گروه فرهنگ و هنر مشرق - فواید مطالعه و کتابخوانی برکسی پوشیده نیست اما زمان مراجعه به کتابفروشی‌ها با انبوهی از کتاب‌ها مواجه می‌شویم که در حوزه‌ها و موضوعات گوناگون از نویسندگان مختلف منتشر شده است و وقتی کتاب خاصی موردنظرمان نباشد، انتخاب کتاب از بین آن‌ها بسیار دشوار است. در این زمان با خود می‌اندیشیم چهره‌های برجسته مانند سیاستمداران، نویسندگان، هنرمندان، ورزشکاران و افرادی از این دست به مطالعه چه آثاری علاقه دارند و چه کتاب‌هایی در موفقیت‌شان موثر بوده است. برای یافتن پاسخ این سوال، ما در قالب سلسله گفت‌وگوهایی به سراغ چهره‌های برجسته و سرشناس کشورمان می‌رود و عادت‌های مطالعه آن‌ها را جویا می‌شود. در این مطلب به سراغ محسن هاشمی رفسنجانی، فعال سیاسی و رئیس شورای شهر تهران رفتم. او ریاست هیئت‌مدیره و مدیرعاملی شرکت متروی تهران، نایب‌رئیس اتحادیه بین‌المللی حمل و نقل عمومی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، رئیس دفتر رئیس جمهور، رئیس دفتر مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس بازرسی ویژه ریاست جمهوری، عضو هیئت مدیره سازمان صنایع دفاع اشتغال و معاونت هماهنگی گروه موشکی صنایع دفاع را در کارنامه‌اش دارد. او به زبان‌های فرانسه و انگلیسی تسلط دارد و کتاب «آنالیز رایانه‌ای قالب‌های تزریقی، توسعهٔ پاک، انرژی پاک» و «ماجرای مک‌فارلین» و «عبور از البرز»، «خاطرات و کارنامه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی؛ دوران مبارزه» و مجموعه 17 جلدی خاطرات و روزنوشت‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از آثار  محسن هاشمی رفسنجانی است. او همچنین ریاست هیات مدیره دفتر نشر معارف انقلاب؛ ناشر کتاب‌های تخصصی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را نیز برعهده دارد. در ادامه گفت‌وگوی ساده و صمیمانه‌ من را با محسن هاشمی رفسنجانی می‌خوانید.

 
از نخستین کتاب‌هایی که خواندید، به چه کتابی می‌توانید اشاره کنید؟
تا جایی که به خاطر دارم داستان‌های صمد بهرنگی مانند «ماهی سیاه کوچولو» از نخستین کتاب‌هایی بود که خواندم. همچنین «حسنک کجایی» اثر محمد پرنیان را در کودکی خواندم و نسبت به آن‌ علاقه زیادی داشتم. علاوه بر اینها می‌توانم به «داستان‌های ائمه»، «قلعه حیوانات»، «بینوایان» و «داستان راستان» اثر شهید مطهری اشاره کنم که در دوره نوجوانی مطالعه کرده‌ام.
 
آیا پیش آمده که مطالعه این کتاب‌ها را به فرزندان یا نوه‌هایتان هم توصیه کنید؟
بله همیشه مطالعه این‌ کتاب‌ها را به بچه‌ها توصیه می‌کنم. وقتی پسرهایم کوچک بودند، شب‌ها کتاب «ماهی سیاه کوچولو» را  برایشان می‌خواندم.
 
در نوجوانی به مطالعه چه موضوعاتی بیشتر علاقه نشان می‌دادید؟
بیشتر به رمان‌های کلاسیک و آثار نویسندگانی مانند دکتر شریعتی، شهید مطهری، شهید باهنر و علامه جعفری علاقه داشتم.
 

نویسنده مورد علاقه‌تان در دوره نوجوانی چه کسی بود؟
از نویسندگان ایرانی به آثار جلال آل احمد و همسرش سیمین دانشور علاقه داشتم، «نون والقلم» و «مدیرمدرسه» جلال آل ‌احمد و «سووشون» سیمین دانشور را می‌پسندیدم.
 
از نویسندگان خارجی چطور؟
کتاب‌های ترجمه زیادی خوانده‌ام، مانند «اسپارتاکوس» یا کتاب داستانی «سه پایه‌ها». کتاب «گزارش تاور» به زبان انگلیسی که چاپ نیویورک تایمز است را نیز خوانده‌ام. در حوزه کتاب‌های خارجی بیشتر کتاب‌های علمی خوانده‌ام، در قالب موضوعاتی مانند «رباتیک»، «پلاستیک‌ها»، «کمپوزیت‌ها»، «انرژی اتمی»، «گداخت هسته‌ای» و «داستان موشک v2» که مادر موشک های جهان است.
 
