به گزارش مشرق ،هر چند که برخورداری از منابع انرژی در درجه‌ی اول به عنوان یک نقطه‌ی قوت و یک نعمت الهی محسوب می‌شود ولی گاه تضاد بین منافع صاحبان این منابع سبب می‌گردد که سود حاصل از این نعمت، عاید کسانی گردد که از این نعمت برخوردار نیستند.

بسیاری از صاحبان منابع نفت و گاز دنیا، دارای فناوری‌های مناسب جهت فراوری و استفاده‌ی حداکثری از منابع نفتی خود نبوده و همواره از شرکت‌های بین‌المللی که تحت حمایت کشورهای قدرتمند دنیا هستند، استمداد می‌جویند.
 
این شرکت‌ها نیز از فرصت ایجاد شده نهایت بهره‌برداری را در صدد حداکثرسازی منافع خویش، فارغ از منابع کشور میزبان انجام داده و گاه با ایجاد درگیری‌های بین‌المللی بین این کشورها در صدد استخراج حداکثری از منابع مشترک، افزایش حجم استخراج نفت در دنیا و فزونی عرضه و در نتیجه کاهش قیمت نفت و ... بر می‌آیند که توجه نکردن به این امر می‌تواند زمینه‌ساز مشکلاتی برای صاحبان منابع در آینده که با کاهش این منابع خدادادی مواجه می‌شوند، باشد.
 
یکی از کشورهایی که در طی چند سال اخیر، توجه بسیاری از صاحب‌نظران، کارشناسان و شرکت‌های بین‌المللی را به خود جلب نموده و به نوعی به عنوان مهم‌ترین منبع نفت جهان در چند سال آینده از آن یاد می‌شود، عراق است. ویژگی‌های خاص نفت عراق، موقعیت استراتژیک آن در منطقه، نابسامانی‌ها و اختلاف‌های داخلی در این کشور و ... سبب شده است که بسیاری از کشورهای قدرتمند در پی تسلط بر منابع نفتی این کشور باشند، به نوعی که بسیاری از تحلیل‌گران حمله‌ی نظامی آمریکا به عراق را به عنوان یک جنگ برای نفت قلمداد می‌کنند که آمریکا به این طریق بر نفت این کشور مسلط شده و به طرق مستقیم و غیرمستقیم کنترل منابع نفتی این کشور را در دست گرفته است.
 
«عبدالله سلمان» و «عبدالصاحب» (1390) بیان می‌دارند که نفت عراق با ویژگی‌های اقتصادی متمایز می‌شود که این ویژگی‌ها دلایلی برای مطرح شدن موضوع اشغال عراق در طرح آمریکاست و از این راه، ایالات متحده به تنهایی سرمایه‌گذاری‌های آینده را در بخش نفت انجام می‌دهد. (عبدالله سلمان و عبدالصاحب، 1390: 99)
 
با توجه به جایگاه ویژه‌ی نفت عراق و همجواری این کشور با جمهوری اسلامی ایران، این نوشتار در پی آن است که به بررسی فرصت‌ها و تهدیدهایی که از سوی این کشور برای نفت جمهوری اسلامی ایران وجود دارد، پرداخته و راهکارهای سیاستی و اجرایی در این زمینه ارائه نماید. هر چند نمی‌توان این نوشتار را به عنوان تحلیلی جامع قلمداد کرد ولی می‌توان به عنوان یک مقدمه و طرح بحث در این زمینه به شمار آورد.
 
آشنایی با جایگاه نفت و گاز عراق
 
پیش از ادامه‌ی بحث، به کلیاتی از جایگاه نفت و گاز و میزان ذخایر کشور عراق اشاره می­گردد، ضمن اینکه نفت این کشور دارای ویژگی­های خاصی است که می­بایست مورد توجه قرار گیرد. جایگاه این کشور در اوپک به عنوان یکی از مهم­ترین بازیگران نفتی نیز محل تأمل فراوان است.
 
میزان ذخایر
 
عراق 115میلیارد بشکه ذخایر قطعی نفت دارد و سومین کشور جهان پس از عربستان و ایران است، افزون بر این، ذخایر احتمالی این کشور در حدود 215میلیارد بشکه تخمین زده شده است. احتمال می‌رود منابع نفت زیادی در غرب عراق وجود داشته باشد ولی هنوز در این مناطق اکتشافی صورت نگرفته است.

نفت این کشور از لحاظ کیفیت و سنگینی بسیار متفاوت بوده به طوری که درجه‌ی سنگینی آن از سنگین تا خیلی سبک با درجه‌ی (API) بین 24 تا 142 متغیر است و بین 3.4 درصد ناخالصی سولفور دارد. (قنبری، 1390: 52) که طیفی از نفت­های مختلف را نشان می­دهد. هر چند که گفته شد، عراق پس از عربستان و ایران، سومین ذخایر عظیم نفتی جهان را دارد ولی طبق نظر شرکت‌های چند ملیتی فعال در عراق انتظار می­رود که کشفیات جدید به بهره­برداری بیشتر و افزایش ذخایر کشور به 200 تا 300 میلیارد بشکه منجر شود (استرن، 1389: 285- 286) که این خود می­تواند بسیاری از معادلات آینده‌ی انرژی در جهان را تغییر دهد.
 
ذخیره‌ی نفت خام عراق معادل 11درصد کل ذخیره‌ی نفتی جهان است. این ذخایر نفتی در 12 استان عراق پراکنده شده است، به گونه­ای که بیش از 60درصد آن در بصره، حدود 10درصد آن در کرکوک و مابقی هم در استان­های عماره، بغداد، ناصریه، موصل، اربیل، صلاح­الدین، واسط، دیالی، کربلا و نجف قرار دارد.

کارشناسان میزان ذخیره‌ی تثبیت­ شده‌ی نفت عراق را که قابل استخراج از میدان­های کشف شده و بالغ بر 73 میدان است، بیش از 140میلیارد برآورد می­کنند. این آمار طبق اطلاعات، داده­ها و معیارهای جهانی بوده و هم­اکنون هم موجود است. (کاظم­الزبیدی، 1390: 57)
 
عراق از نظر منابع گازی نیز کشوری قابل توجه است به گونه­ای که ذخایر قطعی عراق 3.17تریلیون مترمکعب و ذخایر احتمالی آن حدود 4.3تریلیون مترمکعب تخمین زده شده است که حدود 2درصد کل ذخایر گاز جهان است. حدود 70درصد گاز طبیعی عراق، گاز همراه نفت است و هنگام بهره ­برداری از مخازن نفتی تولید می­شود و مابقی در مخازن گازی مستقل قرار دارد، تا سال 1990م. عراق تنها گاز همراه نفت تولید می­کرد ولی پس از آن استخراج از مخازن گازی نیز آغاز شد. در سال 1999م. این کشور 112میلیارد فوت مکعب گاز تولید کرد که بسیار کمتر از حجم تولید این محصول در سال 1997م. که حدود 700 میلیارد مترمکعب بود می­باشد. (قنبری، 1390: 53)
 
عراق از معدود کشورهای تولیدکننده‌ی نفت و گاز با منابع غنی در دنیا به شمار می‌رود و برای افزایش ظرفیت تولید قابلیت لازم را دارد. افزون بر این، قرار گرفتن عراق در قلب خاورمیانه و موقعیت ویژه ژئواکونومیک و ژئوپولتیک آن باعث شده است تا این کشور در سیاست بین‌الملل جایگاهی ویژه داشته باشد. شرکت­های چند ملیتی به سرمایه­گذاری در نفت عراق علاقه­مندند چرا که بر اساس آمارهای ارائه شده، منابع عراق مزایای زیادی دارد؛ 90درصد از حوزه­های نفتی عراق کشف نشده­اند و تا کنون تنها 2000 چاه نفت در عراق مورد حفاری و استخراج قرار گرفته‌اند.
 
