به گزارش مشرق، ايسنا نوشت: سجده بر خاک از موضوعاتي است که از ديرباز مورد اختلاف فقهاي شيعه و اهل سنت بوده و به دقت مورد بررسي و کنکاش علمي قرار گرفته است. آيت‌الله العظمي سبحاني در پاسخ به سئوالي ابعاد اين مسئله فقهي را بررسي کرده‌اند. اين مرجع در پاسخ به اين سوال که چرا شيعه در نماز بر تربت سجده مي‌کند؟ گفت: از نظر شريعت مقدس اسلام، سجده فقط براي خدا شايسته و جايز است، و بر غير او نمي‌توان پيشاني بر زمين ساييد، و اين سخني است که همه فقهاي اسلام بر آن اتفاق نظريه دارند.
آيت‌الله العظمي سبحاني در پاسخ به سئوالي ابعاد اين مسئله فقهي را بررسي کرده‌اند. اين مرجع در پاسخ به اين سوال که چرا شيعه در نماز بر تربت سجده مي‌کند؟ گفت: از نظر شريعت مقدس اسلام، سجده فقط براي خدا شايسته و جايز است، و بر غير او نمي‌توان پيشاني بر زمين ساييد، و اين سخني است که همه فقهاي اسلام بر آن اتفاق نظريه دارند.
اگر اختلافي وجود دارد، به مورد ديگر مربوط مي‌شود و آن اين که از نظر فقه شيعي فقط مي‌توان بر دو چيز سجده کرد:
1- زمين، مانند خاک و سنگ و مانند آن دو
2- چيزي که از زمين مي‌رويد، مشروط بر اين که پوشيدني و خوردني نباشد
از نظر فقه سني، دايره حکم وسيع‌تر است، آنها سجده بر منسوجاتي از پشم و پنبه و مو را جايز مي‌دانند، تنها شافعي است که مي‌گويد: بر گوشه دستار و اطراف جامه و آستين پيراهن سجده جايز نيست.

* پيامبر کدام گفتار را تأييد مي کند
اکنون بايد ديد رواياتي که از پيامبر گرامي (ص) در قلمرو گفتار و رفتار وي وارد شده است، کدام يک از دو نظريه را تأييد مي‌کند. مسلماً پيامبر گرامي (ص) به حکم قرآن ، «اسوه و الگو» است و هيچ فردي نمي‌تواند رأي خود را بر گفتار و رفتار او مقدم بدارد.
بررسي احاديث اسلامي که در صحاح و سنن وارد شده، اين مطلب را ثابت مي‌کند که حکم نهايي سجدگاه و به تعبير فقيهان «ما يَصِحُّ عَليهِ السُجود»، در سه مرحله بيان گرديده است:
- مرحله نخست: در مرحله نخست فقط سجده بر زمين تشريع گرديد و سجده بر غير آن جايز نبود، و هر چه هم ياران پيامبر (ص) از گرمي سنگريزه‌هاي مسجد نبوي شکايت مي‌کردند رسول گرامي (ص) به شکايت آنان ترتيب اثر نمي‌داد، وحتي اگر شخصي بر گوشه دستار خود سجده مي‌کرد، رسول گرامي (ص) آن را از زير پيشاني او مي‌کشيد و کراراً مي‌فرمود: «ترّب!» يعني صورت خود را خاک آلود کن.
به خاطر الزامي بودن سجده بر زمين، ياران رسول خدا (ص) براي پرهيز از گرما، سنگريزه‌ها را در دست خود نگاه مي‌داشتند تا مقداري خنک شود آنگاه به هنگام فرود براي سجده، بر آنها سجده مي‌کردند.
در اين مرحله فقط و فقط سجده بر زمين، آن هم به صورت طبيعي جايز بود.
- مرحله دوم: در مرحله دوم، وحي الهي بنابر مصلحت، موضوع را توسعه داد و سجده بر حصير و بوريا نيز تشريع شد، و همگي مي‌دانيم که حصير و بوريا از روييدني‌ها است و از اين جهت گشايشي در امر سجده پديد آمد.
- مرحله سوم: در مرحله سوم اجازه داده شد که به هنگام ضرورت و ناچاري، مانند گرماي شديد و غيره، بر گوشه دستار و مانند آن سجده کنند، و در غير ضرورت از سجده کردن بر غير زمين و روييدني‌ها بپرهيزند. اين مراحل سه‌گانه تشريع در موضوع سجده است.

