سرویس جهان مشرق - عِفرین از شهرهای استان حلب در سوریه می‌باشد. این شهر شمال باختری‌ترین شهر سوریه است؛ که دارای ۳۶۶ روستا بوده به وسعت ۲٫۰۳۳ کیلومتر مربع هست که حدود ۸۰ هزار نفر جمعیت دارد ودر اطراف شهر عفرین حدود ۴۶۰ هزار نفر در ۷ منطقه ساکن هستند. منطقه عفرین در جریان جنگ سوریه به‌طور کامل تحت تسلط کردهای سوریه درآمد.

این منطقه بعد از جنگ داخلی کشور سوریه از سال ۲۰۱۲ توسط نیروهای کرُد به عنوان کانتون عفرین اسم گزاری شد. کلیه اختیارات اداری و سیاسی این منطقه توسط نیروهای کرُد انجام می‌گیرد  .

اکثر مردم این منطقه شافعی هستند به استثناء چند روستا که ارمنی و حنفی هستند.

صنعت‌های مرتبط با پرورش زیتون مانند استخراج روغن زیتون و ساخت صابون زیتون در این شهررونق دارد.

شهرعفرین از سرسبزترین شهرهای سوریه است و دارای بوستان‌های زیادی است. کوهستانی بودن این شهر بر گیرائی طبیعی آن می‌افزاید.

انگیزه‌های آنکارا از آغاز عملیات نظامی در سوریه

مبارزه با جریان‌های استقلال‌طلب کرد یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های ترکیه برای آغاز عملیات نظامی گسترده در مرزهای شمالی سوریه است. از سوی دیگر تلاش‌های شش‌ساله این کشور با پیروزی‌های میدانی گسترده ارتش سوریه به باد رفته است. آنکارا تأسیس رژیم مستقل کردنشین در مناطق مجاوز مرزهایش را خط قرمز اصلی خود به شمار آورده و تحت هیچ شرایطی حاضر به تعامل با این اتفاق نیست.

از سوی دیگر شکست توطئه‌های آنکارا در رابطه با براندازی دولت بشار اسد و تحویل دادن این کشور به جریان اخوان‌المسلمین که از چندین سال پیش آغاز شده بود، باعث شد این کشور به دنبال عرصه‌ای دیگر برای جبران شکست‌های خود در سوریه باشد. علاوه بر اینها نگاه تاریخی آنکارا به مناطق شمالی سوریه به این صورت است که آن را ملک خود به شمار می آورد. 

ترکیه وقتی خود را از تحمیل شرایطش به روند سیاسی مذاکرات در رابطه با سوریه بویژه نشست سوچی و آستانه ناتوان دید، تلاش کرد با این ابتکار عمل شوکی را به روند مذاکرات وارد کند. البته آنکارا زمان طولانی را برای رایزنی‌های سیاسی و بین‌المللی جهت جلب توافق کشورهای مذکور برای عملیات نظامی در شمال سوریه هزینه کرد.

چرا ترکیه در این بازه زمانی به عفرین حمله کرد/ هدف از آغاز عملیات «شاخۀ زیتون» چیست؟

ارتش ترکیه روز شنبه ۳۰ دی‌ماه، عملیاتی با نام «شاخه زیتون» (Olive Branch) علیه کردهای سوریه در منطقه عفرین واقع در شمال سوریه آغاز کرد. آنکارا این عملیات را در راستای حق دفاع مشروع ‌خود می‌داند و از ۱۰ روز پیش حملات توپخانه‌ای خود را به عفرین از طریق مرزهای جنوبی آغاز کرده بود، اما ۲۰ ژانویه زمان رسمی شروع عملیات شاخه زیتون در ابعاد زمینی و هوایی علیه مواضع نیروهای کرد در شمال سوریه اعلام شد.

آنکارا با سوء استفاده از مواضع متزلزل یگان‌های «پ ی د» و اقدام آمریکا برای طرح استراتژی تشکیل نیروهای گارد مرزبانی در مناطق تحت سلطه نیروهای دموکراتیک سوریه عملیات زمینی و موشک‌باران هوایی خود را با مشارکت فعال عناصر ارتش آزاد در اراضی سوریه آغاز کرد. این عملیات از ۳ محور شمال، شمال شرق و شمال غرب آغاز شده و به صورت ویژه شهر عفرین را هدف حملات خود قرار داده است. ترکیه مدتی بعد از آغاز حمله خود به سمت منطقه عفرین، در سایه فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام کرد که قصد تسلط بر این شهر را ندارد و تنها می‌خواهد حریمی امن در اطراف مرزهای خود به عمق ۳۰ کیلومتر ایجاد کند.

