به گزارش گروه دفاع و امنيت مشرق، ظهور پديده تکنولوژي اطلاعات و بررسي پيامدهاي اجتماعي و سياسي و اقتصادي آن و تأثيرگذاري آن بر رويدادهاي زندگي بشري موضوع بررسي کتب و تعاملات فراواني قرار گرفته است. در اين مقاله مختصر به تعامل بيان تکنولوژي اطلاعات و بسيج پرداخته‌ايم. از يکسو بسيج را در سطح و ابعاد مختلف آن مورد بررسي قرار داده و از سوي ديگر، ويژگي‌هاي تکنولوژي اطلاعات و پيامدهاي آن را در حوزه بسيج به بحث کشيده‌ايم. فن‌آوري اطلاعات که در نيمه دوم و دهه هشتاد قرن بيستم ظهور کرد و گسترش يافت از آن دست پديده‌هايي است که ضمن فراگير شدن،‌ آثار ويژه خود را نمايان ساخته و مي‌سازد. پديده‌هاي نوين نيز در تعامل با اين فن‌آوري از خود مشخصه‌هاي جديدي را پديدار مي‌سازند که بررسي اين مشخصه در تعامل با فن‌آوري اطلاعات موضوع اصلي اين مقاله را شکل مي‌دهد.

* مقدمه

تکنولوژي اطلاعات و فراگير شدن آن در عرصه جهاني از يکسو انسانها را از نعمت‌هاي روز افزون بهره‌مند کرده و از سوي ديگر پيامدهاي اجتناب‌ناپذيري را براي بشريت در پي داشته است. نقش کارکرد اين فن‌آوري در حوزه‌هاي امنيتي جوامع از بحث‌هاي نويني است که پس از خدا و تکنولوژي اطلاعات و انقلاب اطلاعاتي قابل بحث و بررسي است. شناخت ماهيت و آثار پيامدهاي اين پديده و چگونگي تعامل آن با ديگر حوزه‌هاي زندگي انساني امري مشکل است. از اين‌رو نمي‌توان به آساني تمام وجوه معرفتي اين پديده را احصا کرد درختي نمي‌توان نه‌حتي فهرستي باز از آن ارائه نمود.
موضوع بسيج از پديده‌هاي اجتماعي است که منحصر به يک جامعه ويژه با تفکري خاص نيست. هر چند که هر جامعه‌اي بسيج را در چارچوب ايدئولوژي خاص خود تعريف و تحليل مي‌کند اما شاخصه‌هاي کلي و مشترکي در توده‌‌ها و جوامع وجود دارد که مي‌تواند سطوح مختلفي از بسيج را مطرح و ارائه کند. البته بسيج به معناي اسلامي آن نيز ويژگيهاي منحصر به فرد خود را داراست و مي‌تواند در کنار مشخصه‌هاي کلي و مشترک بسيج، مفهومي را شکل دهد که در اين مقاله به بررسي آن در تعامل با فن‌آوري اطلاعات پرداخته‌ايم.
به هر حال بررسي موضوع فن‌آوري اطلاعات و بسيج و تأمل آنها با يکديگر مباحث متعددي را مطرح مي‌کند که در اين مقاله تنها برخي از آنها از منظر نگارش مورد بررسي قرار گرفته است. «بررسي ماهيت تکنولوژي اطلاعات»، «بررسي سطوح مختلف بسيج» و «تعامل اينترنت و بسيج» و بحث‌هايي از اين دست، فقرات اصلي اين مقاله را شکل مي‌دهد.