از ویژگی­های دیگر نفت عراق این است که از هر 10 چاهی که در این کشور به منظور دسترسی به نفت حفاری می­شود، 8 چاه به نفت می­رسد در حالی که این رقم برای عربستان 5 چاه از 10 چاه است. نفت عراق کیفیت خوبی دارد و استخراج آن بسیار آسان است (تخشید و متین، 1390: 214).
 
هر چند که گفته می­شود، ذخیره‌ی نفتی قطعی عراق 115میلیارد بشکه است که 12درصد ذخیره‌ی نفتی 1087میلیارد بشکه­ای جهان به حساب می­آید. کارشناسان پیش­بینی می­کنند که عراق چندین برابر این میزان ذخیره‌ی قطعی داشته باشد، زیرا از زمان ملی شدن صنعت نفت عراق در سال 1972م. برآورد دقیقی در خصوص میدان­های نفتی عراق انجام نگرفته است.
 
پتانسیل­ها و قابلیت­ های خاص نفتی عراق
 
حوزه‌ی نفت و گاز در عراق، با توجه به ضعف این کشور در سایر منابع درآمدی و ناکارآمدی دولت‌های پیشین در این کشور، بخشی کاملاً مهم است که وابستگی اقتصادی دولت و مردم را به این منبع منجر شده است و همین امر زمینه­ساز فساد مالی و اقتصادی فراوان فعالان در این عرصه است. ناکارآمدی نظام اداری و رسیدگی به محاسبات مالی و کنترل منابع اقتصادی نیز به این امر دامن زده است.

نفت قدرت اقتصادی و سیاسی اصلی در عراق به حساب می­آید. به لحاظ اقتصادی، ابزاری برای تأمین مالی پروژه­های توسعه و بازسازی این کشور و از لحاظ سیاسی ابزاری برای تحمیل سیطره‌ی حکومت و دادن شکلی فردی به نهادهای حکومتی است.
 
توصیف شایع و رایج برای حکومت در عراق، «حکومتی رانتی» است که از رانت نفت به عنوان ابزاری سیاسی برای رسیدن به خواسته­های سیاسی استفاده می­شود. (کاظم­الزبیدی، 1390: 72) مقاومت نظامی و مسلحانه و وجود فساد و ارتشا در صنعت نفت عراق- به عنوان پرسودترین بخش کشور- باعث شده است تا درآمدهای دولت همچنان در سطح پایین قرار داشته باشد. به تازگی وزارت نفت عراق بیش از 450 کارگر مظنون به فروش سوخت در بازار سیاه را اخراج نموده است.

در بصره، دومین شهر نفت خیر عراق، قاچاق نفت و سوخت کاملاً به صورت آزادانه صورت می‌گیرد. به تازگی بیش از 20 شیر غیرقانونی در خطوط لوله‌ی نفت جنوب کشف شدند، جالب توجه اینکه تنها 60 درصد از نفت­کش­ها از چاه تا پالایشگاه یا مقصد دیگر می‌رسند و مابقی در راه دزدیده یا مورد حمله قرار می­گیرند. (استرن، 1389: 286)
 
وجود منابع غنی فراوان
 
اولین ویژگی نفت عراق این است که این کشور دارای میادین بزرگ فراوانی است که بیش از چهار پنجم آن­ها دست نخورده­اند و در مقایسه با منابع نفتی کشورهای دیگر نظیر عربستان و ایران که سال­هاست مورد بهره­برداری قرار می­گیرند، یک مزیت رقابتی بسیار مهم به شمار می­رود. عراق از ذخیره‌ی نفتی هنگفتی برخوردار است.

از مجموع 74 میدان نفتی موجود در ین کشور تنها از 15 میدان نفتی استفاده شده است. برخی از این میدان­های نفتی هم ذخیره‌ی نفتی زیادی دارند و با هر مقیاسی که محاسبه شود، جزو میدان­های بزرگ نفتی به حساب می­آیند. مجنون، نهر عمر، حلفایا، غرب قرنه، ناصریه، رطاوی و شرق بغداد از جمله‌ی این میدان­ها هستند.
 
صحرای غربی عراق منطقه­ای است که انتظار می­رود نفت زیادی از آن کشف شود، اما هنوز هیچ عملیات کاوشی در این منطقه انجام نشده است. با علم به اینکه از مجموع 58 میدان نفتی باقی­مانده حدود 10 میدان جزو میدان­های بزرگ­اند. میدان­هایی که در حال حاضر از آن­ها استفاده می­شود شامل 6 میدان نفتی با حدود 2000 چاه و عبارت است از: «میدان­های نفتی زمیله که حدود 630 چاه نفت در آن‌ها حفر شده است، میدان­های نفتی غرب قرنه، زبیر و نهر عمر که حدود 60 درصد نفت عراق از آن­ها تولید می­شود، میدان­های نفتی کرکوک که حدود 40 درصد نفت از آن­ها استخراج می­شود، میدان­های نفتی مجنون که هنوز بهره­برداری نشده است.» تولید تمام این میدان­ها در سال­های 2001 و 2002م. حدود 2.5 میلیون بشکه در روز بود. در حالی که میزان تولید قبل از جنگ عراق و ایران بالغ بر 3.5 میلیون بشکه در روز بود. (کاظم­الزبیدی، 1390: 52-53)
 
هر چند که گفته می­شود، ذخیره‌ی نفتی قطعی عراق 115میلیارد بشکه است که 12درصد ذخیره‌ی نفتی 1087میلیارد بشکه­ای جهان به حساب می­آید. کارشناسان پیش­بینی می­کنند که عراق چندین برابر این میزان ذخیره‌ی قطعی داشته باشد، زیرا از زمان ملی شدن صنعت نفت عراق در سال 1972م. برآورد دقیقی در خصوص میدان­های نفتی عراق انجام نگرفته است.

بر اساس برآورد اداره‌ی اطلاعات انرژی آمریکا، ذخیره‌ی نفتی تثبیت نشده‌ی عراق به 400 میلیارد بشکه می‌رسد، زیرا میدان نفتی قرنه غربی به تنهایی 100 میلیارد بشکه ذخیره‌ی تثبیت نشده دارد.
 
