سرویس جهان مشرق - مرکز مطالعات راهبردی بگین سادات در مقاله‌ای به قلم دکتر جمیز ام. دورسی، عضو ارشد این اندیشکده صهیونیستی نوشت: هنوز در مراحل ابتدایی همه‌گیری کروناویروس هستیم، اما نشانه‌های اولیه حاکی از این است که این همه‌گیری جهانی، به جای اینکه ابزاری برای پل زدن و افزایش اعتماد میان کشورهای خاورمیانه باشد، در حال تحکیم خطوط نبرد دیرین ژئوپلتیک، سیاسی، قومی و فرقه‌ای آنهاست. کشورهای حوزه خلیج فارس برای اطمینان از غیر قابل کنترل نشدن درگیری‌های ریشه‌دار منطقه رویکردهای متضادی را اتخاذ کرده‌اند، چرا که باید ضمن مبارزه با همه‌گیری کروناویروس، برای غلبه بر پیامدهای اقتصادی ناشی از آن نیز تلاش کنند.

در این مقاله آمده است: بحران کروناویروس در حال تغییر دادن چشم‌انداز سیاسی خاورمیانه است، چرا که در کشورهایی مانند عراق، سوریه و لبنان، سازمان‌های مردم‌نهاد و مبارزان اقدام به جبران ناتوانی دولت‌ها در برآوردن نیازهای اجتماعی و بهداشتی مردم می‌کنند.  توانمند شدن سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) و گروه‌های مبارز، به خصوص در مواردی که بدون هماهنگی با دولت اقدام می‌کنند، مشکلات امنیتی بالقوه‌ای را مطرح می‌کند، زیرا مبارزان با استفاده از توانایی‌های خود، عدم کارایی حکومت در مواقع بحرانی را نمایان می‌کنند.

گسترش نقش مبارزان زمانی اهمیت مضاعف پیدا می‌کند که کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات از این شرایط همه‌گیری برای تعمیق بسیاری از اختلافات خاورمیانه و شاید حتی توسعه آنها به نفع خود بهره می‌گیرند. همچنین، این همه‌گیری باعث نشده که مهم‌ترین قدرت خارجی منطقه یعنی آمریکا، از افتادن به تله ایران برای اقدامات تلافی‌جویانه تنش‌زا بپرهیزد، امری که خطر یک جنگ نظامی بزرگ‌تر را به همراه دارد.

امارات به دنبال بهبود روابط خود با ایران

این اندیشکده می‌نویسد: امارات از همه‌گیری برای تقویت کمک‌های محدود خود به ایران استفاده کرده، کمک‌هایی که برای محافظت از این کشور حاشیه خلیج فارس و جلوگیری از تبدیل شدن آن به میدان نبرد در هرگونه رویارویی نظامی بین ایران و آمریکا طراحی شده است. پس از اینکه آمریکا بنابر گزارش‌ها درخواست وام ۵ میلیارد دلاری ایران از صندوق بین‌المللی پول برای مبارزه با کروناویروس را رد کرد، امارات از اولین کشورهایی بود که ضمن ارسال کمک‌های پزشکی به ایران، تحویل محموله‌های سازمان بهداشتی جهانی را نیز تسهیل کرد. این محموله‌ها منجر به تماس تلفنی کم‌سابقه بین عبدالله بن زاید بن سلطان آل نهیان، وزیر خارجه امارات و همتای ایرانی وی، محمد جواد ظریف در ۱۵ مارس شد.

امارات سال گذشته، به دنبال حملاتی که ظاهرا ایران به نفتکش‌هایی در نزدیکی ساحل امارات انجام داده بود، با ارسال هیئتی از گارد ساحلی خود به تهران برای گفتگو درباره امنیت دریایی، ارتباط با ایران را آغاز کرد.

در اکتبر گذشته، در جریان آزادسازی ۷۰۰ میلیون دلار از دارایی‌های بلوکه شده ایران توسط امارات، اگرچه این اقدام مخالف با تلاش‌های آمریکا برای تحت فشار قرار دادن اقتصاد ایران با تحریم‌های سختگیرانه بود اما دولت ترامپ همچنان ساکت ماند.

اقدامات امارات به منزله کاهش تنش است. مقامات ادعا می‌کنند که تا زمانی که ایران از وابستگانی مانند حزب‌الله در لبنان، شبه‌نظامیان طرفدار ایران در عراق و شورشیان حوثی در یمن حمایت می‌کند، هیچ پیشرفت واقعی در روابط ایران و امارات صورت نمی‌گیرد. محمد بن زاید ولیعهد امارات در تماس تلفنی با بشار اسد رئیس جمهور سوریه که در تلاش برای اختلاف‌افکنی بین سوریه و ایران و پیچیده کردن مداخلات نظامی ترکیه در سوریه و لیبی انجام گرفته بود، این مسئله را روشن کرد.