* ماهيت تکنولوژي اطلاعات

روشن است که تکنولوژي به معناي خاص آن بيشتر به ايجاد تسهيلات و امکاناتي باز مي‌گردد که مي‌تواند توانمندي انسان را در بهره‌برداري از منابع طبيعي و غيرطبيعي براي تغيير محيط به نفع خويش افزايش داده و توان بشري را در ابعاد مختلف صد چندان کند. اما بايد توجه داشت که اين تعريف بيش هر چيز به تکامل توانمندي فيزيکي اندام انسان مربوط مي‌شود. به عبارت ديگر، حرکتهاي تکنولوژيک گذشته که بسياري از آنها موجب رخداد انقلاب صنعتي نيز شد، به ايجاد پتانسيل‌هايي براي تقويت فيزيکي نيروي انساني باز مي‌گشتند و اين خود نشانگر تمايز جدي تکنولوژي اطلاعات با ديگر انواع تکنولوژي‌هاست.
تکنولوژي اطلاعات ادامه تکامل ذهن انساني است. به سخن ديگر، وجه تمايز اين نوع از تکنولوژي با ديگر انواع آن در اين است که تکنولوژي اطلاعات مي‌تواند قدرت پردازش ذهن و سرعت انتقال اطلاعات و پهنه جمع‌آوري را به شدت افزايش داده، ذهن انساني را در يک مسير تکاملي تصاعدي توانمند و توانمندتري سازد. روشن است که در صورت توانمندتر شدن ذهن انساني، ديگر ابعاد حيات بشري نيز تکامل يافته و از اين حوزه به شدت متأثر خواهد گرديد.
پس مي‌توان گفت که تکنولوژي اطلاعات گذشته از آن که نقطه عطفي در ظهور انقلابهاي نوين خواهد بود، مي‌‌تواند عرصة جديدي از تحولات نوين استراتژيک را روياروي بشريت قرار دهد. در نتيجه، انقلاب اطلاعاتي که خود ناشي از تحولات در تکنولوژي اطلاعات به ويژه در دو دهه اخير است، نقطه عطف ديگري در ادامه انقلاب‌هاي علمي و تخصصي و تکنولوژي گذشته به شمار مي‌آيد.
به خوبي روشن مي‌شود که اين نوع از تکنولوژي به سبب آنکه بيش از هر چيز با ذهن انساني سروکار دارد، مي‌تواند تمام حوزه‌ها‌ي فني و علمي را که از ذهن انساني سرچشمه مي‌گيرند دچار تحول جدي کند. يکي از اين حوزه‌ها، عرصه حرکتهاي جمعي و اقدامهاي نظامي و دفاعي است که به خوبي تأثير و تأثر اين عرصه را از تکنولوژي اطلاعات نشان خواهد داد.

* تکنولوژي اطلاعات و تحولات اجتماعي

اينترنت به عنوان يک از مهم‌ترين نتايج گسترش تکنولوژي اطلاعات آثار جدي خود را بر تحولات اجتماعي برجاي گذاشته است. شايد بتوان گفت که تکنولوژي‌هاي شبکه شده از مهم‌ترين عوامل ايجاد جامعه شبکه‌اي است و جوامع شبکه‌اي در تکوين نهادهاي شبکه‌اي به نوعي ماهيت شبکه‌اي خود را پيدا کرده‌اند با اين وضع ديگر قوانين و ضوابط جوامع سنتي بر آن حاکم نخواهد بود.
گفته شده است که حداقل چهارعنصر اساسي در شکل دادن يک حرکت جدي در جوامع شبکه‌اي مؤثر بوده و مي‌تواند بسياري از نهادها و افراد درون جامعه را به سمت شبکه‌اي شدن و حرکت توده‌وار و با عزم روشن و هدف متعالي که ما از آن با عنوان «ارتباطات بسيج» نام مي‌بريم، منسجم سازد.
1. همبستگي: که ناشي از ارتباطات ارزان، جهاني و بسياري از انسانها با يکديگر است که به وسيله فن‌آوري‌هاي شبکه‌اي ارائه مي‌شود، يک مبناي عالي را براي همبستگي فراهم مي‌سازد به ويژه براي سازمانهايي که در سطح جهاني فعاليت مي‌کنند.
