به گزارش مشرق، از مهم‌ترین پروژه‌هایی که اخیراً از آن رونمایی شده پروژه کریدور اتصال جنوب آسیا به اروپا از طریق خاورمیانه است که در نشست گروه ۲۰ در هند (۹-۱۰ سپتامبر) از آن رونمایی شد. چند روز قبل بود که سران آمریکا، عربستان، هند، امارات، فرانسه، آلمان، ایتالیا و اتحادیه اروپا از امضای یادداشت تفاهمی برای همکاری در جهت توسعه گذرگاه اقتصادی جدید که هند، خاورمیانه و اروپا را به یکدیگر متصل می‌کند، خبر دادند.

جان واینر معاون مشاور امنیت ملی آمریکا، در حاشیه نشست گروه ۲۰ به خبرنگاران گفت که این توافق‌نامه با هدف اتصال مسیر دریایی و ریلی انجام شد و موجب تقویت روند انتقال کالا و انرژی از هند به خاورمیانه و از آنجا به اروپا می‌شود.

بایدن چه گفت؟

جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در حاشیه نشست گروه بیست گفت: این یک معامله بزرگ حقیقی است که بنادر دو قاره را به یکدیگر متصل می‌کند و منجر به خاورمیانه‌ای با ثبات تر، شکوفاتر و منسجم‌تر می‌شود. این پروژه فرصت بی نهایتی برای انرژی پاک و برق پاک و گسترش کابل‌ها برای اتصال جوامع فراهم می‌کند.

بن سلمان: تحقق پروژه آغاز فوری اقدامات را طلب می‌کند

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان هم گفت: خرسندم امروز در این کشور امضای یادداشت تفاهم درخصوص پروژه گذرگاه اقتصادی میان هند، خاورمیانه و اروپا را اعلام کنم. این پروژه نقطه اوج همکاری طی ماه‌های گذشته برای عملی کردن این یادداشت تفاهم در راستای تحقق منافع مشترک کشورها از طریق تقویت ارتباط اقتصادی در جهت تأثیر مثبت بر شرکای خود در کشورهای دیگر است. این پروژه به توسعه زیرساخت‌ها شامل راه آهن، اتصال بنادر، افزایش عبور کالاها و خدمات و تقویت تبادل تجاری میان طرف‌های ذیربط کمک می‌کند.

ولیعهد عربستان افزود: این پروژه شامل گسترش خطوط لوله برای صادرات و واردات برق و هیدروژن برای تقویت امنیت تأمین انرژی جهانی علاوه بر کابل‌ها برای انتقال اطلاعات از طریق شبکه ای فرامرزی با راندمان و قابلیت اطمینان بالا می‌شود. این یادداشت تفاهم درخصوص پروژه گذرگاه اقتصادی، از تلاش‌ها برای گسترش انرژی پاک و ایجاد فرصت‌های کاری جدید و دستاوردهای بلندمدت برای همه طرف‌ها حمایت می‌کند. تحقق آنچه بر آن توافق کرده‌ایم، به تداوم تلاش و آغاز فوری اقدامات لازم برای اجرای آن براساس زمانبندی توافق شده نیاز دارد.

رئیس کمیسیون اروپا: پروژه تاریخی است

از طرف دیگر اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، گذرگاه اقتصادی را، پروژه تاریخی ای توصیف کرد که راه ارتباطی مستقیمی میان کشورهای اطراف ایجاد خواهد کرد. وی در ادامه افزود: راه آهن، ورود کالاها به منطقه هدف را ۴۰ درصد سریع‌تر از وضعیت کنونی می‌کند و به تقویت تجارت در بخش انرژی میان آسیا، خاورمیانه و اروپا کمک خواهد کرد. این یادداشت تفاهم، تنها عبارت از یک گذرگاه و کابل نیست، بلکه پروژه‌ای است که میان تمدن‌ها و قاره‌ها ارتباط ایجاد می‌کند و سرمایه گذاری در زنجیره‌های تأمین محلی، انرژی پاک و نیروی کار است.

پل جدید

امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه نیز بر پایبندی کشورش به سرمایه گذاری در این گذرگاه میان آسیا، خاورمیانه و اروپا تاکید و اعلام کرد: این پل جدیدی برای تأمین ارتباط میان ساکنان این مناطق است.

وی بر لزوم پایبندی برای دستیابی به نتایج قابل لمس و اینکه این پروژه واقع گرا باشد تا بتوان مسیر تجاری جهانی ایجاد کرد، و نیز استفاده از بهترین فناوری‌ها تاکید و بیان کرد: ما هیدروژن را به عنوان بخشی از این پروژه داریم و می‌خواهیم توسعه مشترک وجود داشته باشد و برای ابتکار و نوآوری همکاری کنیم.

رقیب جدی پروژه کمربند-جاده

این پروژه که واشنگتن حامی آن است رقیب جدی پروژه کمربند جاده یا راه ابریشم جدید چین دانسته می‌شود که ۱۰ سال پیش مطرح شده است. کریدور تازه شامل دو مسیر جدا از هم می‌شود که یکی هند را به دریای عمان و دیگری دریای عمان را به اروپا متصل می‌کند.