کارشناسان همچنین اشاره می­کنند که عراق بیش از 526 چاه نفت دارد که تنها 125 حلقه‌ی آن اکتشاف شده است، بنابراین سخن گفتن از ذخیره­های تثبیت نشده درست است به همین دلیل در چند دهه‌ی آینده ممکن است عراق به پاسخگوی اصلی نیازهای روز افزون نفت تبدیل شود. (عبدالله سلمان و عبدالصاحب، 1390: 100)
 
هزینه‌ی تولید اندک
 
یکی از مهم­ترین مواردی که در تولید نفت و قابلیت تجاری­سازی آن برای کشورهای صاحب مخزن، بسیار کلیدی است، هزینه‌ی تولید نفت از مرحله‌ی اکتشاف تا استخراج است، هزینه‌ی تولید علاوه بر اینکه بر قیمت نهایی نفت تأثیرگذار است، بر میزان اقبال شرکت­های بین­المللی برای اقدام به استخراج در این کشورها نیز تأثیرگذار است.

بسیاری از مخازن نفتی موجود در دنیا، با اینکه نفت قابل توجهی را در خود جای داده­اند ولی به دلیل بالا بودن هزینه‌ی استخراج از آن­ها، مورد توجه قرار نگرفته­اند. با اینکه استخراج از منابع نفتی موجود در منطقه‌ی خاورمیانه بسیار کم­هزینه است ولی در بین کشورهای موجود در این منطقه نیز، نفت عراق کم­هزینه­ترین است.
 
هزینه‌ی تولید نفت در عراق کمترین هزینه در جهان است، زیرا که میدان­های نفتی آن نزدیک سواحل دریا قرار دارند و از لحاظ زمین­شناسی ساختاری ساده دارند. وزارت نفت طرح­های میان مدت و بلندمدتی برای افزایش تولید نفت عراق تهیه کرده است که بر اساس آن میزان تولید نفت عراق به بیش از 6میلیون بشکه در روز می­رسد. هدفی که برای سال 2007م. در نظر گرفته شده، 3.5 میلیون بشکه در روز است.

هزینه­ای که برای این افزایش تولید برآورد می­شود، حدود 4 میلیارد دلار است. از اهداف دیگر، اهدافی که در طرح بخش نفت در نظر گرفته شده است افزایش تولید گاز و دعوت از شرکت­های خارجی برای مشارکت در راه­اندازی و تولید از میدان­های نفت و گاز است که بر اساس عقود مشارکت در تولید انجام می­شود. (کاظم­الزبیدی، 1390: 55- 56)
 
نفت عراق نزدیک سطح زمین است و به علت حجم نفتی که در میدان­های نفتی آن وجود دارد متوسط خروج نفت از چاه­ها هم بالاست. بیش از یک سوم ذخایر کنونی نفت عراق تنها در فاصله‌ی 600 متری سطح زمین قرار دارد.

بسیاری از شرکت­های غربی تأکید می­کنند که استخراج یک بشکه نفت در عراق بیشتر از 1.5 دلار هزینه نخواهد داشت در حالی که در کشورهای درگیر ممکن است هزینه‌ی نفت به بشکه­ای 10 دلار نیز برسد برای مثال در دریای شمال بین 12 تا 16 دلار است. در میدان‌های نفتی تگزاس و کانادا هم هزینه‌ی استخراج هر بشکه‌ی نفت به 20 دلار می­رسد بنابراین زمانی که قیمت نفت به زیر 20 دلار برسد استخراج نفت از میدان­های نفتی آمریکایی سودی نخواهد داشت برعکس اگر قیمت نفت ارزان شود، استخراج آن از چاه­های عراق بسیار سودمند است.
 
(عبدالله سلمان و عبدالصاحب، 1390: 100) طبق آمارهایی که شرکت­های صاحب امتیاز در عراق منتشر کرده­اند هزینه‌ی اکتشاف و تولید نفت در عراق بالغ بر 26 سنت برای هر بشکه است. اما هزینه‌ی تولید که هزینه‌ی چاه­ها و تأسیسات تولید را هم شامل می­شود، به طور متوسط در مناطق مختلف عراق حدود یک دلار در هر بشکه است. این هزینه­ها نسبت به آنچه که در سطح جهان وجود دارد کمتر است. (برایت اوکوغو، 2003: 13 به نقل از کاظم­الزبیدی، 1390: 57)
 
درآمدهای ویژه برای شرکت­های بین­ المللی
 
یکی از مهم­ترین عواملی که موجب جذب شرکت­های بین­المللی برای حضور در کشورهای دیگر جهت اکتشاف و استخراج نفت می­شود، مربوط به میزان درآمد احتمالی این شرکت­ها از منابع نفتی این کشورهاست. هر چقدر زمینه‌ی سودآوری این شرکت­ها بیشتر باشد، احتمال حضور آنان و رقابت بین این شرکت­ها برای فعالیت در یک کشور بیشتر است، هر چند که سازوکارهای قراردادی گوناگونی جهت طرح بحث در حوزه‌ی منافع استحصالی از طی این مراحل وجود دارد ولی در کل، میزان درآمد و امکان جذب درآمد بیشتری با ریسک کمتر مهم­ترین ملاک برای حضور یک شرکت بین­المللی در یک کشور صاحب منابع نفتی است.
 
(عبدالله سلمان و عبدالصاحب، 1390: 101)‌ی جهانی، احتمال افزایش قیمت به یک‌باره نیز وجود دارد، ضمن اینکه در حافظه‌ی نفتی دنیا، قیمت­های بسیار بالا تا حدود 140 دلار نیز ثبت شده است که به افزایش قیمت در آینده کمک می­کند. که به حتم، قیمت در نظر گرفته شده، قیمتی واقعی نبوده و بسیار کمتر از قیمت نفت در آینده است، با توجه به بحران­های موجود در جامعهدرآمدهایی که برای نفت عراق برآورد شده است.
 
نقش مهمی در جذب شرکت­های سرمایه­گذار به این کشور دارد، اگر قیمت نفت بر اساس 25 دلار (که کف قیمتی است چرا که هم­اکنون نفت حدود 90 دلار است) برای یک بشکه حساب شود، درآمدهای اقتصادی حاصل از نفت عراق (برای 250 میلیارد بشکه نفت تثبیت نشده) رقمی نزدیک به 3.125 تریلیون دلار خواهد شد با فرض اینکه هزینه‌ی تولید نفت برای هر بشکه 1.5 دلار باشد، قرارداد مثلاً 50 ساله بین دولت و شرکت‌های سرمایه­گذار تقسیم شود، دستاورد شرکت 29 میلیارد در سال خواهد بود که رقم قابل توجهی است
 
 بین عراق و سایر کشورهای اوپک به دلیل تضاد منافع و دیدگاه­های متفاوتی که نسبت به کشورهای مصرف­کننده وجود دارد، اختلاف­نظرهای فراوانی وجود دارد. به عنوان نمونه، از آنجا که هزینه‌ی تولید نفت در عراق بسیار کمتر از هزینه‌ی تولید در ایران - که اتفاقاً هزینه‌ی تولیدی ایران نیز پایین است- می­باشد، سبب تغییر در سیاست­های این کشور در جذب سرمایه­گذاری خارجی، نوع قراردادهای همکاری، بهره­برداری از مخازن مشترک و ... خواهد شد.
 