2. انتشار: انتشارات گسترده و چند رسانه‌اي توسط افراد و سازمانهاي اجتماعي با سرعت بسيار بالاي انتشار الکترونيکي اين امکان را به وجود آورده است که اطلاعات و اخبار به صورت همزمان در اختيار همگان قرار گرفته و گروههاي اجتماعي بتوانند به سرعت از اطلاعات بهره‌برداري کنند.
3. بسيج: يکي از وسيع‌ترين کاربردهاي مورد بحث تکنولوژي‌هاي شبکه‌اي شده در جوامع مدني، فعاليت‌گرايي و بسيج آن‌لاين است. بسياري از گروههاي معترض اجتماعي بر به وجود آوردن شبکه‌اي از افراد و گروههايي که مي‌توان از طريق اي‌ميل آنها را به يکديگر مرتبط ساخت حرکتهاي اعتراضي وسيعي چون اعتراضات سياتل را شکل مي‌دهند.
4. مشاهده و بررسي: تکنولوژي‌هاي شبکه‌‌‌اي يک جهان وسيع‌ نوين از پژوهش و جمع‌آوري‌هاي اطلاعاتي در برابر سازمانهاي اجتماعي مدني باز کرده است که در آن نه تنها اطلاعات وسيع‌تر و سريع‌تر از گذشته در دسترس است، بلکه انواع جديدي از اطلاعات و پژوهش‌ مشترک ظهور کرده است. (see: Surman & Reilly, 2003)
همانگونه که ذکر شد چهار عامل همبستگي، انتشار، بسيج و بررسي که از پيامدهاي اينترنت براي جوامع مدني است، مي‌تواند به عنوان عوامل توهم برانگيزاننده‌ اجتماعي براي گروهها و سازمانهاي اجتماعي عمل کرده و اينترنت با بهره‌گيري از اين دست عوامل، بستر مناسبي براي ايجاد همبستگي جهاني، يا جامعه‌اي با بهره‌گيري از انتشارات اطلاعات و جمع‌آوري و بررسي آنها و سرانجام بسيج اجتماعي گردد.
اما بايد پيش از هر چيز مفهوم بسيج اينترنتي را که به صورت همزمان روي شبکه رخ مي‌دهد تعريف کرد. به عبارت ديگر، مراد از اينکه روي شبکه با استفاده از تکنولوژي‌هاي شبکه‌اي مي‌توان به بسيج مردمي دست زد چيست؟ گفته شده است که هنگامي که از «بسيج اينترنتي روي شبکه» سخن مي‌گوييم نخست از تلاش‌هاي شبکه‌اي بحث مي‌کنيم که مردم را به سمت اقدام، اعتراض، مداخله، حمايت و پشتيباني حرکت مي‌دهد. چنين تلاشهايي بيشتر در مورد ارتباطات و اجتماع است تا اطلاعات. (Ibid, P.48)
بسيج شبکه‌اي مبتني بر ايجاد ارتباطات شبکه‌اي است و اين ارتباطات خود در بستر تکنولوژي اطلاعات شکل مي‌گيرد. ارتباطات و جامعه شبکه‌اي را مي‌توان از عنصر اطلاعات تبادلي در ايجاد بسيج شبکه‌اي پر اهميت‌تر دانست و اينترنت به عنوان يک شبکه ارتباطي گسترده توانسته است توانمندي ارتباطي را آنچنان افزايش دهد که در وسيع‌ترين سطح کاملاً به نظر مي‌رسد که شبکه‌هاي کنوني گروههاي تعرض جهاني بدون کاربردهاي گوناگون شبکه اينترنت نمي‌توانستند وجود داشته باشند. (Bennett, P.2)
به هر حال به خوبي روشن است که بسيج مردمي شکل يافته در گروهها و سازمانهاي اجتماعي امروزه تا اندازه زيادي بر تکنولوژي اطلاعات و تجلّي آن؛ يعني اينترنت مبتني شده است. بسيج مردمي و حداقل بسيج گروههاي مردمي فعال روي اينترنت خود وجهي فراملّي يافته و مي‌تواند به خوبي مورد بهره‌برداري سازمانها و گروهها قرار گيرد که با ايده مشترک در بحث يادگيري‌هاي اينترنتي و ايجاد حرکتهاي فراملّي عليه يک دشمن مشترک هستند. پس شايسته خواهد بود که بتوانيم از بسيج فراملّي اينترنتي نيز سخن مي‌گوئيم.