* فلسفه سجده بر خاک در بيانات پيامبر(ص)
نکته لازم به ذکر آن است که شخص رسول گرامي (ص) فلسفه سجده بر خاک را در حديثي بيان کرده است و به روشني مي‌رساند که اصرار تشريع اسلامي بر سجده بر زمين، جنبة تربيتي داشته است.
حضرتش فرمود: «هرگاه کسي از شما نماز گزارد، پيشاني و بيني خود را بر زمين قرار دهد تا ذلت وخضوع خود را آشکار سازد».
هشام بن حکم از امام صادق (ع) فلسفه سجده بر زمين را پرسيد. امام در پاسخ او چنين فرمود:
زيرا سجده، خضوع و فروتني در برابر خدا است و هرگز شايسته نيست انسان پرستشگر، بر خوردني‌ها و پوشيدني‌ها سجده کند؛ زيرا معبود دنياپرستان خوراک و پوشاک است. بنابراين نبايد بر آنچه معبود دنيا پرستان است سجده کرد، در حالي که سجده بر خاک و زمين، بالاترين و برترين مظهر فروتني و خضوع در برابر خداست.
از آنجا که سجده بر خاک مظهر کامل عبوديت و اظهار بندگي است، عمر بن عبدالعزيز بر حصير تنها اکتفا نمي‌کرد، بلکه مقداري خاک بر حصير مي‌ريخت و بر آن سجده مي‌نمود.
ابن حجر در شرح صحيح بخاري مي‌گويد: کانَ عُمَرُ بْنُ عَبد العَزيز الخَليفَةَ الأَموَي لا يکتَفي بالخَمرَة، بَلْ کانَ يَضَعُ عَلَيْها التُّرابَ وَيسجُد عَلَيه. حتّي عروة بن زبير نيز جز بر زمين بر چيز ديگر سجده نمي‌کرد.
مسروق که يکي از تابعان است، به هنگام سفر، خشتي را با خود برمي‌داشت تا در کشتي بر آن سجده کند.
ابن ابي شيبه، شيخ بخاري مي‌گويد: نماز بر «طنفسه» (که نوعي فرش کرک‌دار است) امري است جديد; و از رسول خدا به سند صحيح روايت شده است که بدترين امور، امر بي‌سابقه است و هر امر بي سابقه بدعت است.

* سجده بر تربت امام حسين (ع)
در اينجا سؤالي مطرح است که چرا شيعيان از ميان سرزمين‌هاي جهان، خاک کربلا را برگزيده‌اند و ترجيح مي‌دهند به هنگام نماز بر آن سجده نمايند و چرا قطعه‌هايي از تربت ياد شده را در مساجد و خانه‌هاي خود يا به هنگام مسافرت با خويش به همراه دارند؟
پاسخ: پاسخ اين پرسش روشن است و آن اين که سجدگاه بايد از هر آلودگي پاک باشد، و چون در همه شرايط سجده بر زمين پاک امکان پذير نيست، به پيروي از تابعي بزرگ «مسروق بن أجدع» بخشي از خاک پاک را به صورت قطعه درآورده و همراه دارند تا در همه جا سجده بر خاک پاک امکان پذير باشد، درست مانند کساني که در حال سفر، مقداري خاک همراه خود مي‌برند که اگر نيازي به تيمم پيدا کردند، بر آن تيمم کنند.
وامّا اينکه چرا از ميان خاک‌ها، تربت کربلا را انتخاب کرده‌اند، علت آن است که وقتي نمازگزار پيشاني خود را بر آن خاک مقدس مي‌گذارد، فداکاري‌هاي بي‌نظير بزرگ‌مرد تاريخ از خاندان رسالت را به ياد مي‌آورد که جان و مال و فرزندان خود را در راه اعتلاي اسلام فدا نمود و زير بار ظلم و ستم نرفت و درس آزادگي و حميت و غيرت ديني به جهانيان آموخت.
سجده بر تربت حسين (ع) نه تنها انسان را از مسير توحيد خارج نمي‌سازد، بلکه به سجود او اخلاص مي‌بخشد و او را براي فداکاري در راه دين که نماز جزئي از آن است آماده مي‌سازد.
علي بن عبداللّه بن عباس که از تابعان است به «رزين» نوشت: أَن ابْعَثْ إِلَيّ بِلَوح مِنْ أَحجارِ المَروَة أَسْجُدُ عَلَيْهِ: «قطعه سنگي از سنگ‌هاي کوه مروه را براي من بفرست تا بر آن سجده کنم.»
چراکه کوه مروه شاهد فداکاري‌هاي زن باايماني است که براي تهيه آب، هفت‌بار ميان دوکوه دويد، ودر راه خدا، سختي‌ها تحمل کرد.
شيخ طوسي با سند خود از معاوية بن عمار نقل مي‌کند امام صادق(ع) کيسه‌ زرد رنگي از جنس «ديبا» داشت که مقداري از تربت امام حسين (ع) در آن کيسه بود، به هنگام نماز آن را بر روي سجاده خود مي‌ريخت و بر آن سجده مي‌کرد.
کساني که سجده بر تربت کربلا را نوعي پرستش انسان تلقي مي‌کنند، «مسجود له» را از «مسجود عليه» باز نشناخته‌اند، در تمام احوال سجده براي خدا است و او «مسجود له» است، و چيزي که پيشاني بر آن مي‌نهيم «مسجود عليه» است، خاک باشد يا فرش، خاک کربلا باشد، يا خاک مدينه و يا سنگ مروه.