حمایت امارات از سوریه و نیروهای شورشی لیبی که تحت رهبری حفتر قرار دارند، رفتارهای متناقض امارات در نشان دادن خود به عنوان یک بازیگر فعال در امور بشردوستانه را مورد توجه قرار می‌دهد.

عربستان همچنان به دنبال افزایش دشمنی خود با ایران

ممکن است امارات و عربستان سعودی در برقراری روابط دوستانه با سوریه و کمک به ایران اهداف مشترکی داشته باشند، اما با توجه به میزان ریسکی که می‌توانند بپذیرند، این اهداف را به روش‌های مختلفی دنبال می‌کنند. در نتیجه، عربستان سعودی برعکس امارات، سیاست سختگیرانه خود در قبال ایران را حفظ کرده و فرصت‌های ایجاد ارتباط- به عنوان مثال با ارائه کمک‌های پزشکی به ایران- را کنار گذاشته است.

در عوض، عربستان سعودی با متهم کردن ایران به داشتن «مسئولیت مستقیم» در انتشار ویروس، اختلاف خود با این کشور را تقویت کرده است. رسانه‌های دولتی این کشور، هم‌پیمانان ایران از جمله قطر و ترکیه را نیز به سوءمدیریت عمدی این بحران متهم کردند.

به علاوه، این کشور پادشاهی با حمایت از خودداری آمریکا از کاهش تحریم‌های ایران، جنبش غیرمتعهدها را از محکوم کردن سیاست سختگیرانه دولت ترامپ در طی همه‌گیری کروناویروس بازداشت. خودداری عربستان سعودی در دنبال کردن سیاست امارات می‌تواند بیش از آنچه به نظر می‌رسد برای این کشور پرهزینه باشد.

معضلات دشمنی با ایران برای عربستان

کروناویروس، همراه با فروپاشی اقتصاد جهانی و سقوط بازار نفت باعث تضعیف توانایی عربستان برای دستکاری قیمت‌های نفت و کاهش قدرت مالی آن شده و این تا اندازه‌ای، زمین بازی آن با ایران را یکسان کرده است.  تضعیف ادعای عربستان سعودی مبنی بر رهبری جهان اسلام به عنوان متولی مکه و مدینه، مقدس‌ترین شهرهای اسلامی، به دلیل تلاش آن برای مبارزه با همه‌گیری را نیز به همه این مشکلات اضافه کنید. برای پیدا کردن سابقه ممنوعیت عمره که زیارت فرعی مکه در اسلام است؛ لغو مراسم حج که از آیین‌های اصلی اسلام و یکی از پنج ستون این دین است؛ و بسته شدن مساجد برای جلوگیری از نماز جماعت، باید سال‌ها در تاریخ به عقب بازگشت.

آنچه اوضاع را وخیم‌تر می‌کند این است که عربستان سعودی، با به راه انداختن جنگ نفتی علیه روسیه، روابط نزدیک خود با آمریکا را به خطر انداخته، چرا که این جنگ منجر به سقوط بازارهای نفت، کاهش شدید قیمت نفت و تضعیف چشمگیر صنعت نفت شیل آمریکا و ده میلیون شغل آن شده است.

کشورهای خلیج فارس به دنبال مهار درگیری‌های خاورمیانه

به‌رغم این واقعیت که عربستان سعودی بیش از امارات با سیاست‌های ایالات متحده همراستا بوده، اما بیشتر در معرض انتقادهای آمریکا بوده است. در واقع امارات تا امروز موفق شده بدون جلب توجه به اقدامات خود ادامه دهد. این مسئله با توجه به حمایت امارات از عربستان سعودی در جنگ قیمت نفتی آن علیه روسیه و اعلام اینکه این کشور نیز تولید نفت خود را افزایش خواهد داد، دستاوردی قابل توجه است. البته این استراتژی با توافق اعضای اوپک، تولیدکنندگان غیراوپک از جمله روسیه و گروه بیست به عنوان بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان برای کاهش چشمگیر تولید، متوقف شد.

نویسنده در پایان مقاله خود اینگونه نتیجه‌گیری می‌کند: به همین ترتیب، کمک‌های امارات به سوریه و ایران نیز در تضاد با سیاست‌های آمریکا بوده است. این تضاد سیاست‌ها ناشی از تلاش کشورهای حوزه خلیج فارس برای اطمینان از غیر قابل کنترل نشدن درگیری‌های ریشه‌دار منطقه است، به خصوص در شرایطی که ضمن مبارزه با همه‌گیری کروناویروس، برای غلبه بر پیامدهای اقتصادی ناشی از آن نیز تلاش می‌کنند.

البته این، پیام مهم آنها به دونالد ترامپ در میانه بالا گرفتن تنش‌های آن با ایران نیز هست؛ چنان که یک فعال برجسته سعودی می‌گوید: «نباید اجازه دهید که شرایط از کنترل خارج شود. شما هزاران مایل دورتر از این منطقه زندگی می‌کنید و این ما هستیم که بهای آن را می‌پردازیم نه شما. شما برای دفاع از ما شتاب نخواهید کرد».