تأثیر کریدور «هندو اروپایی» بر کانال سوئز

کانال به معنای یک مسیر اصطناعی است که برای حمل و نقل کالاها و کشتی‌ها ایجاد شده است. کانال‌ها به صورت انسانی ساخته شده‌اند و معمولاً برای کاهش فاصله‌ها و تسهیل حرکت کشتی‌ها ایجاد می‌شوند. این مسیرها اغلب به‌صورت یک شانل آبی با طول و عرض مشخص ساخته می‌شوند. مثالی از کانال می‌تواند کانال سوئز در مصر باشد که اقیانوس هند را با دریای مدیترانه به هم وصل می‌کند.

کانال سوئز در کشور مصر قرار دارد و اقیانوس هند را با دریای مدیترانه به هم متصل می‌کند. این کانال به عنوان یکی از اهمیت بالاترین مسیرهای حمل و نقل دریایی در جهان شناخته می‌شود. با عبور از کانال سوئز، فاصله طولانی‌تری از راه دریا کاهش می‌یابد و این امر باعث کاهش هزینه‌ها و زمان حمل و نقل می‌شود.سفر کشتی‌های باری از اقیانوس هند به اقیانوس اطلس را ۷۰۰۰ کیلومتر کاهش می‌دهد.

این کانال در سال ۲۰۱۴ بزرگ شد و یک کانال جانبی در سال ۲۰۱۶ افتتاح شد. نقطه شمالی کانال پورت سعید در مصر و ورودی جنوبی آن بندر توفیک در شهر سوئز است. کانال سوئز یکی از پر استفاده ترین مسیرهای دریایی در جهان است و مهم‌ترین کانال دریایی است.

کانال‌ها و تنگه‌های آبی جهان آنقدر برای زنجیره تأمین کالا حائز اهمیت است. که انسداد هر یک از این مجراهای آبی باعث کندی در شبکه تأمین می‌گردد. برای مثال حادثه انسداد کانال سوئز توسط یک نفت کش ژاپنی در تاریخ روز چهارشنبه ۲۴ مارس سال ۲۰۲۱ سبب ترافیک چند نفتکش دیگر شد که نهایت این موضوع باعث بالا رفتن قیمت نفت در حدود ۴ درصد شد.

نمی‌توان از هیچ کریدور جاده‌ای یا دریایی میان کشورها و قاره‌های جهان سخن گفت بی آنکه به تأثیر آن بر کانال سوئز، که ۱۲ درصد حمل‌ونقل بازرگانی جهان را به خود اختصاص داده، غافل شد نمی‌توان از هیچ کریدور جاده‌ای یا دریایی میان کشورها و قاره‌های جهان سخن گفت بی آنکه به تأثیر آن بر کانال سوئز، که ۱۲ درصد حمل‌ونقل بازرگانی جهان را به خود اختصاص داده، غافل شد. کانال سوئز از مهم‌ترین منابع درآمد ارزی مصر است و در سال مالی ۲۰۲۲-۲۰۲۳ برای مصر ۹.۴ میلیارد دلار درآمد ارزی به همراه داشته است. درآمد مصر از سوئز در سال مالی پیش از آن ۷ میلیارد دلار بوده است. مصر امیدوار است که با اجرای پروژه توسعه مسیر دریایی در کانال سوئز ظرف ۳ سال آینده حجم تردد از این کانال را ۲۸ درصد افزایش دهد.

در اوت ۲۰۱۵، «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهور مصر، پروژه کانال موازی کانال سوئز را به طول ۳۵ کیلومتر و هزینه ۸ میلیارد دلار افتتاح کرد تا ظرفیت تردد کشتی‌ها بیشتر شود و میزان معطلی آنها در کانال کاهش پیدا کند.

احمد الشامی، کارشناس امکان‌سنجی پروژه‌های حمل و نقل، تأکید می‌کند که یادداشت تفاهم امضاشده در هند یک پروژه بسیار بلندپروازانه شامل مسیرهای زمینی و دریایی است و بیشتر به تبلیغات سیاسی شبیه است.

به گفته الشامی انتقال انرژی از چنین مسیری به رؤیاپردازی شبیه‌تر است چون بیشترین مقدار انرژی قابل انتقال در مسیر ریلی معادل یک درصد ظرفیت نفتکش‌های بزرگی است که از کانال سوئز عبور می‌کنند.سالانه ۱.۵ میلیارد تُن کالا از کانال سوئز منتقل می‌شود.

الشامی که رئیس هیئت مدیره هلدینگ ام‌القری برای سرمایه‌گذاری در مصر است، می‌گوید با توجه به افزایش جمعیت و افزایش مبادلات تجاری، اضافه شدن گذرگاه‌های جدید امری ضروری است و این گذرگاه‌ها با یکدیگر هم‌افزایی دارند.

به نظر الشامی اجرای چنین پروژه‌ای کم‌تر از ۱۵ سال زمان نمی‌برد و شاید به ۲۰ سال هم برسد و در این مدت مصر فرصت دارد که کانال سوئز را توسعه دهد و خود را با شرایط تازه هماهنگ کند.