آنکارا معتقد است که «ی پ گ» با حزب کارگران کردستان «پ ک ک» ارتباط دارد و از چندین ماه قبل تهدید به اجرای عملیات نظامی جدید در شمال سوریه علیه شبه‌نظامیان کُرد در این منطقه می‌کرد، بعد از اعلام تصمیم آمریکا برای ایجاد ارتش کُردی ۳۰هزار نفری در سوریه، مجاب به آغاز آن شد.

ترکیه مخالف ایجاد یک نیروی قدرتمند از کردها در نزدیکی دجله است و حتی  در مذاکرات با آمریکا خواهان پایان دادن پیشتیبانی‌های واشنگتن از کردها شده بود.

شواهد حاکی از آماده شدن ترکیه برای حمله به «کانتون-در دره محلی-عفرین» واقع در غرب فرات و همچنین سرگرم آماده‌ سازی یک ارتش ۲۲ هزار نفری، مرکب از گروه‌هایی نظیر تروریست‌های ارتش آزاد و گروه تروریستی جیش‌الحر است.

ترکیه شاخه زیتون را از جهت امنیت خود و تاثیر در ژئوپلتیک منطقه حیاتی می‌داند. اما این تفکر برای این کشور هزینه نیز داشته است.

تلفات و دستاورد های حمله ترکیه به عفرین

ارتش ترکیه شامگاه شنبه مدعی شد بیش از ۲۵۰۰ شبه‌نظامی کُرد را در جریان عملیات شاخه زیتون در شمال سوریه از پای درآورده است.

در بیانیه ستادکل نیروهای مسلح ترکیه آمده است که با از پای درآمدن حدود ۲۰۰ عضو یگان‌های مدافع خلق (YPG) در جریان درگیری‌های ۲۴ ساعت گذشته در عفرین، تلفات نیروهای کُرد به ۲۵۱۶ نفر افزایش یافت.

به نوشته روزنامه «دیلی صاباح» در این بیانیه همچنین آمده است که نیروهای ترکیه با پشتیبانی همپیمانان خود (گروهک ارتش آزاد سوریه) توانستند ۷ روستا را در جنوب غربی منطقه عفرین از کنترل ی.پ.گ خارج کنند.

شورای بهداشت کانتون عفرین چندی پیش اعلام کرده بود که درپی حملات ترکیه، تا کنون در مناطق مختلف عفرین ۱۹۲ غیرنظامی کشته و ۵۷۴ نفر دیگر زخمی شدند. بیشتر این افراد زن و کودک هستند.

به نوشته خبرگزاری «آناتولی» همچنین درپی عملیات جنگنده‌های ترکیه تاکنون ۹۲۴ هدف تعیین شده متعلق به نیروهای کُرد در منطقه عفرین، شامل سنگرها، مخفی‌گاه‌ها، انبار مهمات و تجهیزات نظامی در عملیات جنگنده‌های ترکیه نابود شده‌اند.

»رجب طیب اردوغان»‌ رئیس‌جمهور ترکیه پیشتر گفته بود تا کنون ۴۱۵ کیلومتر مربع از منطقه عفرین به کنترل نیروهای ترکیه و همپیمانان آن درآمده و ۱۰۰۰ روستا را از کنترل کُردها خارج کرده‌اند.

فرصتی که برای «ی پ گ» از دست رفت

کردهای سوریه می‌توانستند جلوی درگیری‌های نظامی در منطقه عفرین را بگیرند، اما آنها این فرصت را از دست داده و صدها هزار نفر از مردم سوریه را در بیش از ۳۰۰ روستا در حومه این شهر در معرض درگیری و جنگ و خشونت قرار دادند. فرصت نجات کردها از عملیات نظامی ترکیه در سایه اصرار آنها به گرایش به سمت تشکیل رژیم مستقل از دولت سوریه از بین رفت. این تلاش‌ها از ۶ ماه گذشته شدت گرفته و نشانه‌های خود را به صورت تدریجی نشان می‌داد. کردها در این راستا تلاش می‌کردند خود را به وقایع سیاسی ارتش سوریه تحمیل کنند.