* بسيج باز[1]، بسيج بسته[2]

«بسيج‌هاي مردمي بسته» به آن نوع از فرايندهايي باز مي‌گردد که در آنها تنها مردم با ويژگي‌هاي اجتماعي مشخصي شرکت مي‌کنند؛ براي مثال مردمي که به يک گروه مشخص متعلق هستند، هدف فعاليتهاي بسيج کنندگان مي‌باشند. اصولاً سازمانهاي اجتماعي و احزاب سياسي از بسيج کنندگان بسته‌اي هستند که يک گروه مشخص از مردم را براي تحقق اهداف مشخصي بسيج مي‌نمايند. اين سطح از بسيج در جوامعي شکل مي‌گيرد که آن جوامع متناسب با اهداف درون اجتماعي، سازمانهاي خود را شکل مي‌دهند و اين سازمآنها براي رسيدن به اين اهداف يا احياناً براي کسب قدرت بيشتر در حاکميت به سوي بسيج طرفداران خود يا مردم بي‌تفاوتي که داراي سمت و سوي ويژه‌اي نيستند ولي مي‌توانند علايق مشترکي بيابند، حرکت مي‌کنند.
روشن است که در اين‌گونه بسيج‌ها نمي‌توان از بسيج‌هاي سطح فراملّي سخن گفت و اگر هم از سطح فراملّي در اين گونه بسيج بحث کنيم به گروههايي در ديگر کشورها يا افراد و مردم هدفي مي‌رسيم که با اشتراکات ويژه‌اي شاخص شده و مورد بسيج قرار مي‌گيرند. بر خلاف اين‌گونه بسيج‌ها، بسيج‌هاي باز به نوعي از بسيج باز مي‌گردد که مردم به طور کلي‌اند يک گروه خاص با ويژگي‌هاي خاصي، هدف بسيج کننده قرار مي‌گيرد. (See: Bedoyan & etali, 2003, P.12-15)
در بسيج‌هاي باز که بسيج‌‌کنندگان در آنها بيش از هر چيز آرمانهاي بزرگ را به صورت آرمانهاي فراگير مطرح مي‌کنند،‌ هدف؛ بخش بزرگي از مردم است که آن آرمانها مي‌تواند براي آنها جذابيت ويژه داشته باشد. روشن است که تناسب ويژه‌اي نيز ميان رهبران اين‌گونه بسيج با بسيج‌هاي بسته وجود دارد. رهبران استثنايي آنهايي هستند که مي‌توانند با تکيه بر آرمانهاي بزرگ بخش عمده‌اي از مردم جهان را هدف بسيج خود قرار داده و برد بسيار وسيع‌تري را در برگيرند. احزاب سياسي يا گروههاي کوچک تنها به بسيج طرفداران خود بسنده مي‌کنند.
با اين وصف مي‌توان گفت که بسيج‌هاي فرا ملي اصولاً در دايره بسيج‌هاي باز دسته‌بندي مي‌شوند. اين‌گونه بسيج‌ها ويژگيهاي منحصر به فردي دارند که اينترنت و تکنولوژي اطلاعات مي‌تواند براي فراگير کردن آنها به طور سودمندي مؤثر واقع شود نخستين ويژگي‌ اينترنت براي ايجاد يک جامعه آنلاين[3] آن است که مي‌تواند ارتباطات وسيع و گسترده‌اي را بين جوامع مختلف با بُعد مسافتهاي بسيار طولاني برقرار کند. شبکه‌هاي فعال گروهها و سازمانهاي شبکه شده خود نوعي جامعه شبکه‌اي بسيج شده را روي آنلاين به وجود مي‌آورند که مي‌تواند بسيج‌هاي بسته را نيز با گسترده کردن آرمانها و ايده‌هاي آنها به بسيج‌هاي نيمه بسته يا بازتر تبديل کند.
بسيج فراملّي نيز نيازمند ايجاد يک بستر جدي و گسترده است که بدون زير ساختهاي اطلاعاتي[4] روي سيستم‌هاي شبکه‌اي امکان‌پذير نيست. به سخن ديگر مي‌توان بسيج فرا ملي را با‌ بوجود آوردن‌ پايه‌هاي اطلاعاتي شبکه‌هاي آنلاين به نحوي بوجود آورد که نمونه‌اي از آن را جامعه جهاني در موضوع اعتراض عليه جهاني شدن در نشست سياتل مورد بررسي قرار داد.
هر چند بايد گفت که بسيج فراملّي امري بسيار گسترده‌تر از موضوع اقدام جمعي است، اما مي‌توان گفت که اقدام جمعي مايه و پايه اصلي بسيج فراملّي است. بدين منظور نخست بايد تعريفي از اين امر ارائه کنيم:
