سرویس سیاست مشرق - میرزا ملکم خان نظام الدوله را می توان اصلی ترین چهره روشنفکری در ایران دانست. ملکم خان متولد سال 1249 ه.ق در اصفهان است. ملکم نام توراتی و یهودی است. پدر ملکم، میرزا یعقوب نام داشت و ارمنی زاده و ارمنی بود. میرزا یعقوب به لحاظ سیاسی مظنون به جاسوسی برای دولت انگلستان بود. از میرزا یعقوب رسال هایی به جا ماند. ملکم در ده سالگی به فرانسه رفت و در 8-9 سالگی به مطالعه در علم طبیعی و علوم سیاسی پرداخت. میرزا ملکم پس از قتل امیر کبیر و در زمان صدارت میرزا خان نوری به سال 1268 به ایران برگشت و به عنوان مدرس دارالفنون مشغول به کار شد. هنگام بازدید ناصرالدین شاه از دارافنون در مقابل شاه به خودنمایی پرداخت و به دربار راه پیدا کرد. به سال 1273 ه.ق به همراه هیاتی که به سرپرستی میرزا فرخ خان غفاری امین الدوله برای مذاکره درباره هرات به فرانسه می رفت عازم پاریس گردید. در فرانسه اعضای آن هیات ضمن موافقت با تجزیه هرات از ایران همگی به عضویت فراماسونری در آمدند. بدین ترتیب ملکم نیز در سن 24 سالگی به عضویت فراماسونری در آمد.

میرزا ملکم خان مدتی بعد به عنوان منشی در سفارت ایران به استانبول می رود و آن جا با دختری مسیحی در کلیسا ازدواج می کند. به نظر می رسد که میرزا ملکم خان که خود را مسلمان می نامید اساسا اعتقادی به دین اسلام نداشت. 
ملکم بسیار تحت تاثیر آراء نویسندگانی چون جان استوارت میل و آدام اسمیت و آگوست کنت و ولتر قرار داشت و به تقلید از آراء آنان می پرداخت. رساله «کتابچه غیبی» او را می توان مانیفست ساختار بروکراتیک دولت ایران در آن زمان دانست. ملکم خان بنیان گذار فراموشخانه پس از مجمع آدمیت در ایران بوده است. او در سال 1326 ه.ق در گذشت و وصیت کرد تا جسدش را بسوزانند.