این فرصت تاریخی هنگامی به کردها داده شد که روسیه پیشنهاد کرد ارتش سوریه به منطقه عفرین بازگردد و نیروهای خود را در آن مستقر کند تا بهانه‌ برای مداخله نظامی ترکیه در شمال سوریه گرفته شود، اما «ی پ گ» (یگان‌های حفاظت مردمی سوریه) این موضوع را رد کرد. کردها اما با توجه به اهمیت راهبردی عفرین سعی داشتند تمام این منطقه را برای خود حفظ کنند.

روس‌ها هم که در زمینه چاه‌های نفت دیرالزور بدعهدی کردها را چشیده بودند، در عفرین موقعیت را مناسب دیدند تا تلافی کنند و کردها را گوشمالی دهند.

عفرین به لحاظ جغرافیایی در مقایسه با دیگر مراکز کرد نشین نظیر کوبانی و الجزیره در انزوا قرار دارد، اما به علت ارتباط با دریای مدیترانه از اهمیت بالایی برای کردها برخوردار است.

وسوسه ایجاد رژیم مستقل زیر سایه سه عامل اصلی

در واقع ۳ عامل اصلی «ی پ گ» را وسوسه کرده بود که بتوانند در سایه فروپاشی داعش، پروژه خود را برای ایجاد رژیم مستقل کرد در اراضی سوریه مستقر کنند و از نگرانی‌های منطقه‌ای ترکیه در این خصوص در امان بماند.

عامل اول تصمیم دولت آمریکا برای باقی نگه داشتن نیروهای خود در سوریه برای مهار ایران و ادامه فرسایش روسیه و ارتش سوریه و حزب الله بود.

دومین عامل این بود که نیروهای مذکور موفق شدند برخی منابع نفتی و مالی را  به دست آورده و بر چاه‌های نفت و تاسیسات استراتژیک در دیرالزور و وادی الفرات مسلط شوند.

حمایت آمریکا از تبدیل شدن نیروهای عشایر عربی در منطقه وادی الفرات به نیروهای مرزبانی و حمایت از دستاوردهای نیروهای کرد که موفق به تسلط بر حدود ۲۵ درصد از اراضی سوریه شده بودند،  از دیگر عوامل بود که ی پ گ را وسوسه کرد که به سیاست مستقل خود نسبت به دمشق ادامه دهد.

علت تغییر استراتژی ایران ، روسیه و سوریه

آمریکا از طریق حمایت از کردها تلاش دارد فشارهای بیشتری بر ایران و روسیه وارد کند. به این ترتیب کردها به یکی از بازوان اجرایی عملیات آمریکا در مناطق مختلف سوریه تبدیل شدند. این همان چیزی است که نگرانی ترکیه را در منطقه افزایش داده و به تبع آن ایران و روسیه و سوریه نیز اولویت ها و استراتژی خود را در شمال سوریه تغییر دادند.

واکنش قدرتهای بین‌المللی حامیان و مخالفان تهاجم آنکارا به عمق خاک سوریه

کشورهای غربی از جمله ایالات متحده آمریکا و فرانسه خواستار «خویشتن‌داری» طرفین شده‌اند.

همچنین فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا از اینکه حملات ترکیه در شمال سوریه روی نبردها با داعش تاثیر منفی بگذارد، ابراز نگرانی کرده است.

شورای امنیت سازمان ملل به درخواست فرانسه و برای بررسی تحولات سوریه و حملات ترکیه به این کشور، نشستی فوق‌العاده برگزار کرد. فرانسه همچنین بمباران استان ادلب توسط ارتش سوریه را محکوم کرده و خواستار امدادرسانی فوری به غیرنظامیان شده است.

بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه حملات ترکیه را محکوم و «تجاوز وحشیانۀ ترکیه» به عفرین را بخشی از سیاست آنکارا «در حمایت از تروریسم» توصیف کرد. این در حالی است که بنا بر گزارش ، نخست وزیر ترکیه اعلام کرده است که حمله به عفرین با هماهنگی دمشق انجام می‌شود و احتمالا این عملیات، سرآغازی برای همکاری مجدد دو کشور ترکیه و سوریه خواهد بود.

روسیه، متحد کلیدی بشار اسد نسبت به آنچه در شمال سوریه می‌گذرد، ابراز نگرانی کرد و برخی از سربازان خود را که در این منطقه مستقر بودند، تخلیه کرد. مسکو همچنین در نشست سازمان ملل از ترکیه خواست تا عملیات خود در سوریه را متوقف کند.