«اقدام جمعي را مي‌توان به مثابه فعاليتهايي دانست که دو يا چند فرد به طور مشترک در يک تلاش جمعي بر مبناي منابع دوطرفه و براي امکان منافع مشترک به آن مبادرت مي‌ورزند.». (Hemetsber, 2002, P. 4)
با توجه به اين تعريف اقدام جمعي بيش از هر چيز بر منابع يک فعاليت معطوف مي‌شود، در حالي که پيشتر گفتيم بسيج فرا ملي بيشتر به آرمانهاي بزرگ توجه دارد. با وجود اين، اقدام جمعي در مرحله اول مستلزم بوجود آمدن نوعي منابع مشترک يا بوجود آوردن امکان حصول منافع مشترک است.
با اين حال گفته شده است که سه انگيزه‌ اصلي وجود دارد که شرکت در يک اقدام جمعي را توجيه مي‌کند. نخست «بهره‌برداري ابزاري» است که به شرکت در يک حرکت جمعي به عنوان تلاشي براي نفوذ در محيط سياسي اجتماعي اشاره دارد و دوم «هويت» است که به شرکت در يک حرکت به عنوان ظهور تجلي هويت با يک گروه درست مي‌کند و سوم «ايدئولوژي» است که به شرکت در يک حرکت به مثابه جستجويي براي تنها بخشي و بيان انديشه‌هاي خود نگاه مي‌کند.(kavada, 2005, P.2)
از اين‌رو مي‌‌توان مرحله بهره‌برداري ابزاري را مرحله‌اي دانست که به اقدام جمعي به مثابه به يک وسيله نگاه مي‌کند. در اين مرحله، اقدام کنندگان در حرکتي شرکت مي‌کنند که نفوذ در محيط سياسي و اجتماعي هدف را گسترش داده و يا از آن به عنوان وسيله‌اي براي تعميق نفوذ خود در مخاطبان بهره‌برداري کند. در اين مرحله اقدام جمعي خود يک مطلوب في‌ذاته نيست، بلکه نوعي بستر و محمل بهره‌برداري براي اقدام کننده به شمار مي‌آيد.
در مرحله دوم (هويت) اقدام کننده در تلاش براي کسب و تعريف هويت جديد خود در يک گروه تعريف شده يا يک حرکت شناخته شده است، اين اقدام مي‌تواند در تعريف هويت براي اقدام کننده در يک حرکت جمعي بسيار حائز اهميت باشد و او را با اين هويت درون يک گروه بسيار بزرگ‌تر با آرمانهاي بلندتر تعريف کند و اين نکته در ايجاد بستر اساسي براي اقدام کننده سودمند افتد.
مرحله سوم (ايدئولوژي) به عنوان چارچوب بخشي براي انديشه و ايده‌هاي يک اقدام کننده در حرکت جمعي تلقي مي‌شود روشن است که تنها گروهها و انسانهايي که داراي ايدئولوژي همسان يا به هم نزديک هستند يا در يک چارچوب فکري و آرماني مشترک مي‌انديشد مي‌توانند در يک مرحله جمعي با بناي مشترک شرکت کنند. با وجود اين مي‌توان گفت که در صورت وجود يک آرمان بزرگ و بلند شايد بسياري از گروهها و افراد با ايدئولوژي‌هاي مختلف نيز در بحث منافع مشترک خود يا بوجود آمدن امکان حول منافع مشترک در آن شرکت کنند.
با اين حال، اقدام جمعي با آساني قابل حصول نيست، زيرا افراد و گروهها، بايد احساس کنند که در اين اقدام منافع آرماني يا ايده‌آلي آنها نيستند قابل محقق است. اقدام کنندگان نخست براي اطمينان يافتن از آنکه در يک حرکت جمعي يا انحراف بسيار پايين شرکت مي‌کنند يا اين که منافع آنها با ضريب اطمينان بالاتري قابل کسب است، به سوي ايجاد يک شبکه تعاملي رفته و تلاش مي‌کنند با به وجود آوردن يک بستر تعاملي از موارد و پيش رفته اطمينان حاصل کنند.
بديهي است که در دسترس‌ترين شبکه موجود براي ايجاد يک تعامل چند وجهي بيان علاقه‌مندان به اقدام جمعي، اينترنت است. اينترنت و نقش اصلي و اساسي آن در يک اقدام جمعي و براي يک بسيج فراملّي حائز اهميت و بررسي است. از اين جهت به صورت مختصر به بحث پيرامون آن خواهيم پرداخت.