شعر مورد علاقه‌تان چیست؟ آیا آن را زمزمه می‌کنید؟
آثار فریدون مشیری را در نوجوانی و جوانی دوست داشتم و زمزمه می‌کردم اما سال‌هاست که دیگر این عادت را ندارم. در نوجوانی آثار شعرایی مانند حمید مصدق، نیما یوشیج و صمد بهرنگی را می‌خواندم، به اشعار مولوی، حافظ، پروین اعتصامی و فریدون مشیری هم علاقه‌ داشتم. بعضی از اشعار گلستان سعدی را نیز حفظ بودم.
 
چه وقت و کجا دوست دارید کتاب بخوانید؟
هرجا و هر فرصتی که پیش بیاید، معمولا هنگام حرکت، قبل از خواب و سحر که بیدار می‌شوم به مطالعه می‌پردازم.
 
در حال حاضر چه کتابی روی میزتان برای مطالعه قرار دارد؟
آخرین کتابی که در حال مطالعه آن هستم «اندیشه‌های نو در برنامه‌ریزی شهری» نوشته مظفر صرافی، جمیله توکلی نیا، حسن محمدیان مصمم. در زمینه فعالیتم در شورای شهر نیز مطالعات گسترده‌ای دارم مانند «چالش‌ها و فرصت‌های مدیریت شهری در ایران؛ نمونه موردی: تهران» کاری از گروه مطالعاتی به سرپرستی دکتر کامروا. البته اخیرا کتاب‌ها را بیشتر تورق می‌کنم، چون وقت آزادم کمتر شده است.
 

در زمان استراحت بیشتر وقت‌تان را صرف چه کاری می‌کنید؟
سعی می‌کنم در وقت‌های آزادی که دارم یا فرصت‌هایی که برای مطالعه پیش می‌آید، بیشتر روی خاطرات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی کار کنم، ایشان از اول فروردین سال 1360 تا 1395 و روز رحلتشان یعنی برای 36 سال، بدون وقفه خاطرات روزانه خود را مکتوب می‌کردند که در نوع خود یک رکورد در جهان برای سیاستمداران محسوب می‌شود، اولین اقدام من برای آماده‌سازی خاطرات آیت‌الله هاشمی، نمونه‌خوانی و تصحیح آن پس از تایپ است که تاکنون 15 کتاب مربوط به سال‌های 1360 تا 1374 منتشر شده و بنده در حال نمونه‌خوانی و تصحیح خاطرات سال 1378 هستم.
 
آخرین کتاب فوق‌العاده‌ای که خواندید چه کتابی بود؟
یک اثر پژوهشی در حوزه ترجمه با عنوان «تاریخ شهرهای جهان» که نکات بدیع و جالبی داشت و در آن از موضوعات مختلفی مانند تاریخ ایجاد شهرها و نحوه توسعه آن‌ها صحبت شده است. کتاب «روزی که دلار می‌میرد» نوشته ویلارد کنتلون هم حدود 20 سال پیش خواندم و برایم جالب بود.
 
پیش آمده کتابی را بارها و بارها بخوانید؟ کدام کتاب را؟
کم پیش می‌آید بارها کتابی را بخوانم. به نظرم یک بار خواندن کافی است. اما ممکن است چندبا ربه کتابی رجوع کنم. مثلا به کتاب «نون والقلم» چندین بار رجوع کردم. یا در کودکی «حسنک کجایی» را آنقدر خواندم تا حفظ شدم.
 
چه کتابی در طول سال‌ها بیش از همه بر طرز فکرتان تاثیر داشته است؟
ترجمه کتاب «نهج‌البلاغه» بدلیل اهمیت و نگاهی که به اصول مدیریتی و شیوه عملکرد یک حاکم و نوع رفتار او با مردم داشت، برای من بسیار مهم بوده است.
 
کتاب دیگری هم بوده است؟
بله. مثلا کتاب «فاطمه فاطمه است» اثر علی شریعتی یا «امام علی علیه السلام» اثر جورج جرداق یا کتاب «صلح امام حسن علیه السلام» ترجمه آیت‌الله خامنه‌ای. البته قبل از انقلاب بیشتر مطالعه می‌کردم چون فردی انقلابی بودم و وقت آزادم هم بیشتر بود و کتاب‌های مذهبی، کمونیستی، مارکسیستی و ... می‌خواندم. بعد از انقلاب بیشتر وقتم صرف گزارش‌خوانی، نامه‌خوانی، تحصیلات دانشگاهی و ... می‌شد. در حال حاضر هم علاوه بر کتاب، مطالب فضای مجازی و روزنامه هم مطالعه می‌کنم.
 
