سرویس جنگ نرم مشرق - نشریه آمریکایی فارین افرز در گزارشی نوشت: دولت رئیس‌جمهور دونالد ترامپ طی چهار سال گذشته به جای تبعیت از یک سیاست خارجی صرفاً مجازات‌هایی علیه ایران وضع کرده است. آمریکا از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران خارج شد و چند دور تحریم به طور یکجانبه علیه این کشور وضع کرد. دولت جدید آمریکا تحت هدایت جو بایدن رئیس‌جمهور منتخب شاید امیدوار به جبران مافات و احیای تعامل سازنده باشد، اما در خواهد یافت که ایران بسیار تغییر کرده است.

مخاطبان گرامی، محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش، صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر شده است و ادعاها و القائات احتمالی این مطالب هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

ایران طی چهار سال گذشته بیکار ننشست و منتظر نماند که توافق هسته‌ای دوباره از سر گرفته شود. جمهوری اسلامی در عوض در راستای تقویت موضع نظامی خود و بهبود اوضاع اقتصادی‌اش به تشریک مساعی با چین و روسیه روی آورد. چین و روسیه اکنون بطور کامل در امور ایران از زیرساخت‌های نفتی و بندری این کشور گرفته تا قابلیت‌های دفاعی‌اش دخیل هستند. به دلیل تعمیق این همکاری‌ها، ایران برخلاف گذشته کمتر در برابر پیکار «فشار حداکثری» ترامپ آسیب‌پذیر است یا پذیرای تعامل مدنظر بایدن است.

ورود چین به خلیج فارس

فارین افرز می‌نویسد: در سال ۲۰۱۶، تهران و پکن زمینه شکل‌گیری شراکت راهبردی ۲۵ ساله که بخشی از ابتکار کمربند و جاده چین به شمار می‌رود را فراهم کردند. اما روابط میان دو کشور به قبل‌تر برمی‌گردد، یعنی زمانی که ایران در کانون جاده ابریشم قرار داشت. امروزه، رهبران ایران به چین نه تنها به عنوان ابزاری جهت باز کردن گره تحریم‌های آمریکا، بلکه منبع کمک‌های مالی، فناورانه، و نظامی می‌نگرند و معتقدند که این کشور می‌تواند فشارهای آمریکا را خنثی سازد.

چین خودش را مدافع حاکمیت ملی کشورها معرفی می‌کند و این آرمان را در قالب انتقاد از سیاست تحریمی آمریکا ضد ایران به پیش می‌برد. ژانگ جون نماینده دائم چین در سازمان ملل نوشته که تحریم‌های آمریکا ضد ایران «فاقد هرگونه تأثیر حقوقی، سیاسی، یا عملی» هستند. وزارت امور خارجه چین نیز آمریکا را به «نقض مکرر قوانین بین‌المللی» متهم کرده و از واشنگتن مصرانه خواسته تا «از دنبال کردن مسیر اشتباه» در خصوص ایران دست بردارد. در ماه اکتبر، وزارت خزانه‌داری آمریکا تعداد بیشتری از بانک‌های ایرانی را در معرض تحریم‌های خود قرار داد. چین در پاسخ به این اقدام، یک روز بعد میزبان محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران بود.

چین حدود ۴۰۰ میلیارد دلار جهت سرمایه‌گذاری و ارتقای صنایع نفت، گاز، و پتروشیمی ایران و بهبود شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای این کشور اختصاص داده است. چین همچنین مشغول تأمین مالی و تجهیز بنادار چابهار و جاسک واقع در ایران است. این دو بندر دارای نقش مهم و حیاتی در پروژه احداث یک خط لوله هستند که تهران را قادر می‌سازد در راستای صدور نفت خود تنگه هرمز را دور بزند. گسترش این دو بندر موجب می‌شود تا تلاش‌های آمریکا جهت ممنوعیت صادرات ایران با مشکل مواجه شوند.