جایگاه نفت عراق در اوپک
 
پیدایش اوپک، واکنشی سیاسی و ضداستعماری از سوی دولت‌های در حال توسعه‌ی تولیدکننده‌ی نفت در برابر سیاست­ها و ترفندهای بیدادگرانه‌ی شرکت­های چندملیتی بود. چرا که این شرکت­ها به منظور نگاهبانی از منافع خویش، از ابزارهای چون کودتا، دخالت سیاسی، رشوه، عهدنامه­های استعماری و غیره بهره می­گرفتند. ضمن اینکه بازار جهانی نفت، شاهد انحصار چندقطبی بود که 60 سال بر این بازار حاکم بود.
 
به طوری که دامنه و نفوذ این شرکت­های بزرگ نفتی تا آنجا گسترش یافت که در دهه‌ی 1950م.، حدود 90درصد تولید و فروش نفت­خام و فرآورده­های نفتی در خارج از کشور آمریکا و حدود نیمی از ذخایر نفتی داخل آمریکا در اختیار این شرکت­ها «به ویژه هفت خواهران نفتی» قرار داشت.هفت­خواهران به طور تک­تک یا دسته­جمعی هر سه جریان عمده‌ی تولید، پالایش و بازاریابی فروش را در اختیار داشت.

چنانچه این شرکت­ها در سال 1960م.، تقریباً به تنهایی، تمام تولید نفت ایران، عراق، عربستان سعودی، کویت و ونزوئلا را که بالغ بر تقریباً 7.9 میلیون بشکه در روز می­شد و تقریباً 86.7 درصد از صادرات نفت خام جهان را در آن زمان تشکیل می­داد، به بازار عرضه می­داشتند. هفت‌خواهران، کنترل قسمت عظیمی از منابع شناخته شده‌ی بالقوه را نیز در اختیار گرفته بودند.
 
هر چند عراق و عربستان داخل سازمان اوپک همکاری نفتی نداشتند، این هماهنگی در داخل اوپک راه خود را پیدا کرد. در فاصله‌ی زمانی بین 1971م. تا مارس 1974م.، همکاری نفتی بین کشورهای نفت­خیز حوزه‌ی خلیج فارس شکوفا شد و عربستان توانست جریان تندروی داخل سازمان اوپک را در خصوص بالا بردن قیمت نفت و پایین آوردن تولید آن رهبری کند اما عراق و ایران از این سیاست ناراضی بودند.

هر چند این سیاست منافعی مشترک را محقق می­کرد ولی بیانگر سیاست­های مشترک نبود، چون بین این سه کشور، همکاری مشترکی وجود نداشت. مطرح شدن دو دسته، گروه بازها به رهبری ایران و لیبی که در تلاش برای بالابردن قیمت نفت بودند و الجزایر، عراق و نیجریه را هم شامل می­شد ولی گروه کبوترها که به دنبال قیمت متوسطی برای نفت بودند به رهبری عربستان شکل گرفته بود و با حضور کشورهای امارات، کویت و قطر تشکیل می­شد. (کاظم­الزبیدی، 1390: 48)
 
بین عراق و سایر کشورهای اوپک به دلیل تضاد منافع و دیدگاه­های متفاوتی که نسبت به کشورهای مصرف­کننده وجود دارد، اختلاف­نظرهای فراوانی وجود دارد. به عنوان نمونه، از آنجا که هزینه‌ی تولید نفت در عراق بسیار کمتر از هزینه‌ی تولید در ایران - که اتفاقاً هزینه‌ی تولیدی ایران نیز پایین است- می­باشد، سبب تغییر در سیاست­های این کشور در جذب سرمایه­گذاری خارجی، نوع قراردادهای همکاری، بهره­برداری از مخازن مشترک و ... خواهد شد چرا که غفلت از این امر، می­تواند موجب از دست دادن جایگاه جمهوری اسلامی ایران در اوپک و بازار نفت و گاز جهانی شود.
 
کویت هم که به دلایل سیاسی و راهبردی و مقابله با صدام، شرکت­های خارجی را از کشورهای بزرگ جذب کرده بود تا در مناطق شمالی و مرزی این کشور برای تولید نفت سرمایه­گذاری کنند، امروز رقیبی جدید را کنار خود می­بیند که همان شرکای کویت را برای سرمایه­گذاری در مرزهای شمالی کویت جذب کرده است. ضمن اینکه عربستان هم عراق را رقیبی می­ بیند که سهم این کشور را در بازار نفت خواهد گرفت، به ویژه که عقود مشارکتی خواهان افزایش سریع تولید است.
 
این مسئله به معنای مخالفت عراق به پای­بندی به سهمی است که در اوپک برای او در نظر گرفته شده است؟ به ویژه اینکه عراق در سال­های جنگ و محاصره، خسارت­های زیادی متحمل شده است. در مقابل عربستان از این وضعیت بهره برد و خود را به عنوان ناجی و برطرف­کننده‌ی نگرانی­های بازار معرفی کرد و کاستی­های تولید نفت را که ناشی از مشکل عراق بوده است، جبران کرد. ممکن است عربستان سعودی به دنبال تجدید نظر در سهمی باشد که در اوپک برای عراق در نظر گرفته شده است یا خود را برای نبردی جدید با عراق جدید برای گرفتن سهم بیشتر در بازار آماده کند که به نفع هیچ‌کدام از این دو کشور نیست. (کاظم­الزبیدی، 1390: 50-51)
 
تحلیل آینده‌ی نفت عراق
 
با توجه به ویژگی­های منحصربه‌فرد نفت عراق در بسیاری از تحلیل­های کارشناسان، نفت این کشور به عنوان یک گزینه‌ی اساسی در آینده‌ی انرژی جهان مؤثر است به گونه­ای که در چشم­انداز جهانی انرژی که مربوط به 20-30 سال آینده است، چندین سناریو تنها با توجه به میزان نفت عراق در آینده تدوین شده است و بسیاری از کشورها به ویژه در منطقه‌ی خلیج‌فارس، استراتژی­های خود را بر اساس نفت این کشور و میزان احتمالی استخراج و فروش عراق تنظیم نموده­اند و در احتساب میزان درآمدهای بالقوه‌ی صادراتی که یکی از ارکان اساسی برنامه­ریزی بودجه برای هر کشور است، میزان فروش عراق را دخیل نموده­اند.
 
(بهشتی دهکردی و همکاران؛ 1385)، در تحلیل میزان درآمدهای بالقوه‌ی ایران با توجه به میزان صادرات نفت بیان کرده­اند که در سال 2020م. در شرایط عدم بازگشت عراق، 38 تا 40 میلیارد دلار و در صورت حضور فعال این کشور، بین 29 تا 31 میلیارد دلار، عاید ایران خواهد شد، حال آنکه با توجه به میزان قدرتمندی عراق در حضور در بازارهای جهانی از یک سو و افزایش تحریم­ها و فشارها بر روی جمهوری اسلامی ایران، این میزان درآمد می­تواند کمتر هم باشد.

با توجه به جدیّت عراق در قراردادهای نفتی و استفاده از شرکت­های بزرگ جهت استخراج از منابع نفتی و گازی به ویژه در مخازن مشترک، می­بایست سیاست‌گذاران و مجریان حوزه‌ی نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران با دقت و تلاش مضاعفی وارد عرصه‌ی عمل شوند و پیش از آنکه، وضعیت این میادین نیز به میادین مشترک پارس جنوبی شبیه شود، از ثروت و سرمایه‌ی ایرانی دفاع نمایند.
 