کتاب بیوگرافی شخصیت‌های سیاسی را نیز مطالعه می‌کنید؟
بله. آثار زیادی در این زمینه مطالعه کرده‌ام مانند بیوگرافی بعضی از رئیس جمهورهای دنیا مانند ریچارد نیکسون، رونالد ویلسون ریگان، ماهاتما گاندی، نلسون ماندلا، زندگی ولادیمیر لنین، زندگیی استالین، ماجرای تروتسکی. کتاب «مائو» را هم خوانده‌ام. اخیرا «معمای هویدا» اثر عباس میلانی را خواندم. خاطرات مقامات را اکثرا مطالعه می‌کنم.

کدام بیوگرافی برایتان جذاب‌تر بوده است؟
کتاب «امیرکبیر قهرمان مبارزه با استعمار» که توسط آیت‌الله هاشمی رفسنجانی تالیف شد. هم بدلیل موضوع آن که شخصیت امیرکبیر بود و هم نویسنده برایم بسیار جذاب بود. یا کتاب «سرگذشت فلسطین» اثر اکرم زعیتر با ترجمه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی یا «محمد خاتم پیامبران‌« اثر شهید باهنر و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی. البته هم اکنون زندگینامه مرحوم دکتر احمد احمدی را که اخیرا درگذشته است را در دست مطالعه دارم.
 
اگر قرار بود نویسنده‌ای را انتخاب کنید که بیوگرافی شما را بنویسد چه کسی را انتخاب می‌کردید؟
افراد زیادی در کنارم هستند که توانایی این کار را دارند، از میان آن‌ها می‌توانم به قادر باستانی که ویراستار و تنظیم کننده «خاطرات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» است و جعفر شیرعلی‌نیا که کتاب «زندگی و زمانه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» را تالیف کرد و تعدادی دیگر از دوستان نویسنده اشاره کنم.
 
 فرزندانتان هم کتاب می‌خوانند؟
اصولا نسل جدید نسبت به ما، علاقه کمتری به مطالعه دارد و علت آن نیز تنوع در حوزه ارتباطات و دسترسی به فضای مجازی است که بسیاری از نیازهای ذهنی و سوالات را پاسخ می‌دهد، البته پسر بزرگم عماد، بدلیل مسئولیت دفتر نشر معارف انقلاب مطالعه کاری دارد و علیرضا و احسان نیز برای گذراندن تحصیلاتشان مطالعه علمی دارند.
 
به نظر شما والدین و محیط خانواده چه تاثیری در کتاب‌خوان شدن بچه‌ها دارد؟
رفتار والدین بسیار موثر است، در مورد خودم سبک زندگی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که از وقت خود استفاده می کرد و اکثر اوقات در فرصتی که داشت به مطالعه می‌پرداخت در علاقه‌مندی من به کتاب اثرگذار بود، یک‌بار در نوجوانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی برای آنکه در سیر مطالعاتی من تحولی بوجود بیاورد و از مطالعه رمان به مطالعه کتاب‌های جدی سوق دهد مرا به مقابل کتابخانه‌اش برد و خواست که از این کتابخانه برای مطالعه کتاب انتخاب کنم، که من کتاب «فروید چه می‌گوید» را انتخاب کردم و با تذکر ایشان مواجه شدم!
 
کتاب‌هایتان را نگه می‌دارید یا برای مطالعه به دیگران می‌دهید؟
هر دو، برخی کتاب‌ها را که نیاز به مراجعه بعدی دارند نگه می‌دارم و کتاب‌هایی که فکر می‌کنم خواندن آنها برای دوستان یا بستگان مفید است هدیه می‌دهم.
 
معمولا چه کتابی هدیه می‌دهید؟
معمولا کتاب‌های حاج آقا (آیت‌الله هاشمی رفسنجانی) را هدیه می‌دهم چون مربوط به انتشارات خودمان است.
 
کتاب بعدی که قصد مطالعه آن را دارید، چیست؟
کتاب «مشکلات تاکسیرانان در تهران» که نوشته یک راننده تاکسی است، البته خواهرم فائزه نیز کتاب «خاطرات دختر استالین» را برای مطالعه به من توصیه کرده است.

*خبرگزاری کتاب ایران