جلوگیری از حمله آمریکا به ایران

این پروژه شاید آمریکا را در خصوص حمله به ایران مردد سازد، زیرا قرارداد میان پکن و تهران ظاهراً یک مؤلفه نظامی را نیز در بر می‌گیرد. بندر جاسک در حال حاضر چیزی جز یک بندر ماهیگیری نیست، اما در بیرون تنگه هرمز قرار دارد و پس از بسط و توسعه می‌تواند به ناوهای جنگی چین امکان دهد تا ورود و خروج از تنگه را کنترل کنند. چین در خصوص بسط و گسترش فرودگاه چابهار نیز تعهدات مالی دارد. توسعه فرودگاه موجب می‌گردد تا قابلیت هوایی نیز به قابلیت دریایی اضافه شود. چنین در چابهار همچنین مشغول ایجاد یک ایستگاه شنود منطقه‌ای است که به این کشور امکان می‌دهد تا سیگنال‌های مخابراتی را تا شعاع ۳۰۰۰ مایلی ردگیری کند. مقر پیش‌قراول ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) در قطر در محدوده این شعاع فرار می‌گیرد. ایران حق دارد امیدوار باشد که دسترسی به سامانه‌های اطلاعاتی، جنگ الکترونیک، و دفاع هوایی چین مانع حملات هوایی آمریکا و متحدانش خواهد شد.

ثبات قدم روسیه

روسیه از دیرباز در خصوص به چالش کشیدن آشکار موضع واشنگتن در قبال تهران پیشگام بوده است. سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه در ماه سپتامبر در واکنش به تحریم‌های جدید آمریکا خطاب به خبرنگاران گفت: «ما از تحریم‌های آمریکا نمی‌ترسیم، ما به آنها عادت داریم. این امر در هر صورت تأثیری بر سیاست ما ندارد. همکاری ما با ایران دارای ماهیت چندوجهی است... یک دستور اجرایی دیگر [از طرف رئیس‌جمهور آمریکا] رویکرد ما را تغییر نخواهد داد.» هنگامی که واشنگتن در ماه اکتبر باز هم بر شدت تحریم‌ها افزود، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران در خصوص تقویت امنیت منطقه، تجارت دوسویه، و همکاری‌های اقتصادی با یکدیگر رایزنی کردند.

روسیه از فروش سلاح به ایران استقبال می‌کند و ایران نیز از خرید سلاح خوشحال می‌شود. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه خودستایانه گفته است که «چیزی به اسم ممنوعیت تسلیحاتی ضد ایران وجود ندارد... [و] هیچگونه محدودیتی نیز وجود ندارد.» هنگامی که سازمان ملل ممنوعیت تسلیحاتی ضد ایران را روز ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ برداشت، روحانی پیروزمندانه اظهار داشت: «می‌توانیم از هر که خواستیم اسلحه بخریم.» بر اساس گزارش سال ۲۰۱۹ آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا، جنگنده‌های سوخو ۳۰، هواپیماهای آموزشی یاک ۱۳۰، تانک‌های رزمی تی ـ ۹۰، سامانه‌های ضدهوایی اس ـ ۴۰۰، و سامانه‌های دفاع ساحلی باستین روسیه می‌توانند جزو این سلاح‌ها باشند. تنها محدودیت‌ها در این زمینه بودجه دفاعی تهران و تمایل مسکو به تجهیز همسایه جنوبی خویش هستند.

ظریف در ماه جولای با لاوروف دیدار کرد تا درباره گسترش همبستگی و اتحاد میان دو کشور گفتگو کند. تهران به دنبال ارتقای معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه است که در ماه سپتامبر ۲۰۰۱ منعقد شد. در عوض، روسیه خواهان دسترسی نیروهای هوایی و دریایی خود به پایگاه‌هایی در درون ایران است. سپاه پاسداران از قبل با نیروهای روسیه و نیروهای کمکی این کشور در سوریه همکاری کرده است.

مزایای تقویت روابط با چین و روسیه

در بخش دیگری از این گزارش آمده است: تهران اکنون شاهد مزایای ناشی از تقویت روابط با چین و روسیه است. روسیه در اواخر ماه دسامبر ۲۰۱۹ چین و ایران را در رزمایش دریایی چهار روزه کمربند امنیت دریایی در خلیج فارس، دریای عمان، و اقیانوس هند شرکت داد ــ این آب‌ها تاکنون تحت کنترل ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا قرار داشته‌اند. در قالب رزمایش‌های دریایی، ظرفیت چابهار جهت رقابت با پایگاه فرماندهی مرکزی نیروی دریایی آمریکا در بحرین محک زده شد. بعلاوه، نیروهای ایرانی در ماه سپتامبر ۲۰۲۰ جهت انجام رزمایش‌های مشترک در قفقاز به نیروهای چینی، روسی، و نیروهای وابسته اضافه شدند.

