به گزارش مشرق،‌ حجت‌الاسلام مهدی رستم‌نژاد، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه در گفت‌وگو با  فارس در خصوص مقایسه حوزه‌های علمیه زمان امام باقر (ع) و حوزه‌های علمیه کنونی اظهار داشت: وجوه تمایز میان حوزه‌های امروز با حوزه‌ها سنتی عصر اهل‌بیت علیهم‌السلام به ویژه امام باقر (ع) بسیار است که یکی از این وجوه، قلت واسطه و آن به معنای دست‌یابی مستقیم به منبع وحیانی علوم و نفس روحانی امام معصوم(ع) است.

وی تصریح کرد: کسی که سال‌ها در محضر امام معصوم(ع) تلمذ کرده، طبیعی است که می‌تواند خاک را به نظر کیمیا کند. راه این فرد، راه مستقیم و در راستای ملکوت عالم است در حالی که در حوزه‌های علمیه بعد از عصر اهل‌بیت و در زمان حاضر، یک طلبه باید زحمات بسیاری را برای راه شناسایی احادیث بکشد مبنی بر اینکه آیا این حدیث از معصوم (ع) صادر شده است، یا خیر؟ آیا تقیه در صدور آن حدیث مؤثر بوده است، ورود اسرائیلیات به متن روایات صورت گرفته است یا خیر؟ و ... لذا هیچ‌کدام یک از مشکلات و مسائل عصر حاضر در زمان ائمه اطهار علیهم‌السلام وجود نداشته است و این یک وجه تمایز بسیار مهمی به شمار می‌رود.

* پیشرفت بشر در رشته‌های غیر دینی، منجر به پیچیدگی در حوزه دین شده است

عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه، سادگی و بدوی بودن علوم و دانش‌های اهل‌بیت را از دیگر وجوه تمایز حوزه‌های علمیه کنونی با عصر ائمه(ع) دانست و گفت: سطح معلومات و دانش‌های بشری در آن زمان، بسیار ساده و سطحی بود و سؤالات از پیچیدگی خاصی برخوردار نبود برخلاف امروز که چیزی حدود 1200 سال از آن زمان فاصله گرفته‌ایم و اندوخته‌های بشر در غیر رشته دینی، بسیار بسیار پیشرفت کرده است و این موضوع باعث پیچیدگی در حوزه دین نیز شده است.

وی ادامه داد: مسئله‌ دیگر در حوزه‌های علمیه آن است که در آن زمان، علوم قائم به نص بود در حالی که امروزه علوم حوزوی و دینی قائم به اجتهاد است. قائم به نص بودن یعنی اینکه آن علوم، مدافع اصلی و راسخ فی‌العلم محسوب می‌شد که متصل به وحی و شخص امام معصوم(ع)  بود از این رو مدافع دین، قائم به دین، مظهر، منبع و تولید کننده علم یعنی شخص خود امام(ع) است و سایر افراد به صورت اقمار هستند.

رستم‌نژاد عنوان کرد: بعد از عصر معصوم(ع) و در زمان حاضر نیز علوم حوزوی قائم به اجتهاد است و ما چیزی را به عنوان فصل‌الخطاب کار حوزه‌ها نداریم. آیات، احادیث و روایات در اختیار همگان است به علاوه برخی از اسرائیلیات نیز در روایات ما ورود پیدا کرده و آسیب‌های جدی را در پی داشته است بنابراین این انسان است که باید براساس یک سلسله از علوم بتواند اموری را اجتهاد و انتخاب کند به هر حال این موضوع یکی از مؤلفه‌های مهم تفاوت زمان ما و عصر ائمه(ع) است.

* پر کردن فاصله پیدایش شبهه و توقعی که در پاسخ‌گویی‌ها به آنها وجود دارد، کار ساده‌ای نیست

عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه اظهار داشت: پیدایش موضوعات جدید در علوم امروزی، دایره علوم و عقلی بودن آنها از جمله موضوعاتی است که در حوزه‌های علمیه امروزی مطرح است در حالی که در زمان‌های گذشته اکثر علوم، نقلی بودند لذا وقتی در زمان حاضر می‌گوییم «محمد بن مسلم» یا «زرارة بن اعین» از برجستگان راویان حدیث در عصر امام باقر و امام صادق علیهماالسلام هستند در واقع، ناقلان و حاملان علم هستند.

