یک دیوار بزرگ به چند پنل کوچکتر، طول آزاد آن را کاهش داده و سختی و مقاومت آن را به شکل چشمگیری افزایش میدهند.

بنابراین، وال پست دیوار را به یک عضو باربر تبدیل نمیکند، بلکه رفتار آن را در برابر نیروهای دینامیکی کنترل کرده و پایداری آن را تضمین میکند.

پیامدهای نادیده گرفتن وال پست در زمان وقوع زلزله

تصور ساختمانی بدون وال پست در یک منطقه زلزله خیز، تصویری ترسناک و پر از مخاطره است. بیایید سناریوی یک زلزله متوسط را در چنین ساختمانی مرور کنیم. با اولین لرزه ها، قاب اصلی سازه شروع به نوسان میکند. دیوارهای غیر سازه ای که هیچ اتصال مناسبی به اسکلت ندارند، به دلیل وزن قابل توجه خود، به شدت تکان خورده و در محل اتصال خود به سقف و کف دچار ترک های عمیق میشوند. با ادامه لرزش ها، این دیوارها به نقطه شکست نهایی رسیده و به صورت ناگهانی به داخل یا خارج ساختمان فرو میریزند.

این فروپاشی میتواند پیامدهای فاجعه بار زیر را به همراه داشته باشد

• خسارات جانی مستقیم سقوط آوار سنگین دیوارها، یکی از دلایل اصلی مرگ و میر در زلزله است.
• مسدود شدن راه های فرار ریزش دیوارها در راهروها، راه پله ها و درب های خروجی، مسیر فرار ساکنین را مسدود کرده و آنها را در ساختمان به دام می اندازد.
• تخریب تاسیسات حیاتی لوله های گاز، آب و کابل های برق که از داخل دیوارها عبور میکنند، در اثر فروپاشی دیوار دچار پارگی و آسیب میشوند که خود میتواند منجر به آتش سوزی، نشت گاز و قطعی برق شود.
• افزایش خسارات مالی حتی اگر سازه اصلی ساختمان سالم بماند، تخریب کامل دیوارهای داخلی و خارجی به معنای هزینه های هنگفت برای بازسازی است. در بسیاری از موارد، این هزینه ها میتوانست با اجرای صحیح وال پست به طور کامل حذف شود.

الزامات قانونی و مقررات ملی ساختمان در مورد وال پست

فراتر از تمام استدلال های فنی، اجرای وال پست یک الزام قانونی است. در مقررات ملی ساختمان ایران، به ویژه در پیوست ششم آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله (استاندارد 2800)، به تفصیل در مورد لزوم مهار لرزه ای اجزای غیر سازه ای و مشخصا دیوارها صحبت شده است. این آیین نامه که حکم قانون را در صنعت ساختمان دارد، جزئیات دقیقی را برای طراحی و اجرای وال پست ها، وادارهای قائم، تیرک های افقی و نحوه اتصال آنها به سازه ارائه میدهد.

نادیده گرفتن این ضوابط، نه تنها یک خطای فنی، بلکه یک تخلف ساختمانی محسوب میشود. مهندس ناظر وظیفه دارد بر اجرای صحیح این بخش ها نظارت کند و در صورت عدم رعایت، از ادامه کار جلوگیری نماید. همچنین در صورت بروز حادثه و اثبات کوتاهی در اجرای وال پست، تمام عوامل درگیر از جمله مجری، ناظر و طراح، دارای مسئولیت حقوقی و کیفری خواهند بود. بنابراین، بحث بر سر انتخاب یا عدم انتخاب وال پست، از نظر قانونی نیز کاملا بی معنا است.

وال پست تضمین کننده امنیت ساکنین

در نهایت، بازمیگردیم به سوال اصلی. چرا وال پست یک ضرورت است؟ زیرا ساختمان فقط مجموعه ای از تیر و ستون نیست. ساختمان، محل زندگی، کار و آرامش انسان هاست. دیواری که ممکن است بر سر یک کودک در هنگام خواب فرو بریزد، دیواری که میتواند مسیر فرار یک خانواده را در لحظات بحرانی مسدود کند، و دیواری که میتواند تمام دارایی یک فرد را به تلی از خاک تبدیل کند، دیگر یک جزء ساده ساختمانی نیست، بلکه یک مسئولیت بزرگ بر دوش سازندگان است.

وال پست، آن حلقه اتصال خاموش اما قدرتمندی است که این مسئولیت را به سرانجام میرساند. این یک سرمایه گذاری هوشمندانه، یک الزام قانونی و مهمتر از همه، یک تعهد اخلاقی به حفظ ارزشمندترین دارایی یعنی جان انسان هاست. بنابراین، دفعه بعد که در یک کارگاه ساختمانی، صحبت از "انتخاب" برای اجرای وال پست به میان آمد، با قاطعیت میتوان گفت که در دنیای مهندسی امروز، ایمنی هرگز یک انتخاب نبوده و وال پست، بخش جدایی ناپذیر این ایمنی است.