فرصت­ها و تهدیدهای نفت عراق برای نفت ایران
 
تهدیدهای احتمالی
 
در تحلیل کلی تهدیدهایی که از سوی نفت عراق نسبت به نفت جمهوری اسلامی ایران وجود دارد می­بایست به چند مورد توجه کرد و در قالب یک دسته­بندی کلی به محورهای اصلی اشاره نمود.
 
محور اول: برنامه­ های آینده‌ی عراق؛
 
عراق در سال 2008م. یک برنامه‌ی 10 ساله (2008- 2017)، نقشه‌ی راهی برای بخش نفت و گاز خود تدارک دیده که قرار است صنعت نفت عراق در طی دو مرحله، ظرفیت تولیدی خود را به 6میلیون بشکه در روز افزایش دهد. این دو مرحله عبارت‌اند از:
 
‌مرحله‌ی اول (2008- 2012): رسیدن به ظرفیت تولیدی 4.1میلیون بشکه در روز (یعنی معادل ظرفیت تولیدی ایران) و مرحلهی دوم (2012- 2017): رسیدن به ظرفیت تولیدی 6 میلیون بشکه در روز. همچنین اکتشاف 40میلیارد بشکه نفت و 70تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی نیز در این برنامه مود توجه قرار گرفته است و نکته‌ی جالب­تر این است که براساس برنامه‌ی عملکردی انجام شده، بازنگری اساسی در برنامه‌ی یاد شده انجام شد و در مرحله‌ی دوم (2012- 2017)، ظرفیت تولیدی از 6میلیون بشکه به 12میلیون بشکه در روز ارتقا داده شد (حسینی، 1389: 514) که البته با روند رو به رشد و برنامه­های اجرایی و پیمان­های مشترک با شرکت­های بین­المللی مطرح دنیا نظیر شل، اکسون و ... این مهم، چندان هم دور از دسترس نخواهد بود، به گونه­ای که جایگاه نفتی عربستان را نیز به شدت تهدید می­کند.
 
در طی دو مرحله‌ی مناقصه که به فاصله‌ی 6ماه از یک‌دیگر یعنی در ژوئن و دسامبر 2009م. توسط کشور عراق جهت واگذاری بهره­برداری از مخازن نفت و گازی این کشور برگزار گردید، بسیاری از بزرگ‌ترین شرکت­های دنیا حضور داشتند که در مخازن مختلف برنده شدند، ضمن اینکه بهره­برداری از میدان بزرگ مجنون که با میدان آزادگان ایران مشترک است، شرکت­های شل و پتروناس واگذار گردید و در قراردادهای گازی نیز، شرکت­ها گازپروم روسیه، TPAO ترکیه، پتروناس مالزی و کوگازکره برای بهره­برداری از میدان بدره که با میدان آذر ایران مشترک است، برنده‌ی مناقصه گردیدند. (حسینی، 1389: 515)
 
عراق قصد دارد که با افزایش سقف تولید تا مرز ۵.۵میلیون بشکه در روز، در سال ۲۰۱۴م. درخواست سهمیه‌ی مجدد متوازن با عربستان را تقدیم اوپک نماید. در حالی که با روند موجود، سهم ایران از اوپک دچار مشکل خواهد شد و احتمال نزول جایگاه ایران به مقام سومی اوپک بیش از گذشته می­باشد. عراق با تثبیت خود در بازارهای آسیایی، در صدد گسترش صادرات در سال‌های آینده و رقابت با عربستان سعودی در بازارهای جهانی است. آنچه که تهدید جدی­تری برای جمهوری اسلامی ایران به شمار می­آید، وجود حوزه­های نفتی مشترک با عراق است.
 
در مرزهای دو کشور، 5 مخزن نفتی دهلران، نفت‌شهر، پایدار غرب، آزادگان و یادآوران قرار گرفته‌اند. در حالی که ایران از 3 منطقه‌ی دهلران، پایدار غرب و نفت‌شهر، تولید اندکی دارد و از دو میدان بزرگ «آزادگان» و «یادآوران»، بهره­برداری چندانی انجام نمی­گیرد، بسیاری از شرکت­های بین­المللی در حال استخراج از این منابع مشترک به سود عراق می­باشند.
 
در طی یک سال اخیر که تحریم­های نفتی ایران شدت گرفته است، عربستان توانسته است کاهش نفت ایران را با افزایش ظرفیت خود جبران نماید و در واقع به این طریق، تهدیدهای ایران نسبت به کاهش عرضه و افزایش قیمت را خنثی نموده است که خواسته و ناخواسته به سود کشورهای تحریم کننده‌ی ایران بوده است.
 
محور دوم: میادین مشترک ایران با عراق؛
 
ایران در مرز خود با عراق، ۵ مخزن نفتی مشترک دارد که ۳ میدان دهلران، نفت­شهر و پایدار غرب از این میادین در حال تولید و ۲ میدان آزادگان و یادآوران هم در حال توسعه هستند. بنابر محاسبات صورت گرفته، میدان آزادگان، یکی از غنی­ترین میادین نفتی جهان است و میدان یادآوران نیز با ۱۷ میلیارد بشکه ذخیره‌ی نفت به تنهایی معادل کل ذخیره‌ی کشور الجزایر، نفت را در خود نگهداری می­کند. وجود چنین ذخایر ارزشمندی در کنار میل و نیاز شدید عراق به افزایش درآمدهای نفتی خود باعث گردید این کشور طی چند سال اخیر، بیش از ۷۰ بلوک اکتشافی و ۶۵ میدان نفتی خود را به مناقصه‌ی بین­المللی بگذارد که شرکت­های بزرگی از انگلیس، روسیه، فرانسه، چین، نروژ و مالزی شرکت کرده و برنده شدند.
 
آمارهای موجود نشان می­دهد که با انجام این مناقصه‌ها، شرکت­های غربی، روسی و آسیای­شرقی متعهد شده­اند ظرف یک سال حدود ۸ میلیارد دلار و طی ۳ سال، بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار در پروژه‌های نفتی عراق سرمایه­گذاری کنند. هدف عراق از این اقدام‌ها، افزایش حجم تولید روزانه‌ی خود از 2.5میلیون بشکه‌ی فعلی به روزانه ۶میلیون بشکه تا ۴ سال آینده و ۱۲ میلیون بشکه در روز طی ۶ سال آینده است؛ هدفی که در صورت تحقق این کشور را به رقیبی جدّی برای عربستان و عنصری تعیین­کننده در اوپک تبدیل می­کند.
 
ایران بنا بر گزارش­های رسمی ظرف چند سال آینده و در صورت ادامه‌ی روند فعلی سرمایه­گذاری­ها، از نظر ذخایر نفت در جا پس از عربستان، کانادا و ونزوئلا به رده‌ی چهارم رفته است و از لحاظ تولید روزانه در جهان نیز پس از عربستان، روسیه، آمریکا، چین، عراق و احتمالاً کانادا به رده‌ی ۶ یا ۷ و از نظر صادرات در درون اوپک هم بعد از عربستان، امارات، عراق و نیجریه به پله‌ی ۵ تنزل پیدا می­کند.
 