ابراز نگرانی قاهره

هرچند مسئولان مصری تاکید می کننند که رقیبی برای کانال سوئز وجود ندارد زیرا کوتاه‌ترین مسیر و امن ترین است، با این همه، «اسامه ربیع»، رئیس سازمان کانال سوئز، نسبت به چنین پروژه‌هایی ابراز نگرانی می‌کند. او اخیراً در مصاحبه‌ای گفت که خط لوله انتقال انرژی از امارات به بندر ایلات اسرائیل در خلیج عقبه و از آنجا به بندر حیفا تردد از کانال سوئز را ۱۶ درصد کاهش خواهد داد.

کریدور هندو اروپایی زیر ذره بین مصر

اسماعیل عبدالغفار»، رئیس آکادمی عربی علوم و فناوری و حمل و نقل دریایی، در این باره تأکید می‌کند: مصر همه پروژه‌های رقیب را به دقت زیر نظر دارد و بررسی می‌کند. این کریدور جدید و دیگر خطوط تجاری که در آن صحبت می‌شود، مورد توجه قاهره قرار دارد و آنها را زیر نظر دارد. مصر مطلقاً در پی جلوگیری از اجرای کریدورهای جدید برای افزایش مبادلات تجاری میان کشورها نیست و آنها را رقیب کانال سوئز نمی‌داند و البته برای توسعه کانال سوئز هم منتظر افتتاح آن پروژه‌ها و ارزیابی تأثیرشان نمی‌ماند.

وی افزود: کانال سوئز مهمترین آبراه در منطقه است و تهدید علیه آن مردود است. از جمله پروژه‌هایی که مصر برای حفظ جایگاه کانال سوئز تعریف کرده پروژه توسعه بندر شرقی پورت سعید (مدخل شمالی کانال سوئز) است که اکنون به بزرگ‌ترین بندر مصر تبدیل شده است.

کریدورهای جدید رقیب کانال سوئز هستند

این درحالی است که نهاد اسماعیل کارشناس اقتصاد انرژی در مصر نیز می‌گوید که گذرگاه‌های دریایی و زمینی که اخیراً در جهان و منطقه مطرح شده می‌تواند رقیب کانال سوئز باشد اما جایگزین آن نخواهد بود و در صورتی که به بهره‌برداری برسد ۱۰ تا ۱۵ درصد تردد از کانال سوئز را کاهش می‌دهد.

به نظر نهاد اسماعیل، کریدور جدید هند به اروپا بر حجم کالا و نفتی که از عربستان و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به کانال سوئز می‌آید تأثیر خواهد گذاشت و از شمار نفتکش‌هایی که از سمت خلیج فارس از کانال عبور خواهند کرد، کاسته خواهد شد؛ اما باید توجه داشت که این پروژه‌ها در حال بررسی و امکان‌سنجی است و اجرای آنها بسیار زمان‌بر خواهد بود و مسائل سیاسی هم بر آن تأثیر می‌گذارد.

وی تأکید کرد: مصر احتمالاً برای ترغیب بازرگانان به عبور از کانال سوئز مشوق‌ها و تسهیلاتی در نظر خواهد گرفت و چه بسا از در همکاری با عربستان در برخی پروژه‌ها درآید. کانال سوئز در هر حال یک شریان مهم در تجارت جهانی خواهد بود به خصوص که اقتصاد جهان در حال رشد است و تردد دریایی از سوئز هر سال افزایش پیدا می‌کند و دولت مصر نیز در پی توسعه این کانال و به‌روزسازی فناوری‌ها مدیریت آن است.

فرجام کلام

آنچه می‌توان گفت این است که اولاً کریدور هندو اروپایی بیشتر شبیه یک نمایش سیاسی است که به ویژه از سوی آمریکا با هدف چالش کشیدن کشورهای مخالف سیاست آمریکا مطرح شده است و همانطور که کارشناسان اعلام کردند برای رسیدن به سرمنزل مقصود، راه طولانی و پرسنگلاخی را در پیش دارد و این در حالی است که کانال سوئز یکی از مهمترین آبراههای جهان است زیرا به کشتی‌ها اجازه تردد میان اروپا و آسیای جنوبی بدون نیاز به تردد در اطراف آفریقا را فراهم می‌کند و فاصله سفر دریایی میان اروپا و هند را در حدود هفت هزار کیلومتر کوتاه می‌کند.

این کانال جایگاه خود را به عنوان مهمترین و سریع‌ترین کریدور حمل و نقل دریایی حفظ کرده است. کریدور هندو اروپایی که به تازگی از آن رونمایی شده است را می‌توان محقق کننده اهداف تل آویو دانست که در این رهگذر به دنبال ضربه زدن به مصر و کانال سوئز هم هست. به هر حال هر کریدور جدیدی در صورت به سرانجام رسیدن می‌تواند رقیبی برای آبراه‌ها و کریدورهای دیگر شود و این نگرانی نزد قاهره هم وجود دارد.