* اينترنت و بسيج

بحث بسيج و ايجاد يک حرکت جمعي براي به وجود آوردن يک اقدام جمعي و سرانجام تکوين يک بسيج ملي يا فراتر از آن، يک بسيج فرا ملي هم اکنون در ادبيات بحثهاي استراتژيک جايگاه ويژه‌اي به خود اختصاص داده است. ويژگي‌هاي تکنولوژي اطلاعات که روي هم رفته به لحاظ ايجاد ارتباطات گسترده، ارزان، سريع و فراگير و گاهي مجازي در اينترنت تجلي مي‌يابد، به عنوان عامل بسترساز براي ايجاد بسيج‌هاي باز و بسيج‌هاي بسته بسيار قابل توجه و تأمل است.
اکنون ادبيات جهاني در اين زمينه بيش از هر چيز به سوي فعاليت گروههاي پر فعاليت‌ در زمينه بنيادگرائي يا حرکت‌هاي عليه جهاني‌سازي معطوف شده است. اما واقعيت آن است که حرکت‌هاي ديگري مانند حفظ محيط زيست يا ضديت با جنگ و... نيز به عنوان اهداف و آرمانهاي والا موجب بسيج گروهها و افراد و حتي مللي شده است که بستر فعاليت آنها تنها اينترنت است. از اين‌رو گاه به بسياري از اين حرکتها، حرکتهاي اينترنت پايه[5] يا برمبناي اينترنت گفته مي‌شود.
بنابراين نخست بايد شناختي اجمالي از اين نوع ارتباط رسانه‌اي به دست آورد و سپس با بررسي ابعاد و زواياي آن به چگونگي تأثير‌گذاري آن بر عوامل و عناصر مقوّم بسيج در سطوح مختلف پرداخت. اينترنت که به عنوان مجموعه‌اي از سخت افزارهاي رايانه‌اي شبکه شده به انضمام مجموعه نرم افزارهاي فعال روي اين سيستم است، از دهه دوم دهه هشتاد قرن بيستم به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفت.
اينترنت که نخست به عنوان يک شبکه درون سيستمي در نيروي هوايي و ارتش آمريکا بکار گرفته شده و سپس به سبب گسترده شدن کامپيوترهاي خانگي و اداري و بکارگيري اين شبکه جهت معرفي ارگانهاي تجاري و تبليغات اقتصادي وسعت يافت، رفته رفته به سامانه‌اي تبديل شد که مهم‌ترين تحول‌هايي تکنولوژي اطلاعات؛ يعني ارتباطات چند رسانه‌اي به وجود آوردن بانکهاي اطلاعاتي، ظهور سازمانهاي مجازي و شکل‌گيري سامانه‌‌هاي مجازي روي آن ظهور يافت. با اين همه، اينترنت در کنار رسانه‌هاي ديگر، با ويژگي‌ خاصي نمايان شد که آن را از نوع ديگر رسانه‌ها متمايز مي‌ساخت. اين ويژگي تنها ويژگي تعامل بود؛ زيرا رسانه‌هاي ديگر تنها از سوي مبدأ به سوي مقصد پيامها را روانه مي‌ساختند و اين تنها اينترنت بود که با ايجاد يک تعامل همزمان، گيرنده را از حالت انفعال خارج مي‌ساخت و مبدأ و مقصد را به يک معني بي‌مفهوم مي‌ساخت و نوعي هم سطحي، همزماني و سرانجام همدلي را براي نيل به مقاصد مشترک فراهم مي‌ساخت.