- میدان نفتی « نفت­شهر»؛
 
میدان نفتی «نفت­شهر» از جمله میادین خشکی مشترک بین ایران و عراق است که در فاصله‌ی ۱۰۰ کیلومتر شمال غربی ایلام و ۲۳۰ کیلومتری جنوب غربی کرمانشاه واقع شده است. این میدان به دلیل آسیب‌هایی که در دوران جنگ متحمل شده بود هنوز با عدم بهره‌وری مناسب مواجه است. نفت‌شهر، «نفت‌شاه یا طینه سابق» به عنوان تنها شهر نفت‌خیز استان کرمانشاه حدود 2.5کیلومتر با نوار مرزی ایران، عراق فاصله دارد. بر این اساس چاه‌های نفت عراق نیز کنار دره‌ای واقع شده‌اند که نفت‌شهر در داخل آن قرار دارد.
 
این منطقه به لحاظ اهمیت برای هر دو کشور از جایگاه ویژ‌ه‌ای برخوردار است تا جایی که طی سال‌های ۵۱ تا ۵۳ ارتش عراق حدود ۷۵ بار این منطقه را مورد حمله قرار داد اما هیچ‌گاه موفق به تصدی بر آن نشد. این میدان نفتی دارای معادل ۶۹۲ میلیون بشکه نفت و کلاهک گازی است. آسماری فوقانی «بخش کلهر» با ضخامت ۷۱ متری در این میدان، خواص مخزنی دارد، این میدان در سال ۱۹۲۳م. در تاقدیس نفت شهر کشف شد و میدان نفت‌خانه بخش عراقی این میدان در سال ۱۹۲۷م. توسط شرکت نفت انگلیس و عراق کشف گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به میدان نفتی نفت شهر تغییر نام یافت و تنها میدان نفتی در حال تولید استان کرمانشاه می­باشد.
 
- میدان نفتی دهلران؛
 
میدان دهلران بهره‌مند از کلاهک گازی و نفت خام درجای اولیه به میزان 4هزار و ۲۱۲میلیون بشکه است که از این حجم می‌توان حدود ۶۳۵ میلیون بشکه را برداشت کرد که تا سال۱۳۷۰ حدود ۱۲میلیون بشکه نفت از این میدان برداشت شده است. میدان نفتی دهلران در ۱۲۰ کیلومتری غرب دزفول، ۲۰۰ کیلومتری شمال اهواز و ۲۰ کیلومتری شهر دهلران قرار گرفته که از هدف‌های تعیین شده جهت ارتقای بهره‌وری این میدان می‌توان به افزایش نرخ تولید از 1000بشکه نفت در روز به ۲۵هزار بشکه نفت در روز طی یک فاز اشاره کرد.
 
- آزادگان شمالی و جنوبی؛
 
میدان عظیم نفتی آزادگان یکی از بزرگ‌ترین میادین نفتی ایران و جهان است که در سال ۱۳۷۶ کشف شد. این میدان در محدوده‌ای به وسعت ۲۰ ؟؟؟؟ در ۷۵ کیلومتر در۸۰ کیلومتری غرب اهواز و منطقه‌ی دشت آزادگان واقع شده است. میدان نفتی آزادگان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود که به اذعان بعضی کارشناسان گازپروم، میدان آزادگان یک میدان واحد است. میدان نفتی آزادگان شمالی در ۱۲۰ کیلومتری غرب اهواز، منطقه‌ی مرزی بین ایران و عراق واقع شده است. این میدان در حدود 5هزار و 8میلیون بشکه نفت دارد. میدان مشترک آزادگان از جمله میادینی است که بیش از ۱۰ سال طرح و توسعه‌ی آن طول کشیده و هر چند قرار بوده تولید اولیه‌ی آن روزانه به ۵۰هزار بشکه برسد اما هم اکنون ۳۵هزار بشکه نفت تولید روزانه دارد.
 
- میدان نفتی یادآوران.
 
میدان نفتی یادآوران با مجموع نفت‌خام درجای بیش از ۱۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون بشکه در جنوب میدان نفتی آزادگان در خوزستان و نزدیک مرز مشترک ایران و عراق واقع شده است. تولید روزانه‌ی میدان نفتی یادآوران بیش از ۳۰۰ تا ۴۰۰هزار بشکه نفت­ خام پیش‌بینی شده است. قرارداد توسعه‌ی میدان نفتی یادآوران با ارزش تقریبی 2میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و شرکت ساینوپک چین امضا شد. بر اساس این قرارداد، توسعه‌ی فاز اول میدان یادآوران برای تولید ۸۵هزار بشکه و فاز دوم برای تولید ۱۰۰هزار بشکه در مجموع ۱۸۵هزار بشکه نفت در روز به این شرکت چینی واگذار شد.
 
اولین لرزه‌نگاری در منطقه در سال ۱۳۷۵ انجام شده و در سال ۱۳۷۹ لرزه‌نگاری اکتشافی صورت گرفت و با ادامه‌ی اکتشاف مشخص شد فاصله‌ی بین دو میدان نفتی کوشک و حسینیه نیز مخزن نفت است. بین میادین کوشک و حسینیه فاصله­ای است که به ظاهر محل مخزن جدید است. مجموع میادین کوشک و حسینیه و حد فاصل تازه کشف شده بین این دو میدان به نام «یادآوران» تغییر نام داد.
 
محور سوم: تأثیرات جانبی نفت عراق بر نفت ایران.
 
آنچه که مغفول می­ماند این است که همواره توجه و حساسیت جدّی ایران متوجه عربستان بوده است و کمتر به تهدیدی که از سوی عراق و آینده‌ی نفت آن برای ایران وجود دارد، تمرکز شده است هر چند که در به تازگی این مورد نیز از دغدغه­های سیاست‌گذاران حوزه‌ی انرژی قرار گرفته است. افزون بر اینکه، عراق با برنامه­های جدّی در صدد کسب جایگاه ویژه­ای در اوپک و بازار جهانی نفت و گاز است، در طی یک سال اخیر که تحریم­های نفتی ایران شدت گرفته است، توانسته است کاهش نفت ایران را با افزایش ظرفیت خود جبران نماید و در واقع به این طریق، تهدیدهای ایران نسبت به کاهش عرضه و افزایش قیمت را خنثی نموده است که خواسته و ناخواسته به سود کشورهای تحریم کننده‌ی ایران بوده است، از سوی دیگر، افزایش قدرت نفتی عراق با توجه به تسلط کشورهای غربی بر نفت این کشور، موجب کاهش قدرت چانه­زنی و دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی می­شود که می‌بایست به صورت جدّی مورد توجه مسئولین حوزه‌ی انرژی قرار گیرد و با راهکارهای دیپلماتیک در صدد کنترل سیاست­های نفتی عراق باشند.
 