چین و روسیه مشترکاً علاقمند به مقاومت در برابر تحریم‌های آمریکا ضد ایران هستند، از جمله تحریم‌های ثانویه که موجب شده‌اند کشورهایی که خودشان هیچگونه محدودیتی ضد ایران وضع نکرده‌اند نیز دچار زحمت شوند. چین و روسیه در ماه اوت با همکاری یکدیگر تلاش کردند دیگر اعضای شورای امنیت سازمان ملل از جمله متحدان سنتی آمریکا نظیر فرانسه و انگلیس را متقاعد سازند که با پیشنهاد آمریکا جهت فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها ضد ایران مخالفت کنند. هنگامی که مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا متعاقباً نهادهایی در چین و هنگ‌کنگ را به خاطر کمک به فعالیت‌های کشتیرانی ایران در معرض تحریم قرار دارد، دیمیتری پولیانسکی معاون نماینده روسیه در سازمان ملل سرسختانه توئیت کرد: «آمریکا کاره‌ای نیست که به ما یا دیگران بگوید چکار کنیم یا چکار نکنیم.»

مقامات چین و روسیه در جریان کنفرانس مطالعات محیطی در پکن در سال ۲۰۱۹ این موضوع را روشن ساختند که هدف مشترک کشورهایشان کنار زدن آمریکا به‌عنوان یک قدرت جهانی است. آنها به دنبال ایجاد یک نظام چندقطبی هستند تا آن را جایگزین نظام تحت سلطه آمریکا کنند. ظریف نیز در قالب لفاظی‌های تکمیلی در توییتر نوشته است که کشورش «یکجانبه‌گرایی آمریکا و تلاش‌های این کشور جهت ایجاد یک دنیای تک‌قطبی را رد می‌کند.»

به عمل کار برآید

بایدن می‌داند که نیازمند ازسرگیری مذاکرات با ایران است. بایدن به‌عنوان یکی از نامزدهای ریاست جمهوری نوشت اگر تهران به تبعیت دقیق از توافق هسته‌ای برگردد، «من دوباره به توافق می‌پیوندم و از تعهد مجدد خویش در قبال دیپلماسی بهره می‌گیرم تا توافق را با همکاری متحدانمان تقویت کرده و گسترش دهیم و دیگر فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران را به نحو مؤثرتری دفع کنیم.» دولت بعدی آمریکا بر این نکته واقف است که نمی‌تواند اهمیت ایران در منطقه خلیج فارس را نادیده بگیرد.

اما دولت جدید آمریکا کار سختی در پیش دارد و باید رهبران ایران را متقاعد سازد که احیای توافق کنونی یا هرگونه توافق جدید برخلاف توافق قبلی برهم نخواهد خورد. در این خصوص «کردار و عمل از همه مهم‌تر است.» بعلاوه، علیرغم فشار بی‌امان تحریم‌ها، رهبران ایران در خصوص دستیابی به سلطه منطقه‌ای و حفظ حکومت از خود ثبات قدم نشان داده‌اند. اینکه فکر کنیم آنها اکنون می‌پذیرند که قابلیت‌های تسلیحاتی کشور خود را محدود سازند، آنهم در شرایطی که رقبا در خلیج فارس مشغول بسط و گسترش قابلیت‌های تسلیحاتی خویش هستند، باورش سخت و دشوار است. بایدن شاید به دنبال دور کردن تهران از پکن و مسکو باشد، اما او برای کشوری که نه به دنبالِ و نه مایل به اتحاد با آمریکا نیست، چیز زیادی برای عرضه ندارد.

این نشریه معتبر و برجسته آمریکایی در پایان گزارش خود مدعی شد: چین و روسیه دو کشور همفکر هستند که ایران به همکاری‌شان نیاز دارد تا بتواند به یک بازیگر قدرتمند در درون نظم نوین جهانی تبدیل شود. اگر این دو کشور قدرتمند در کنار ایران قرار گیرند، رهبر ایران قادر خواهد بگوید سلطه آمریکا بر دنیا «دوام چندانی نخواهد داشت»، همانگونه که قبلاً نیز گفته است. ظریف نیز قادر می‌گردد در راستای تقویت محور سه‌گانه جدید میان تهران، پکن، و مسکو رفت‌وآمد کند و اطمینان یابد که ایران در مرکز این محور باقی می‌ماند.