* تعامل در اينترنت

تعامل اينترنت پايه[6] يا تعامل بر مبناي شبکه اينترنت به عنوان مهم‌ترين شاخصه اينترنت، ويژگي منحصر به فردي است که مي تواند گروهها و افرد سازمانهاي بسياري را در يک شبکه چند وجهي با يکديگر مرتبط ساخته و با به وجود آوردن اين تعامل، در مسير به وجود آوردن تفاهم و از ميان برداشتن مرزهاي فيزيکي و حتي المقدور مرزهاي ذهني گام بردارند.
تعامل خود بر اساس ايجاد يک مجموعه از پيش فرض شکل مي‌گيرد. اين مفروض گاه تنها فرض‌هاي انساني و اخلاقي هستند و گاه مفروضاتي از قبيل پذيرش پيش‌بيني برخي قوانين و قراردادها مي‌باشند. به هر حال اين نکته نخست پذيرفته مي‌شود که کنشگران در اين شبکه براي يکديگر هم سطحي ارزشي قائل بوده و سپس با يکديگر بر سرتفاهم بر ارزشها و آرمانهاي خود وارد تعامل مي‌گردند.
برخي از مطالعات نشان داده است که اينترنت و استفاده کنندگان از آن بيش از آنهايي که از اينترنت بهره برداري نمي‌کنند با افراد نزديک خانواده و دوستان تعامل دارند و حتي دوستان نويني را براي خود بوجود مي‌آورندو با آن‌که تنها در اينترنت صحبت‌کرده يا برخي را رد مي‌کنند. هرچند اين انديشه مخالفاني‌نيز دارد.(see; shklovskis etal; 1995–2003)
به هر حال تعامل به عنوان يک عنصر شاخص در اينترنت چه در ميان عناصر شناخته شده در اينترنت و چه در ميان افراد و گروهها و يا سازمانهاي مجازي و يا گمنام[7]، موجب ايجاد ارتباطات جديد و گسترده گرديده و مطالعات وسيعي را در اين زمينه موجب شده است.
روشن است که گروهها و افرادي که داراي ايده‌ها و آرمانهاي مشترک و به يکديگر نزديک تر هستند، با تعامل با يکديگر، افزون بر مستحکم تر کردن پيوندهايشان، لينک هاي جديدي را به وجود آورده و گروهها و افراد جديدتري را نيز به شمار خود مي افزايند.
با وجود اين، هنوز تعامل ميان کاربران اينترنتي به عنوان يک عنصر فراگير در همه سطوح جا نيفتاده است بسياري از کاربران هنوز در سطح بهره برداري يکسويه از اينترنت مشغول به فعاليت هستند و خود را در تعامل دوجانبه يا چند جانبه قرار نداده‌اند. اما در برخي سطوح، تعامل ميان گروهها و افراد چه به شکل حقيقي و يا چه به صورت مجازي، روي شبکه آنچنان گسترده شده است که حتي سازمانهاي اطلاعاتي قوي قدرت هاي بزرگ به فکر آن هستند تا از طريق کنترل اينگونه ارتباطات به نحوي به کشف اين نوع از تعاملات دست يابند و از طريق آنها از برخي از فعاليت هاي پنهان اين نوع گروهها اطلاع حاصل کنند.
اما نکته جالب توجه اين است که براي ايجاد يک بسيج ملي يا فراملّي، اينترنت مي‌تواند به عنوان بستر و زمينه ساز تبادل آرا و اطلاعات از يک سو و فرصتي براي تفاهم بر آرمانها و ارزشها از سوي ديگر مطرح شود. علاوه بر اينها، اينترنت امروزه از بسياري از مرزهاي فيزيکي و ذهني عبور کرده است و به نوعي محل تقاطع انديشه ها و مخزن فکري مجازي تبديل شده است.
بسيج با توجه به تمرکز بر آرمانهاي مشخص و ارزشهاي تعريف شده از اينترنت براي فراگير کردن اين آرمانها بهره‌برداري مي‌کند. همچنان که امروزه در غرب، اينترنت به نحوي در اختيار بسط دموکراسي تعريف شده غربي قرار گرفته است از اوايل دهه نود قرن بيستم دانشمندان و خردورزان غربي به ساز وار کردن دموکراسي تعامل آينده با اينترنت را آغاز کردند (Lim & Kann, 2005, P.3). آنها بر اين باور بودند که دموکراسي تأمل‌آميز نيازمند انديشيدن، بيان، استماع، پژوهش، استدلال، تفکر و ارزيابي است که خود مستلزم گذر زمان است. فضاي اينترنتي موجب شد که بسياري از افرادي که فرصت و امکان سخن گفتن با يکديگر را نداشتند بر يک امر مهم متمرکز گرديده و نوعي بسيج انديشه‌اي[8] ميان آنان به وجود آيد.
اين امر در غرب موجب بسيج دموکراتيک شده است. اين نوع بسيج بيش از هر چيز به نوعي از بسيج اشاره دارده که از مقوله هاي «حرکت اجتماعي» به شمار مي‌آيد. منظور آن است که حرکت هاي اجتماعي از آن حيث که در برگيرنده برخي از اقشار اجتماع و يا قشرهاي ويژه اي در اجتماع است مي تواند بسيج دموکراتيک را دربر گيرد. بسيج بر اين اساس در ديدگاه انديشمندان غربي بر نوعي حرکت اجتماعي براي تمرکز اقشار اجتماعي به گونه اي دموکراتيک و در چارچوب دموکراسي غربي تعريف مي شود که مي تواند براي آن برخي از مصاديق را برشمرد و از انواعي از اين نوع بسيج را متذکر شد.
با اين همه، بسيج در انقلاب اسلامي ايران با مدلي متفاوت و بر اساس انديشه‌اي ديني و ايجاد نهادي مردمي با تأکيد بر حکومت شکل گرفت و از اين جهت مي توان آن را مورد بررسي و نقد قرار داد. پيامدهاي مثبت و منفي اين مدل و بررسي آن مستلزم نگارش تحقيقي مستقل و مقاله‌اي جداگانه است و اکنون پس از حدود سه دهه از تشکيل چنين نهادي مي توان در مورد نقش و کارکرد آن و چگونگي تکوين و مدل بندي آن بحث کرد.
به نظر مي رسد بهره برداري از تکنولوژي اطلاعات و بارزترين نمود آن؛ يعني اينترنت در قالب مدلي تعريف شده باز تعريف بسيج در ايران، امري مغتنم و مفيد است. بسيج بر بستر اينترنت مي تواند از مزاياي بسياري برخوردار باشد که در اين پديده به عنوان امتيازات يا برتري هاي تکنولوژيک وجود دارد. بسيج امري است که از انديشه و دل آغاز مي گردد و با ابزاري که بر انديشه ها تأثير بخش است سروکار مستقيمي پيدا مي کند و اينترنت در اين زمينه از سازوکارهائي بسيار فراگير و اثر بخش بهره مند است. غربيان نيز با بهره گيري از اين فن‌آوري بر آن شدند که به نحوي بر قلب ها و انديشه ها تأثيرگذار باشند و از رهگذران آن بتوانند براي تفکر انسان در ارائه خرد جايگاه اصيل و وسيعي بيابند.
تلاش براي باز تعريف برخي از مفاهيم و به کارگيري تکنولوژي هاي روز و بهره‌برداري از آنها براي ايجاد بستري که بتوان آرمانها و ارزشها را به تبادل گذاشت و بر مفاهيم انساني و معنوي تمرکز کرد و از رهگذر آن به بسيج انديشه‌اي دست يافت از بسيج انديشه به بسيج دلها رسيد و از آن به اقدام جمعي ملي دست زد و آرمانها و انديشه‌هاي بلند را در يک مجموعه از اقدام جمعي با پشتوانه بسيج تحقق نمود، که اين امروز تنها و تنها از رهگذر تکنولوژي هاي اطلاعاتي و ارتباطي ميسّر است و بس.