ضمن اینکه آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین دشمن ایران، با نقشه­ای حساب ­شده پس از 11 سپتامبر، ضمن زمینه­سازی جهت حضور در منطقه‌ی خاورمیانه، منابع نفتی کشور عراق را با اشغال این کشور در دست گرفت. کنترل منابع نفتی استراتژیک عراق در آغاز قرن 21، ایالات متحده را قادر می­کند با یک دستور کار جهانی، اهداف چند منظوره را برای اعمال قدرت خود (در حوزه­های پولی، اقتصادی، امنیتی و دفاعی) و نیز ایجاد نظم نفتی بین­المللی دنبال کند. در استراتژی جدید آمریکا در منطقه، 2 عامل نرم­افزاری (پیشبرد دموکراسی) و سخت­افزاری (استفاده از قدرت نظامی برای مقابله با تهدیدها) به چشم می­خورد.
 
بر این اساس، ایالات متحده در صدد است در سیر شکل­دهی نظم جهانی به وسیله‌ی استراتژی نرم­افزاری و سخت­افزاری به هدف­های خود دست یابد. از جمله هدف­های آمریکا که به منزله‌ی استراتژی مهمی در سیاست خارجی این کشور به شمار می­رود، کنترل مراکز حیاتی اقتصادی و استراتژیک جهان است که با سلطه و کنترل منابع تأمین­کننده‌ی انرژی بر کشورهای پیشرفته‌ی جهان می­تواند اعمال کند. (تخشید و متین، 1390: 228) که عراق برای تحقق این اهداف آمریکایی می­توانست به عنوان یکی از مراکز کلیدی محسوب شود که بنا به اطلاعات به دست آمده در طی چند سال گذشته، افزون بر غارتی که از سوی آمریکا در منابع نفتی عراق صورت گرفته است، کنترل منابع نفتی این کشور نیز در اختیار ایالات متحده است.
 
فرصت­­های پیش‌رو
 
همکاری­های نفتی ایران و عراق در طی سال­های اخیر در مسیری رو به رشد قرار داشته و به عنوان مکمل یک‌دیگر و در جهت تأمین منافع دو کشور تلقی شده­اند. از این رو، انتظار می­رود که فعالیت شرکت­های نفتی چند ملیتی در عراق، به ویژه در مناطق نفتی مشترک دو کشور، به نحوی مدیریت شود که به روابط صمیمانه‌ی موجود در میان این دو کشور همسایه لطمه وارد نشود. زیرا ایران به عنوان کشوری که دارای قابلیت­های فنی و مهندسی و امکانات ویژه در صنعت نفت است می­تواند در بازسازی و توسعه‌ی صنعت نفت عراق سهم عمده­ای داشته باشد، از جمله نقاط قوت ایران، می­توان به تجارب ارزشمند این کشور در زمینه‌ی ساخت پالایشگاه اشاره کرد.
 
با توجه به اینکه عراق، اجرای تعدادی پالایشگاه را در برنامه­های خود گنجانده است، از این رو ایران می­تواند در طرح­های یاد شده و همچنین تولید نفت در طرح­های مشترک همکاری نماید. طرح دیگری که ایران می­تواند در اجرای آن به عراق کمک نماید، بهره­برداری از گازهای همراه نفت است که در حال حاضر به هدر می­رود در حالی که درآمد حاصل از آن می­تواند به چیزی حدود 3 میلیارد دلار در سال بالغ شود. تا کنون طرح­هایی مانند توسعه‌ی میدان­های نفتی مشترک و همچنین طرح احداث خطوط لوله که نفت خام عراق را به ایران ارسال و محصولات نفتی را پس از پالایش به عراق منتقل سازد، مورد توجه قرار گرفته­اند. (ثقفی­عامری، 1389: 214)
 
جمهوری اسلامی ایران می­تواند در چندین محور ضمن همکاری با کشور عراق، علاوه بر استفاده از فرصت­ها، در صدد تبدیل تهدیدهای موجود به فرصت­های جدید برآید. به جرئت می­توان گفت، عراق می­تواند مهم­ترین شریک استراتژیک نفتی ایران در آینده‌ی نه چندان دور باشد که با یک ائتلاف جدّی، زمینه‌ی قدرتمندی و چانه­زنی فراوانی برای هر دو کشور در عرصه­های سیاسی- اجتماعی و بازارهای اقتصادی را فراهم سازد، ضمن اینکه نزدیکی فرهنگی- مذهبی و تمدنی دو کشور نیز بر قدرت این ائتلاف می­افزاید و حتی امکان قدرت بهتر تنگه‌ی هرمز به عنوان مهم­ترین و استراتژیک‌ترین تنگه‌ی نفتی جهان را نیز بهتر و بیشتر فراهم می­کند که یکی دیگر از نقاط اشتراک این دو کشور است.
 
از سوی دیگر نباید فراموش کرد که عربستان، هر چند که در حال حاضر بیشترین صادرات بازار نفت را در اختیار دارد ولی این روند با توجه به کاهش قدرت مخازن این کشور، رو به افول می­باشد و در طی چند سال آینده، بازار نفت و انرژی با کاهش تولید و صادرات این کشور، مواجه خواهد شد که زمینه‌ی قدرت بیشتر ائتلاف ایران- عراق را فراهم می‌سازد.
 
البته در صورت غفلت از این ائتلاف و با توجه به نیاز کشور عراق به تولید بیشتر و تولید ثروت برای بازسازی­های نفتی، کشورهای دیگر در صدد ایجاد همکاری متشترک و ائتلاف با این کشور بر خواهند آمد که در این حالت، چشم‌اندازی که برای عراق متصور است، ارتباط این کشور با تولیدکنندگان بزرگ مثل عربستان و روسیه، ظهور یک عراق قدرتمند به عنوان یک متحد استراتژیک برای آمریکا در منطقه و آثار این قدرت جدید، برتری عراق در درون اوپک، نقش عراق در منطقه و به‌خصوص در ارتباط با ایران، سناریوهای احتمالی که ممکن است پیش بیاید و ... می­باشد، مسائلی که نکات مهم و چالش­های مختلفی را پیش­روی بازار و به ویژه همسایگان آن قرار می­دهد و بایستی مورد توجه باشد (حسینی، 1389: 509) از این رو، این مسائل ضرورت توجه جدّی­تر مسئولین را به کشور عراق بیشتر می­کند. جمهوری اسلامی ایران می­تواند در چندین محور به همکاری با این کشور بپردازد که در ادامه به برخی از این موارد اشاره می­گردد.
 
اولین حوزه‌ی همکاری را می­توان در مسائل فنی- مهندسی دانست، با توجه به اینکه، کشور عراق در حال توسعه‌ی صنایع نفت و گاز خویش است و نیاز به حضور گروه­ها و شرکت­های فنی جهت راه‌اندازی و استخراج از میادین مربوطه دارد- هرچند که ایران در مناقصه‌های سال 2009م. حضور جدّی نداشت- می­بایست از فرصت به وجود آمده، استفاده نموده و در حوزه‌ی مسائل فنی- مهندسی با این کشور همکاری نماید و از این راه، علاوه بر کسب درآمدهای مربوط، به ایجاد همکاری جدّی­تر در سایر عرصه­های نفتی و تجاری این کشور اقدام نماید، ضمن اینکه، تحقق این امر می­تواند زمینه­ای برای همکاری دو کشور در استحصال و استخراج مناسب از میادین مشترک با حفظ قواعد تولید صیانتی باشد.
 
