به گزارش مشرق، کانال تلگرامی اندیشکده تهران در مطلبی نوشت:
در جغرافیای پیچیده آسیای مرکزی، ترکمنستان به عنوان همسایه شمالشرقی ایران، جایگاهی متمایز و چندبعدی در سیاست خارجی ایران دارد. این روابط که ریشه در اشتراکات تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی دارد، در عین حال تحت تأثیر تحولات ژئوپلیتیکی منطقه و محدودیتهای ساختاری آن قرار گرفته است. تحلیل این رابطه نشان میدهد که ترکمنستان برای ایران نه یک متحد استراتژیک، بلکه همسایهای کلیدی در چارچوب سیاست «نگاه به شرق» و تنوعبخشی به روابط خارجی است.
پیشینه روابط دو کشور
ایران و ترکمنستان بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند و پس از استقلال ترکمنستان در ۱۹۹۱، ایران از نخستین کشورهایی بود که استقلال این کشور را به رسمیت شناخت. این اقدام سریع نشاندهنده درک تهران از اهمیت ژئوپلیتیک همسایه جدید بود. روابط دو کشور بر پایه اصول «بیطرفی مثبت» ترکمنستان و «نگاه به شرق» ایران استوار شده است. اشتراکات مذهبی (هر دو کشور دارای جمعیت اکثریت مسلمان هستند) و همگرایی فرهنگی در مناطق مرزی، بستر مناسبی برای توسعه روابط دو کشور فراهم کرده است.
ابعاد همکاریها
همکاریهای اقتصادی و ترانزیتی: ترکمنستان به عنوان دروازه ورود ایران به بازارهای آسیای مرکزی عمل میکند. کریدورهای ترانزیتی شمال-جنوب و شرق-غرب که از ترکمنستان میگذرند، برای ایران اهمیتی حیاتی دارند. خط لوله گاز ایران-ترکمنستان، اگرچه گاه به دلیل اختلافات مالی با چالش مواجه شده، اما نمادی از وابستگی متقابل دو کشور به هم در حوزه انرژی است. پروژه کریدور ترانزیتی قزاقستان-ترکمنستان-ایران که بخشی از ابتکار کریدور ترانزیتی بینالمللی شمال-جنوب است، ایران را به شبکه ریلی آسیای مرکزی متصل میکند و امکان دسترسی کشورمان به بازارهای چین و کشورهای آسیای مرکزی را فراهم میکند. این کریدور نقش مهمی در کاهش وابستگی ایران به مسیرهای دریایی سنتی دارد.
مسائل امنیتی و مرزی: همکاریهای امنیتی دو کشور به ویژه در مبارزه با قاچاق مواد مخدر و تروریسم، بخش مهمی از روابط دوجانبه را تشکیل میدهد. مرز مشترک طولانی، نیاز دو کشور به هماهنگی امنیتی برای مقابله با تهدیدات فرامرزی را افزایش داده است.
همکاریهای فرهنگی: ابعاد همکاریهای فرهنگی دو کشور در سالهای اخیر، عمدتاً بر مبادله آثار هنری، برپایی نمایشگاههای مشترک و توسعه آموزش زبان فارسی در ترکمنستان متمرکز بوده است. این اقدامات در راستای تحکیم پیوندهای فرهنگی-تاریخی میان دو کشور صورت گرفته است. چالشها و محدودیتها
رقابتهای منطقهای: موقعیت ترکمنستان در میان قدرتهایی مانند روسیه، چین و بازیگران غربی، فضای مانور این کشور را محدود کرده است. سیاست بیطرفی آشکار ترکمنستان مانع تعمیق روابط این کشور با ایران شده است. همچنین، رقابت ایران با ترکیه بر نفوذ در جهان ترکزبان، میتواند بر روابط تهران-عشقآباد سایه بیندازد.
مسائل اقتصادی: وابستگی ترکمنستان به صادرات گاز و اقتصاد تکمحصولی و تفاوت در نظامهای بانکی و مالی، باعث محدود شدن مبادلات اقتصادی دو کشور شده است. افزون بر آن، تحریمهای بینالمللی علیه ایران، تمایل شرکتهای ترکمن برای سرمایهگذاری در پروژههای مشترک را نیز کاهش داده است.
تأثیر بازیگران فرامنطقهای: نفوذ روزافزون چین در ترکمنستان از طریق ابتکار «کمربند و راه» و همچنین روابط سنتی ترکمنستان با روسیه، بر عمق استراتژیک روابط ایران و ترکمنستان تأثیر گذاشته است. سرمایهگذاری کلان چین در بخش انرژی ترکمنستان، وابستگی این کشور به پکن را افزایش داده و فضای مانور ایران را محدود کرده است.
چشمانداز آینده
با توجه به تحولات منطقه و نیاز ایران به کریدورهای ترانزیتی جایگزین، اهمیت ترکمنستان برای ایران بیش از گذشته افزایش یافته است. آینده روابط دو کشور به توانایی آنان در حل مسائل مرزی در دریای خزر، توسعه همکاریهای چندجانبه و تبدیل اشتراکات فرهنگی به همکاریهای اقتصادی ملموس بستگی دارد. واقعیت این است که ترکمنستان همسایهای مهم برای ایران است؛ کشوری که علیرغم محدودیتهای ناشی از سیاست بیطرفی خود و رقابت قدرتهای بزرگ، به دلیل پیوندهای جغرافیایی و فرهنگی، نقشی اجتنابناپذیر در محاسبات امنیتی و اقتصادی ایران دارد. موفقیت دیپلماسی ایرانی در قبال عشقآباد، در گرو درک این واقعیت است که روابط با ترکمنستان ذاتاً «نواری باریک از همکاریهای عملی» است تا یک اتحاد استراتژیک گسترده. تقویت این رابطه مستلزم دیپلماسی فعال، انعطافپذیری در مسائل مورد مناقشه و تمرکز بر پروژههای کوچک و متوسط با منافع ملموس برای دو طرف است.
*بازنشر مطالب شبکههای اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکهها منتشر میشود.