سخنگوی نیروهای دموکراتیک سوریه اقدام مسکو را به دلیل تخلیه نیروهایش از منطقۀ عفرین که باعث شده است آسمان این منطقه در اختیار جنگنده‌های ترکیه قرار بگیرد، اقدامی «غیراخلاقی» توصیف کرد.

مسکو همچنین اقدام آمریکا در حمایت از کردها برای ایجاد یک «نیروی امنیتی مرزی» را نوعی «یکجانبه‌گرایی» آمریکا خواند که باعث «عصبانی شدن» ترکیه شده است.

ایران، دیگر متحد سوریه نیز خواستار توقف فوری عملیات شد تا «از عمیق‌تر شدن بحران سوریه جلوگیری شود»

مخالفت‌ها در ترکیه

در پی آغاز این حملات، تجمعات اعتراضی در چند شهر ترکیه از جمله استانبول برگزار شد که پلیس شماری را دستگیر و معترضان را متفرق کرد.

رجب طیب اردوغان این حملات را «مبارزه ملی» خواند و بار دیگر اعلام کرد که مبارزان کرد سوریه و همچنین نیروهای «پ ک ک» را در هم خواهد شکست.

او هشدار داد هرکسی که در ترکیه و در واکنش به این حملات، به معترضان هوادار کردها بپیوندد «بهای سنگینی» خواهد پرداخت..

ورود نیروهای بسیج مردمی سوریه به عفرین

با افزایش تنش‌ها در منطقه عفرین، ارتش سوریه تصمیم می‌گیرد با اعزام گروه‌هایی از نیروهای مردمی سوریه به عفرین موافقت کند.

وارد شدن این نیروها از طریق گذرگاه الزیاده در شمال شهر نبل انجام شد.

این درحالیست که رجب طیب اردوغان اعلام کرده بود که تماس‌هایش با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران، مانع ورود ارتش سوریه به عفرین شد.

همزمان با ورود کاروان نیروهای دفاع وطنی (بسیج مردمی) سوریه به شهر عفرین این کشور توپخانه ارتش ترکیه اقدام به گلوله باران منطقه نزدیک به آنها کرد.

افق عملیات نظامی ترکیه در سوریه

تقریبا هیچ قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی، مداخله نظامی ترکیه در مرزهای سوریه را تایید نمی‌کند، این موضوع پیچیدگی های عملیات نظامی آنکارا در عفرین را افزایش داده است.

آمریکا در مسیر حمایت از کردها و تاسیس گارد مرزبانی و تشکیل مساحتی بالغ بر ۲۸ هزار کیلومتر برای نیروهای کرد با هدف ابقای نیروهای خود در سوریه و فشار بر روسیه و محور مقاومت، مخالف عملیات نظامی ترکیه است. از سوی دیگر مخالفت مسکو با اقدام آمریکا در حمایت از کردها و چشم بستن بر روی تحرکات ترکیه در نبرد عفرین نیز به مثابه چراغ سبز روسیه به ترکیه نیست. بلکه مسکو بیشتر از این عملیات به دنبال آن است که رهبران کرد را برای حضور در کنفرانس گفتگوی ملی سوریه در شهر سوچی روسیه با هدف تشکیل تدریجی سوریه متحد مجاب کند.

همچنین با وجود اتفاق نظر ایران با ترکیه درباره حفظ منافع دو کشور در سوریه و اهمیت ابقای سوریه به شکل متحد و یکپارچه به دور از اعطای حاکمیت فدرالی به کردها، اما این امر مانع نگرانی تهران از گسترش حضور نظامی و نفوذ سیاسی ترکیه در داخل سوریه نمی شود. علاوه بر اینها ادامه ماجراجویی‌های ترکیه در خاک سوریه همچنین با توافق دولت دمشق و کردهای سوریه، می‌تواند با واکنش جدی و خطرناک دمشق مواجه شود.

ترکیه مدعی است که عملیات نظامی مذکور را بر اساس ضرورت و سیاستی که به آنکارا تحمیل شده، آغاز کرده است.

با این اظهارات متناقض به نظر می‌رسد که ترکیه هنور چشم انداز نهایی خود از عملیات عفرین را ترسیم نکرده و برای پیشبرد این استراتژی به دنبال بررسی مواضع و رویکردهای بین‌المللی و همچنین تحولات منطقه‌ای و واکنش‌های طرف‌های حاضر در این معادله است. ابهام موجود در افق سیاست ترکیه نسبت به این عملیات دقیقا به علت پیچیدگی‌هایی است که به آن اشاره کردیم و همین موضوع آینده تحولات مربوط به عفرین را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.