وی گفت: در حالی که امروز با پیشرفتی که اتفاق افتاده و با انقطاعی که به وجود آمده است یک مجتهد و یک استاد حوزوی مجبور است که اجتهاد کرده و تحلیل عقلی خویش را بیان کند چرا که او منبع و سرچشمه خویش را به این معنا که شاگردان امام (ع) در اختیار داشتند، ندارد.

رستم‌نژاد با اشاره به مشکلات جامعه کنونی خاطرنشان کرد: با توجه به سرعت القائاتی که از جانب دشمن اتفاق می‌افتد و امکاناتی که امروز علیه دین هزینه می‌شود اگر بخواهیم موقعیت اکنون را با زمان ائمه اطهار(ع) مقایسه کنیم قابل قیاس نخواهد بود چراکه افراد محدودی مانند «ابن ابی العوجا»، «ابن مقفع»‌ها و افرادی مانند اینها از غلات و سوفیه بودند که القائات و شبهاتی را داشتند که ائمه به آنها پاسخ می‌گفتند اما امروز هر لحظه در فضاهای مجازی و حقیقی، شبهات جدیدی به وجود می‌آید از این رو وفور شبهات و اشتها و توقعی که در پاسخ‌گویی‌ها وجود دارد نمی‌توان به آسانی این فاصله‌ها را پر کرد.

وی در پاسخ به این سؤال که حوزه‌های علمیه امروزی چه جایگاهی را دارند، اظهار داشت: در واقع حوزه ما امروز بسیار پیشرفته است و اگر بخواهیم سخن به حق و واقع بگوییم باید گفت حوزه ما نسبت به زمان سابق، پیشرفت‌های زیادی داشته است. همچنین حوزه ما جدای از حوزه امام باقر (ع) نیست و حوزه امام باقر و امام صادق علیهماالسلام سر سلسله و شاخه اصلی حوزه‌های امروز هستند. 

* حوزه علمیه امروز نیازمند به‌روزرسانی در روش‌ها و پرداختن به علوم جدید است

عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه یادآور شد: البته ما نسبت به علوم و امکانات همسویی که در زمان حاضر وجود دارد عقب هستیم و لذا لازم است هر روز خود را به روز رسانی کنیم و اصولا تحول یعنی این! تحول در حوزه‌ها نیازمند روش‌ها و علوم جدید است اما علوم اهل بیت علیهم‌السلام که جدید شدنی نیست بلکه آنها اموری ثابت و وحیانی هستند.

وی در ادامه به امتیازات حوزه علمیه امام باقر (ع) پرداخت و گفت: حوزه علمیه امام باقر (ع) نسبت به زمان خویش امتیازات منحصر به فردی داشت اولا مذهب مدار نبود و از تمامی مذاهب در آن حضور داشتند حتی افرادی که دین خاصی هم نداشتند به عنوان یک دانش‌پژوه شرکت می‌کردند و محدودیت سنی هم وجود نداشت و افراد از نظر زبان و قومیت‌ها همگی در مدینه حضور داشتند.

* حوزه علمیه امام باقر(ع) یک حوزه تخصص مدار، براساس ذوق‌ها و نیازهای جامعه آن روز بود

رستم‌نژاد عنوان کرد: امتیاز مهم دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد این است که در زمان حضرت باقر(ع) علوم فقط به معنای علوم حوزوی صرف نبود از طبیعیات گرفته، محمد بن زکریای رازی، جابر بن حیان تا افرادی که مسائل علمی را در رشته‌های گوناگونی از جمله فلسفه، فقه، ادبیات و ... وجود داشت معلوم می‌شود که حوزه یک حوزه تخصص مدار، براساس ذوق‌ها و نیازهای جامعه آن روز دسته‌بندی شده بود.

وی اظهار داشت: یکی از خصوصیاتی که نمی‌توان از آن چشم پوشی کرد این بود که حوزه امام باقر و امام صادق علیهما السلام، تربیت‌مدار و اخلاق‌مدار بود و حوزه فقط یک حوزه علمی نبود که در یک کرسی نظریه‌پردازی خلاصه شود. از این رو طبیعی است وقتی معلم اخلاق انسان، امام معصوم باشد انسان چگونه تربیت خواهد شد.

عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه گفت: غیر از تحولی که نیاز است در روش‌ها، متون آموزشی، نگاه تبلیغی، ارتباطات و آنچه را که من در حوزه‌های علمیه مهم و در رأس امور لازم می‌دانم این است که حوزه ما باید با یک نگاه دقیق‌تری به مسئله اخلاق، تربیت و تهذیب نفس بپردازد.