دومین عرصه‌ی همکاری را می­توان در حوزه‌ی آموزش و پژوهش در عرصه­های مربوط به نفت و گاز و انتقال تجربیات محقق ساخت. با توجه به تجربه‌ی 100 ساله‌ی ایران در حوزه‌ی نفت و مدیریت 30ساله‌ی کارآمد و مستقل پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، می­توان با برگزاری دوره­های دانش‌افزایی و آموزشی برای متخصصان عراقی، علاوه بر ایجاد اعتماد در آن­ها، زمینه‌ی همکاری­های دیگر را نیز فراهم ساخت.
سومین عرصه‌ی همکاری مربوط به مسائل مربوط به راه­اندازی پالایشگاه­ها و مراکز فراورش نفت خام جهت ایجاد ارزش­ افزوده‌ی بیشتر در منابع نفت و گاز است که این امر به ویژه در مخازن مشترک، امکان سودآوری بیشتری را فراهم می­کند.
 
هر چند که می­توان زمینه­های دیگر همکاری را نیز پیشنهاد داد ولی نباید فراموش کرد که تمامی موارد یاد شده، نیازمند همت و تلاش فراوان مسئولین، اعتمادسازی و جلب نظر طرف عراقی است که البته این امر نیز نیازمند برخورداری جمهوری اسلامی ایران از یک دیپلماسی قدرتمند در حوزه‌ی انرژی است. با توجه به اینکه در مذاکره‌های اخیر جمهوری اسلامی ایران با گروه (1+5)، مکان پیشنهادی ایران، کشور عراق (شهر بغداد) بود، این امر می­تواند به عنوان یک گام جدّی در اعتمادسازی در طرف عراقی محسوب شود که به طور قطع در روابط حسنه‌ی ایران و عراق در آینده تأثیر بسیار خوبی خواهد داشت، آنچه که مسلم است این است که وجود دشمنان مشترک در مقابل این دو کشور و نزدیکی فرهنگی و همجواری مکانی بین آن­ها می­تواند به عنوان عناصر اساسی در ایجاد همکاری و ائتلاف­های قدرتمند بین دو کشور به شمار آید.
 
جمع ­بندی و نتیجه­ گیری
 
با توجه به جایگاه ویژه‌ی نفت عراق در بازار انرژی امروز و پتانسیل­های موجود، این کشور در طی چند سال اخیر، توجه فراوانی را به خود جلب نموده است. نیاز فراوان کشور عراق به بازسازی­های بعد از اشغال، ناتوانی دانشی و فنی در اکتشاف، استخراج و فراورش منابع نفتی، قرار داشتن در موقعیت ویژه جغرافیایی، نیاز روز افزون جامعه‌ی جهانی به انرژی و ... موجب شده است که بسیاری از شرکت‌های بین­المللی و کشورهای صنعتی، نسبت به منابع نفتی این کشور و استفاده از فرصت به وجود آمده در جهت حداکثرسازی منافع خویش، اقدام‌های اساسی را لحاظ نمایند.
 
وضعیت پیچیده‌ی نفت و انرژی ایران و شرایط تحریم­ها و کارشکنی­های طرف غربی، وجود مخازن مشترک نفت و گاز با عراق و مواردی از این دست، ایجاب می­کند که جمهوری اسلامی ایران نیز به صورت خاص به نفت عراق و فرصت­ها و تهدیدهای احتمالی نفت این کشور برای نفت جمهوری اسلامی ایران توجه داشته باشد. از آنجا که امکان جبران و جایگزینی نفت ایران از سوی نفت عراق بسیار زیاد است و از سوی دیگر، عراق می­کوشد موقعیت خود را در اوپک بهبود بخشیده و در طی برنامه­های خویش در صدد افزایش میزان تولید نفت خویش به 12میلیون بشکه در روز تا چند سال آینده است که همین امر می­تواند موقعیت ایران را از لحاظ سیاسی و اقتصادی به خطر اندازد.
 
از این رو جمهوری اسلامی ایران می‌بایست با تحلیل دقیق موقعیت موجود و با توجه به پیش­بینی­های کارگشا نسبت به آینده، در صدد ایجاد ائتلاف جدّی با کشور عراق برآمده و ضمن تلاش برای حفظ سهم و ثروت خویش در مخازن مشترک، در راستای تبدیل تهدیدهای احتمالی به فرصت­های جدید­ برآید و با ایجاد همکاری مشترک، زمینه‌ی قدرتمندی هر دو کشور را در عرصه­های سیاسی و اقتصادی فراهم آورد.(*)
 
منابع:
 
- استرن اندی(1389)، ترجمه‌ی آناهیتا معتضدراد، برنده‌ی جنگ­های نفتی کیست؟، انتشارات طاق بستان، تهران.
 
- اسرافیلی­دیزجی بهروز(1388)، مخازن نفتی وگازی مشترک ایران با کشورهای همسایه در حوزه‌ی زاگرس، نشریه‌ی شاهدجوان، شماره‌ی 55، صص 20- 21.
 
- اسماعیلی زیبا(1388)، میادین مشترک: خط مقدم صنعت نفت، روزنامه‌ی جام­جم، به تاریخ 1/ 10/ 1388.
 
- بهشتی دهکردی علی، رحیمی غلامعلی و رازدان مهسا(1385)، چشم­انداز جهانی نفت و انرژی، مؤسسات مطالعات بین­المللی انرژی، پاییز 1385.
 
- تخشید محمدرضا، متین مهدی(1390)، تسلط بر منابع نفتی استراتژیک خلیج فارس و تهاجم نظامی ایالات متحده به عراق، فصلنامه‌ی مطالعات جهان، دوره‌ی اول، شماره‌ی 1، پاییز 1390، صص 205- 232.
 
- ثقفی­عامری ناصر(1389)، ایران و تحولات ژئوپولتیک نفت و گاز، مجموعه مقالات نفت و سیاست خارجی، پژوهشکده‌ی تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، آبان 1389، صص 206- 231.
 
- حسینی سیدمهدی(1389)، توسعه صنایع نفت عراق و تأثیر آن بر بازار انرژی و ایران‌ی تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، آبان 1389، صص 508- 527.، مجموعه مقالات نفت و سیاست خارجی، پژوهشکده
 
- قنبری علی(1390)، اقتصادهای نفتی، نشر چالش، تهران.
 
- کاظم­الزبیدی حسن لطیف، عبدا... سلمان هیثم، عبودحلفی عبدالجبار، الفریجی حیدر(1390)، ترجمه‌ی جواد اصغری، مجموعه مقالات نفت و سیاست­های نفتی عراق، نشر مؤسسه‌ی مطالعات اندیشه­سازان نور، تهران.
 
- نوروزی محمد(1390)، گفتارهای عمومی درباره‌ی مسائل نفت ایران، انتشارات انجمن علمی دانشجویی معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق علیه­السلام، تهران.

-سایت برهان
 
*محمد نوروزی؛ دانشجوی دکترای مدیریت قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز دانشگاه امام صادق(علیه السلام)