* نتيجه گيري

ماهيت تکنولوژي اطلاعات و ويژگي هاي فن آوري اطلاعات که برخي از آنها از ويژگي هاي ذاتي چنين پديده اي است، بر اطلاعات از يک سو و بر ارتباطات از سوي ديگر تأثيرات جدي بر جاي گذاشت تا آنجا که پديده هاي اجتماعي را نيز از تأثيرات خود بهره مند ساخته است. يکي از اين پديده ها بسيج در جوامع است که با نگاهي جامعه شناختي مي توان آن را به انواع و اقسام متنوعي تقسيم کرد. شاخصه هاي شکل دهنده انواع بسيج و عوامل تقوّم بسيج در سطوح مختلف و نگرش هاي گوناگون به موضوع بسيج موجب شد که اين مفهوم از ديدگاه هاي متفاوت و گاه ارزيابي مختلف مورد بررسي قرار گيرد. تعامل آن با فن آوري اطلاعات نشانگر پديده اي نوين است که در اين مقاله مورد بحث قرار گرفته و نتايج آن نشانگر آن است که يک پديده تکنولوژيک چگونه ممکن است با پديده اي اجتماعي و با انگيزه هاي انساني در حوزه جامعه و سياست تعامل کند.
هرچند بسيج به معناي موجود در جامعه ايراني و اسلامي خود پديده نويني است و بايد به طور جداگانه مورد بحث قرار گيرد ولي آنچه به دست آمده اين است که تکولوژي اطلاعات به گونه منحصر به فرد بر پديده هاي اجتماعي در سطوح مختلف و با ويژگي هاي بومي گوناگون تأثير خود را برجاي گذاشته و انديشمندان را به بررسي و مطالعه آثار پيامدهاي خود بر پديده‌هاي گوناگون از جمله بسيج دعوت مي کند.

-------------------------------------------------------------------------------------
منابع:

1. BenneTT, W. Lance "Communicating global Activism: Some

strenghts & Valnerabilties of Net worked politices, "edited in

Cyberpratest " London Rouledge

2. cyber Transnational Mobilization

3. Bedoyan, Aelst & Stefan Walgrave (2003) "Limitation &

possibilities of trans Naticnal Mobilization " (Pecer, her).

4. on line community

5. Information in frastvactures

6. Hemetsberger, Andrea, (2002) "understanding Consumers,

collecitve action on the internet " warking paper.

7. Kavada, Anastasia "Exploring the role " of the internet in the

"movement for Alternative glbalization " univercity of mest

minister.

8. InterNet – based Movements

9. INterNet – based iNteraction

10. Anonymous or Virtual organizations

11. Lim, Merlyua & Kann Mark, (2005). "Demoeratic

Deliberation

& Mabilization on the Internet " by Net tuorked publies.

12. Mark, Surmanr & Reilly, Katherixe (Appraprating the internet

for Social chage)

13. Shklovski & Irina, lciesler sava: & Krautt Robert, (1995-2003)

14. The internet & social interaction: Ametaanalysis & critique of

studies, Carnegie Mellon university.

پي نوشت:

[1]. Opend Mobilization

2. Closed Mobilization

[3] - on line community

[4] - Information in frastvactures

[5] - Internet- based movements

[6] - Internet- based interaction

[7] - Anonymous or Virtual organizations

1- در ديدگاه نگارنده اين سطور «بسيج انديشه‌اي» بهترين ستون تفکر و انديشه بسيجي است از اين جهت به نظر مي‌رسد که اين امر مسلتزم بحث‌هاي عميق‌تر فکري و نظري است که مي‌تواند پيامدهاي بسياري پر باري براي بسيج درپي داشته باشد. بهره‌برداري از انديشه‌هاي ديگران، گسترش حوزه‌هاي فعاليتي و انديشه‌اي بسيج، تعريف معيارها و استانداردهاي فراگيري براي دربرگيري آحاد اجتماع در سطوح مختلف بسيج و ايجاد «بسيج مشارکتي» از ديگر آراي اين نويسنده است که فرصتي مناسب براي ارائه و بحث لازم است. به نظر مي‌رسد که انديشه بسيج در تفکر امام خميني(ره) نيز با اين ديدگاهها نزديکتر است و به نظر نمي‌رسد که امام تنها بر بسيج حکومتي و حتي تنها نظارت حکومت به طور مطلق تأکيد داشته است. بسيج انديشه‌اي مي‌تواند پايه و مايه اصلي بسيج بوده و اينترنت مي‌تواند نقش عمده‌اي را ايفا کند.




منبع:فصلنامه مطالعات بسيج، سال دهم، شماره 36